Genetik Terminoloji
Alel: Bir genin alternatif formlarından biridir.
Diploit: Hücre çekirdeğinde herbir kromozom tipinin iki kopyasının bulunmasıdır. Böyle kromozom takımına diploit ya da 2N denir. Sirke sinekleri diploittir ve 4 çift kromozom taşırlar.
Dominant/resesif: Diploid organizmalarda bir alel fenotipik olarak hem homozigot hem de heterozigot durumlarda ifade edilebiliyorsa dominanttır (baskın). Alel sadece homozigot durumlarda fenotipik özelliğini ortaya koyabiliyorsa resesif (çekinik) denilir.
Fenotip: Organizmanın gözlenebilir özellikleridir. Genotip ile çevrenin etkileşimiyle meydana gelir.
F1: Birinci oğul döl (First filial generation); bir deneysel çaprazlamadan elde edilen yavru döllerdir. F1'in atasoyu (ebeveyn=parent) P olarak gösterilir.
F2: F1 bireylerinin kendi aralarında çaprazlanması sonucu elde edilen yavru döller.
Gen: Gen, klasik anlamda bir kalıtım birimidir ve genellikle genomdaki spesifik bir kromozom üzerinde spesifik bir pozisyonda (lokus) bulunur; pratik olarak organizmanın fenotipi üzerine bir ya da daha fazla spesifik bir etkiye sahip olan bir birimdir; moleküler seviyede bir DNA molekülündeki nükleotidlerin spesifik bir dizilimidir.
Genom mutasyonu: Türü için normalden farklı sayıda kromozomlu bireyler ya da heteroploid hücreler meydana getiren kromozom sayısındaki değişimdir. Böyle bir değişim tüm kromozom takımlarını içerebilir (öploidi) ya da bir ya da daha fazla kromozomda olabilir (anöploidi).
Genotip: Bir hücrenin ya da organizmanın genetik bileşimidir.
Gonozom: Eşey kromozomlarıdır. Drosophila'da X ve Y kromozomları cinsiyeti belirler.
Haploid: N olarak sembolize edilen gametik kromozom sayısı.
Hemizigot: Genin tek bir alel taşıması durumudur. Haploid organizmadaki gen, ya da heterogametik cinsiyetteki cinsiyete bağlı gen olabilir. Örneğin erkek bireylerdeki X'e bağlı genlerin durumuna hemizigot denir. Çünkü bunlar Y kromozomu üzerinde hiçbir karşılık alele sahip değildir.
Heterogametik eşey: Eşey kromozomları bakımından benzer olmayan gametler meydana getiren cinsiyettir (Drosophila ve memelilerin erkek bireyleri X ve Y meydana getirirler). Heterozigot: Homolog kromozomun karşılıklı lokuslarında farklı alellere sahip olma durumu.
Homogametik eşey: Sadece bir çeşit gamet meydana getiren cinsiyettir (Drosophila ve memelilerin dişileri sadece X kromozomu taşıyan yumurta meydana getirirler).
Homolog kromozom: Şekil, yapı ve fonksiyon bakımından birbirine benzeyen ve biri anadan diğeri babadan gelen kromozomdur. Homolog kromozomlar genin aynı lineer dizilimini taşırlar ve her bir gen diploid bir organizmada bir çift oluşturur.
Homozigot: Homolog kromozomların karşılıklı lokuslarında benzer alellerin bulunmasıdır.
Kontrol çaprazlama: Bir genotipin homozigot mu yoksa heterozigot mu olduğunu anlamak için resesif homozigot bir genotiple çaprazlanması olayına denir.
Kromozomal mutasyon: Genetik bilgiyi taşıyan kromozomun duplikasyonu, delesyonu gibi birden fazla gen bölgesinin değişime uğraması.
Letal mutasyon: Organizmanın ölümüne neden olan mutasyondur. Dominant letal dominantları öldürürken homozigot letal sadece homozigotları öldürür.
Lokus: (çoğulu: loci) Bir genin kromozom üzerinde yer aldığı alan.
Mendel genetiği: Gregor Johann Mendel'in 1854'te başlayan bezelyelerle yaptığı çaprazlama çalışmalarıyla elde ettiği sonuçlar günümüzde genetiğin temelini oluşturmakta ve Mendel Genetiği olarak bilinmektedir. Mendel genetiğini oluşturan bu kanunları şunlardır:
1. Dominantlık (İzotipi) kanunu: Aynı karakter bakımından fark gösteren iki homozigot bireyin eşleşmesi sonucu meydana gelen melez bireylerin genotipleri birbirinin aynıdır, yani bunlar izotoptur. Bu kanuna izotipi kanunu denir.
2. Segregasyon (=Ayrılım) kanunu: Gamet oluşumu sırasında bir genin alelleri rastgele ayrılarak oluşan her gametin bunlardan birini alması sağlanır.
3. Bağımsız açılım (=Independent assortment) kanunu: Farklı genlere ait alellerin eşey hücrelerinde (gametlerde) bir araya gelmeleri birbirinden bağımsızdır ve rastlantıya bağlıdır. Bu kural eğer genler birbirine bağlı genler değilse geçerlidir.
Mutasyon: Kalıtsal molekülde dölden döle aktarılabilen değişiklikler meydana getiren ani ve tesadüfi değişmelerdir.
Nokta (gen) mutasyon: Sadece bir geni etkileyen mutasyondur.
Otozom: Eşeylikle ilgisi olmayan, vücut kromozomlarıdır (insanda 44, Drosophila'da 6 tanedir).
Poliploidi: Bir bireyin ya da hücrenin ikiden fazla kromozom setine sahip olmasıdır.
Resiprokal çaprazlama: Herhangi bir karakter bakımından farklılık gösteren iki birey arasında yapılan karşılıklı çaprazlamadır. A ♀ x B ♂ ve B ♀ x A ♂ şeklindeki çaprazlamadır.
Genetik
-
İnsanlarda Kaç Kromozom Vardır?
-
Sık görülen mikrodelesyon sendromları nelerdir?
-
Bilim insanları kromozomları nasıl inceler?
-
Arkea'da Kromozomlar ve DNA Replikasyonu
-
DNA Onarım Mekanizmaları Nelerdir?
-
DNA hasarına neden olan etkenler nelerdir?
-
XYY Süper Erkek Sendromu - JACOB’S, Sendromu
-
Bitki doku kültürü çalışmaları ile haploid bitkiler elde edilebilir
-
Gram pozitif bakterilerden genomik DNA izolasyon protokolü
-
E. coli bakterisinden genomik DNA izolasyon protokolü
-
DNA’nın Keşfi
-
İnsan Genom Projesi Nedir ? Amaçları Nelerdir ?
-
Genomik mikrodizilimlerle ikilenme teşhisi yöntemi
-
Gen duplikasyonu ve amplifikasyonu nedir?
-
DNA ile RNA Arasndaki Farklar ve Benzerlikler Nelerdir