Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu

Kanun 21.03.1983 tarihinde kabul edilmiş olup 2863 kanun numarası ile 23.03.1983 tarihinde resmi gazetede yayınlanarak yürürlüğe girmiştir. Kanunun amacı; ‘korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili tanımları belirlemek, yapılacak işlem ve faaliyetleri düzenlemek, bu konuda gerekli ilke ve uygulama kararlarını alacak teşkilatın kuruluş ve görevlerini tespit etmek’ olarak belirlenmiştir. Kanunun kapması ise; ‘korunması gerekli taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıkları ile ilgili hususları ve bunlarla ilgili gerçek ve tüzelkişilerin görev ve sorumlulukları’ olarak belirlenmiştir. Her ne kadar doğa tarihi müzeciliği kapsamında olmasa da ikinci bölümde yer alan ‘Korunması Gerekli Taşınmaz Kültür ve Tabiat varlıkları’ kapmasına; tarihi mağaralar, kaya sığınakları; özellik gösteren ağaç ve ağaç toplulukları ile benzerleri de girer (Madde 6).Genel olarak doğa tarihi müzeciliği anlamında baktığımızda kanunun üçüncü bölümü olan ‘Korunması Gerekli Taşınır Kültür ve Tabiat Varlıkları’ doğa tarihi müzelerinin koleksiyonlarını içeren kalıntıları ilgilendirir. Bu madde uyarınca korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıkları; ‘jeolojik, tarih öncesi ve tarihi devirlere ait, jeoloji, antropoloji, prehistorya, arkeoloji ve sanat tarihi açılarından belge değeri taşıyan ve ait oldukları dönemin sosyal, kültürel, teknik ve ilmi özellikleri ile seviyesini yansıtan her türlü kültür ve tabiat varlıkları’ olarak belirlenmiştir (Madde 23 a fıkrası). Doğal varlıklar olarak olaya baktığımızda ise kanunun koruduğu tabiat varlıkları; ‘her çeşit hayvan ve bitki fosilleri, insan iskeletleri, çakmak taşları, volkan camları, kemik veya madeni her türlü aletler’ olarak karşımıza çıkar. Bu tabiat varlıkların hepsi 24. madde ile gözetim altına alınmıştır.

Sözü geçen madde: ‘Devlet malı niteliğini taşıyan korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıklarının Devlet elinde ve müzelerde bulundurulması ve bunların korunup değerlendirilmeleri Devlete aittir. Bu gibi varlıklardan gerçek ve tüzelkişilerin ellerinde bulunanlar, değeri ödenerek Bakanlık tarafından satın alınabilir.’ Burada bahsedilen tabiat varlıklarının müzelere alınması ise 25. madde ile belirlenmiştir. Sözü geçen madde: ‘Dördüncü maddeye göre Kültür ve Turizm Bakanlığına bildirilen taşınır kültür ve tabiat varlıkları ile 23 üncü maddede belirlenen korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıkları, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından bilimsel esaslara göre tasnif ve tescile tabi tutulurlar. Bunlardan Devlet müzelerinde bulunması gerekli görülenler, usulüne uygun olarak müzelere alınırlar.’ 26. madde müze kurma ve geliştirme görevini Kültür ve Turizm Bakanlığına verir.

