X kromozomu inaktivasyonu
X Kromozomu inaktivasyonu, dişi memeli hücrelerinde iki adet bulunan X kromozomlarından birinin inaktive edilmesi işlemidir.
İnaktive edilecek X kromozomu, baskılayıcı heterokromatin ile paketlenerek bu kromozomun üzerinde bulunan genlerin ifade edilmesi önlenir. Böylece, sadece bir X kromozomuna sahip erkeklerle, iki X kromozomuna sahip dişiler arasındaki X kromozomu dengesi sağlanmış olur. İnsan ve fare gibi gelişmiş memelilerde, inaktive edilecek kromozomun seçimi rasgele yapılır ve inaktive edilmiş X kromozomu, içinde bulunduğu hücrenin yaşamı boyunca inaktif olarak kalır.
Erkek ve dişilerde eşey (sex) kromozomları birbirinden farklıdır. Dişiler iki tane X kromozomu taşırlar. Erkek bireyler de bir tane X kromozomu,bir tane de Y kromozomu taşırlar. Sonuç olarak dişiler X kromozomunun iki kopyasını taşırlar.
Memelilerde X ve Y kromozomları genetik içerik olarak birbirinden farklıdır. X kromozomu geniş ve binden daha fazla gen içerirken Y kromozomu daha kısadır ve yüzden daha az gen içerir.
Memelilerde dişiler ve erkekler arasındaki bu X kromozomunun gen ürünlerine ilişkin farkı kapatmak ve eşitliği sağlamak için “dosage compensation” (doz telafisi) mekanizması geliştirilmiştir. Bu durum evrime güzel bir örnektir. Bu mekanizma X kromozomlarından birinin inaktive edilmesiyle başarılmıştır. Bu olaya X inactivation denir.
Dişi embriyosunun erken gelişme safhasında (binlerce hücre halindeyken ) her hücredeki X kromozomlarından bir tanesi yoğunlaşıyor. Bu yoğunlaşma rastgele oluyor. Bu yoğunlaşmış X kromozomu ışık mikroskobunda rahatlıkla görülebiliyor (interfaz safhasında). Bunlara “barr body(bar cisimciği)” deniyor. Bu bahsi geçen bar cisimciği çekirdek membranının yanına yerleşiyor.
Xm (anneden kaynaklanan X kalıtımı); Xp (babadan kaynaklanan X kalıtımı) anlamına gelmektedir. Xp veya Xm’den herhangi biri tamamen rastgele olarak inaktif oluyor ve bütün hücre bölünmelerinde, diğer döller boyunca hep sessiz kalıyor. X kromozomunun inaktivasyonu kromozomun ortasındaki bir single site bölgesinden yayılarak devam ediyor. Bu merkeze X-inaktivation merkezi denir. (XIC) (DNA dizisi yaklaşık 10 nükleotit çiftidir.) Bu merkez kromatinde heterokromatin* oluşumunun tohumlarını atar ve tüm kromozomdaki yayılımın çift yönde olmasına yardımcı olur.
Ökaryot canlılarda DNA çekirdek içerisinde bulunan kromozomlarda yer almıştır. Aminoasitlerin proteinlere dönüşmesi sitoplazmada olur. Bu sebeple genetik bilgi hücre içerisinde depolandığı yerden değerlendirildiği yere transfer olmaktadır. Bu transfer ve değerlendirme işlemi RNA tarafından sağlanmaktadır. RNA molekülleri hücre ve dokularda fazla miktarda bulunmakta ve proteinlerin oluşumunda görev yapmaktadır.
Ökaryotik genlerin aktivasyonu kromozomlarda yer alan kromatinlerin organizasyonundaki değişmeleri içeren mekanizmalarla kontrol edilmektedir. Dişi memeli canlıda iki X kromozomunun birisi heterochromatinleşme işlemi sırasında aktivasyonunu kaybeder. İnterfaz X kromozomunun sıkı şekilde katlandığından ve Barr body olarak görüldüğünden bahsettik. Bu durumda inaktif x üzerindeki genlerin %15 kadarı aktiftir ve inaktivasyondan kaçar. Bu durumda aktivasyon, doza bağlı faaliyet gösterir ve erkekte sadece bir kromozom olduğu zamanki durumda çalışmasına izin verilir.
"tr.wikipedia.org/wiki/X_kromozomu_inaktivasyonu" adresinden alındı.
Genetik
-
İnsanlarda Kaç Kromozom Vardır?
-
Sık görülen mikrodelesyon sendromları nelerdir?
-
Bilim insanları kromozomları nasıl inceler?
-
Arkea'da Kromozomlar ve DNA Replikasyonu
-
DNA Onarım Mekanizmaları Nelerdir?
-
DNA hasarına neden olan etkenler nelerdir?
-
XYY Süper Erkek Sendromu - JACOB’S, Sendromu
-
Bitki doku kültürü çalışmaları ile haploid bitkiler elde edilebilir
-
Gram pozitif bakterilerden genomik DNA izolasyon protokolü
-
E. coli bakterisinden genomik DNA izolasyon protokolü
-
DNA’nın Keşfi
-
İnsan Genom Projesi Nedir ? Amaçları Nelerdir ?
-
Genomik mikrodizilimlerle ikilenme teşhisi yöntemi
-
Gen duplikasyonu ve amplifikasyonu nedir?
-
DNA ile RNA Arasndaki Farklar ve Benzerlikler Nelerdir