Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Muğla'da yeni yabani soğan türü keşfedildi

Ege Üniversitesi Botanik Bahçesi ve Herbaryum Uygulama ve Araştırma Merkezi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Hasan Yıldırım ve ekibi, Muğla'nın Köyceğiz ilçesinde tespit edilen yeni bir yabani soğan (Allium) türünü bilim dünyasına kazandırdı. Muğla soğanı adı verilen bitkinin Latince adı ise bitkinin bilimsel keşfini yapan Ayhan Toprak'a atıfla Allium ayhan-toprakii Yıldırım olduğu duyuruldu.

Dünyada yaklaşık olarak 900 kadar türe sahip olan Allium (Soğan) cinsine ait ülkemizde 224 tür bulunmaktadır. Alt tür ve varyeteleri ile birlikte bu sayı 231'dir. Bunlardan 119 tanesi dünyada sadece ülkemizde yayılış gösteren, endemik türlerdir. Keşfettiğimiz Allium ayhan-toprakii “Muğla Soğanı” türü ile bu sayı 225’e yükselmiş ve Endemik sayısı da 120 olmuştur. Bu da yaklaşık tüm türlerin %53'i kadarının endemik olduğu sonucu çıkmaktadır.

Allium ayhan-toprakii (Muğla soğanı), Muğla ili, Köyceğiz ilçesi sınırlarında bulunan Sandras Dağı'nın Çiçek Baba zirvesinde, 2200-2250 metre rakımlarda yayılış göstermektedir. İlk olarak bu türün keşfi Dr. Biyolog Ayhan Toprak tarafından yapılmış olup, 12 Temmuz 2020 yılında Sandras Dağında yaptığ arazi gezisinde ve bitki tespiti çalışmasında bitkiyi görmüş, bitkinin yeni bir tür olabileceğini düşünerek daha önceden tanıştığı Ege Üniversitesinden Prof. Dr. Hasan Yıldırım hocamız ile  temasa geçerek öncelikle bitkinin fotoğraflarını göndermiştir. Daha sonra Prof. Dr. Hasan Yıldırım hocamızın bitkinin farklı bir tür olabileceği kanaati üzerine herbaryum kaydı ve teşhis için bitkiye ait numuneleri toplayıp kendisine göndermiştir. Bitkinin yaşadığı alanın büyüklüğü, bulunduğu yerin koordinat bilgileri, toprak özellikleri, rakım , bitki lokasyonu ve bitkinin populasyonu ile ilgili bilgileri kendisine ileten Dr. Biyolog Ayhan Toprak daha sonra ki süreçte bitkinin çiçekli, meyveli ve tohumlu halini gösteren fotoğraflarını çekip arazi çalışmalarını tamamlayarak Prof. Dr. Hasan Yıldırım hocamıza iletmiştir.

"Bizlerle iletişime geçen Dr. Biyolog Ayhan Toprak, tarafımıza gönderdiği bitkiye ait fotoğraflardan bu bitkinin oldukça farklı bir Allium (Soğan) türü olduğu kanısı bizlerde oluşunca, sahada yaptığımız bilimsel çalışmalar sonucunda bitkinin bu güne kadar bilinen yabani soğan türlerinden olmadığı kanısına vardık. Detaylı laboratuvar ve Literatür çalışmaları sonucunda, Yüksek Lisan öğrencim Seval Erdem ve Doktora öğrencim Tuğkan Özdöl ile beraber makalesini Taksonomi alanının önemli dergilerinden , Fillandia kökenli  "Annales Botanici Fennici" dergisinde yayınlayarak bitkiyi bilim dünyasına tanıtmış olduk."

Muğla  soğanı yaklaşık olarak 0,4 km2’ lik bir alanda ve yaklaşık 150-200 tane kadar bulunmaktadır. Sandras Dağı, Ofiyolit kökenli bir kayaç olan "Serpantin" olarak bilinen genellikle içerisinde Demir, Magnezyum, Krom gibi metaller içeren anakaya ve topraktan meydana gelir. Bünyesindeki bu metaller genellikle yüksek oranda bitkilerde toksik bir etki yaratır. Bu nedenle butarz serpantin topraklarda yaşayan bitkiler bu ortama adapte olarak bu lanlara has endemik türler olarak karşımıza çıkmaktadır. Sandras Dağı kendisine has dünyada sadece 30 kadar endemik bitki türünü bünyesinde barındırmanın yanısıra diğer alanlarda da yayılış gösteren yaklaşık 150 civarında endemik tür içermektedir. Bu dağda mevcut ve başlaması planlanan yeni maden sahaları, ülkemiz ve dünya için biyoçeşitliliğin gözbebeklerinden olan, 30 dan fazla nokta endemiği bitki türünü barındıran ve totalde 150 civarı endemiğe sahip Sandras Dağı için çok büyük tehdit unsuru olarak görülmektedir. Bu alanda ayrıca Anadolu'ya ilk gelen atalarımızı gören anıt karaçamlar mevcuttur. 800 ilâ 1200 yıllık yaşlara sahip bu karaçamlar bizlere doğa mirasıdır. Bu nedenle Sandras Dağı'na ilişkin tahribatı engelleyecek çözümlerin bir an önce devreye girmesi zaruridir. Muğla soğanı (Allium ayhan-toprakii)'nı henüz keşfetmişken yok olmasına göz yumamayız.

Fotoğraflar: Dr. Biyolog Ayhan Toprak