Aynı şekilde bu tür müzelerin kurulması için izin verme yetkisi de 26. madde ile Kültür ve Turizm Bakanlığına verilmiştir. Sözü geçen madde: ‘Bu Kanunun kapsamına giren kültür ve tabiat varlıklarına ait müzelerin kurulması, geliştirilmesi Kültür ve Turizm Bakanlığının görevlerindendir. Bakanlıklar, kamu kurum ve kuruluşları, gerçek ve tüzelkişilerle vakıflar, Kültür ve Turizm Bakanlığından izin almak şartıyla, kendi hizmet konularının veya amaçlarının gerçekleştirilmesi için her çeşit kültür varlığından oluşan koleksiyonlar meydana getirebilir ve müzeler kurabilirler. Ancak, gerçek ve tüzelkişilerle vakıflar tarafından kurulacak müzelerin faaliyet konuları ve alanları, yapılacak başvuruda beyan olunan istekleri değerlendirerek, Kültür ve Turizm Bakanlığınca verilecek izin belgesinde belirlenir’. Kültür ve tabiat
varlıklarının yurtdışına çıkarılması ve bilimsel veya eğitsel amaçlarla kopyalarının çıkarılması ile ilgili şartlar da 32 ve 34. maddeler ile belirlenmiştir. Yurtdışına çıkarılma yasağı ve gerek olduğunu izin verilmesi ile ilgili yasa olan 32. madde; ‘Yurt içinde korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıkları yurt dışına çıkarılamaz. Ancak, milli çıkarlarımız dikkate alınarak, bunların her türlü hasar, zarar, tehdit veya teca
vüz ihtimaline karşı, gideceği ülke makamlarından teminat almak ve sigortalanmak şartı ile yurt dışında geçici olarak sergilendikten sonra geri getirilmelerine; Kültür ve Turizm Bakanlığınca teşkil edilecek yükseköğretim kurumlarının Arkeoloji ve Sanat Tarihi bilim dallarının başkanlarından oluşan bilim kurulunun kararı ve Kültür ve Turizm Bakanlığının teklifi üzerine Bakanlar Kurulunca karar verilir’ şeklinde belirlenmiştir. 34. madde ise kopya çıkarılması şartlarını açıklar: ‘Kültür ve Turizm Bakanlığına bağlı ören yerleri ve müzelerdeki taşınır ve taşınmaz kültür varlıklarının öğretim, eğitim, bilimsel araştırma ve tanıtma amacı ile fotoğraflarının ve filmlerinin çekilmesi, mulaj ve kopyalarının çıkartılması Kültür ve Turizm Bakanlığının iznine bağlıdır.’Bilindiği üzere doğa tarihi müzelerinde sergilenen malzemelerin büyük birçoğu kazılardan çıkan fosillerden oluşur. Bu konuda 41. madde; ‘Kazılarda meydana çıkan bütün taşınır kültür ve tabiat varlıkları, kazı yapan heyet ve kurumlar tarafından her yıl yapılan kazı sonunda Kültür ve Turizm Bakanlığının göstereceği Devlet müzesine nakil olunur. Kazı ve sondaj araştırmalarında elde edilen insan ve hayvan iskeletleri ile bütün fosiller, Kültür ve Turizm Bakanlığınca uygun görüldüğü takdirde, tabiat tarihi müzeleri ile üniversitelere veya ilgili diğer Türk bilim kurumlarına verilebilir’ şeklinde düzenlenmiştir. Bu kanunda belirtilen maddeler dışında, Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü İle İlgili Mevzuatı altında bir ‘Müzecilik Kılavuzu’ hazırlanmış ve bakanlık makamının onayı ile 21.03.2001 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu kılavuzun amacı; ‘1050 sayılı Muhasebe-i Umumiye Kanunu, 832 sayılı Sayıştay Kanunu ve 3386 sayılı kanun ile değişik 2863 sayılı Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kanunu kapsamına giren korunması gerekli taşınır kültür ve tabiat varlıklarının, envanteri ve ayniyat işlemlerinin müzelerce nasıl yapılacağına ilişkin esas ve usulleri tespit etmek, uygulamada birliği oluşturmak müzelerde ve ören yerlerinde bulunan taşınır ve taşınmaz kültür ve tabiat varlıklarının her türlü tehlikeye karşı korunması ve bunun için tüm olanakların kullanarak gerekli önlemlerin alınmasını sağlamak’ olarak saptanmıştır.

Bu kılavuzda kültür ve tabiat varlıklarının müzeye girişi ‘araştırma, sondaj ve kazılarda bulunarak müzeye nakli, satın alma bağış, zoralım ve devir yolu ile olur’ olarak belirlenmiştir. Ayrıca yine bu kılavuzda; müzeye giren varlıkların envantere nasıl alınacağı, depo tanzimlerinin nasıl yapılacağı, kaybolan, çalınan ve yapılan sayım sonrası bulunamayan varlıklarla ilgili yapılacak işlemleri, müzeler arası devirde yapılacakları ve müzenin güvenliğinin sağlanması ile ilgili şartlar belirtilmiştir.

Hazırlayan: Ahmet İhsan Aytek

Kaynaklar:

Birkx, J.H. (ed).2006. Encyclopedia of Anthropology. Sage Publications.
Demirsoy, A. 2000. Kalıtım ve Evrim(11.baskı). Meteksan Matbaacılık.
Günergün, F. 2010. Mektebi Tıbbıyei Şahane’nin 1870’li Yılların Başındaki Doğa Tarihi Koleksiyonu.
Çeviri Yazı, Osmanlı Bilimi Araştrmaları338 Xl/ 1-2: 337 -344.
Gürel, A.O. 2001. Doğa Bilimleri Tarihi. İmge Kitabevi.
İslamoğlu, Y. 2012. Kemaliye ‘Prof. Dr. Ali DEMİRSOY Doğa Tarihi Müzesi’. Popüler Bilim. Haziran-Temmuz sayısı, 37-40.
Keleş, V. 2003. Modern Müzecilik ve Türk Müzeciliği. Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. Cilt 2, Sayı 1-2.
Millar, D., Millar, I, Millar, J. ve Millar, D. 200. The Cambridge Dictionary of Scientists(second edition). Cambridge University Press.
http://www.amnh.org/
http://www.anadolumedeniyetlerimuzesi.gov.tr/
http://www.biltek.tubitak.gov.tr/bilgipaket/jeolojik/
http://www.britannica.com/
http://www.childrensmuseum.org
http://www.childrensmuseums.org
http://www.hands-on-international.net
http://icom.museum/
http://www.istanbul.edu.tr/eng/jeoloji/muze/M.htm
http://www.jeoloji.itu.edu.tr/Icerik.aspx?sid=8819
http://kemaliyemyo.erzincan.edu.tr/40
http://www.kulturvarliklari.gov.tr
http://www.mnhn.fr/
http://www.mnh.si.edu/
http://www.mta.gov.tr
http://www.naturkundemuseum-berlin.de
http://www.nhm.ac.uk
http://www.nhm-wien.ac.at
http://www.stratigraphy.com
http://www.tabiattarihi.ege.edu.tr
http://www.wikipedia.org/

#kültür #tabiat #varlıklarını #koruma #kanunu