Çiçek Aşısının Keşfi: Tarihte Bir Dönüm Noktası ve Küresel...

Çiçek Aşısının Keşfi: Tarihte Bir Dönüm Noktası ve Küresel Sağlık Başarısı

Çiçek hastalığı, her yaşta ve her cinste kişilerde görülen, irinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağır ve bulaşıcı bir hastalıktır.

Çiçek Hastalığı (Variola):

Çiçek hastalığı, Variola virüsü adlı Orthopoxviridae ailesine ait bir virüsün neden olduğu ciddi bir enfeksiyon hastalığıdır. İnsanlarda yüksek ateş, vücutta yaygın kabarcıklar, lekeler, enfeksiyonun ilerlemesiyle beraber kabuk bağlayan lezyonlar ve genel bir kötü sağlık durumu ile karakterizedir.

Çiçek virüsü (Variola vera); çocukluk çağı hastalığı çiçeğin etkeni olan virüstür. Çiçek virüsü Variola major ve Variola minor olan iki varyeteye sahiptir. Variola'nın Latince anlamı; "noktalı, sivilceli"dir.

Bu virüs, 225-300 nm boyundadır. Genetik materyali çift zincirli DNA'dan oluşur.

Tüm vücut derisine yayılarak yüksek ateş ve döküntüye neden olur. Bulaşıcıdır, aşıyla uzun süreli koruma sağlanır.

Çiçek hastalığı, her yaşta ve her cinste kişilerde görülen, irinli kabarcıklar dökerek yüzde izler bırakan, ateşli, ağır ve bulaşıcı bir hastalıktır. Variola da denir. Hastalığın aşısını İngiliz cerrah Edward Jenner'ın bulduğu kabul edilir. Bu 1700'lü yıllarda Mary Wortley Montagu tarafından İstanbul'da çiçek hastalığı aşısına öncülük eden yöntemlerin gözlemlenmesiyle gerçekleşti.

Son vakaya 1977 yılında rastlandı ve Dünya Sağlık Örgütü 1980 yılında hastalığın tamamen yok edildiğini açıkladı.

Çocuklarda daha sık görülür. Variola major ve Variola minor olmak üzere iki tipi vardır. İlkinde ölüm oranı, ikincisine göre daha yüksektir.

Hastalık belirtileri başladığında ateş, baş ağrısı, kas ağrıları gibi grip benzeri semptomlar görülür. Ardından vücutta kırmızı lekeler ve kabarcıklar oluşur. Kabarcıklar önce sıvı dolu, sonra püstüler hale gelir ve sonunda kabuk bağlar. Bu süreç boyunca hastalık bulaşıcıdır ve hava yoluyla yayılabilir.

Etkilenen bireyler hastalığı atlattıktan sonra genellikle bağışıklık kazanırlar ve hayatta kalanların bir daha çiçek hastalığına yakalanma riski düşüktür.

Eradike Edilmesi:

Çiçek hastalığı tarihsel olarak büyük bir ölüm nedeniydi. Ancak, geniş kapsamlı aşı kampanyaları sonucunda dünya genelinde çiçek hastalığı kontrole alındı ve 1970'lerin sonunda son vaka rapor edildi. 1980'de Dünya Sağlık Örgütü, çiçek hastalığının eradikedilmiş (kökünün kazındığı) bir hastalık olduğunu duyurdu. Bu, insanlığın bir hastalığı tamamen ortadan kaldırma başarısıydı.

Güvenlik ve Araştırmalar:

Çiçek hastalığı virüsü, biyolojik silah olarak kullanılma potansiyeli nedeniyle araştırmacılar ve hükümetler arasında ilgi odağı olmuştur. Ancak bu tür araştırmalar sıkı denetim altındadır ve uluslararası anlaşmalarla sınırlanmıştır.

Sonuç olarak, çiçek hastalığı tarihsel öneme sahip bir hastalıktır ve dünya çapında sağlık topluluklarının çabalarıyla eradikedilmiştir. Bu başarı, aşıların ve küresel işbirliğinin gücünü gösteren bir örnektir.

Aşı Gelişimi

Çiçek aşısının geliştirilmesi tıp ve bilim tarihinde önemli bir dönüm noktasıdır. İşte çiçek aşısının gelişim süreci hakkında ayrıntılı bilgi:

Doktor Edward Jenner (18. Yüzyıl): Çiçek hastalığının aşısı, İngiliz doktor Edward Jenner tarafından geliştirildi. Jenner, 1796'da deneyler yaparken inek çiçeği (vacca) virüsünün insanlarda koruma sağlayabileceğini fark etti. Bu nedenle, hastalığın daha hafif bir türü olan inek çiçeği virüsünü kullandı. Jenner, inek çiçeği virüsü ile enfekte olan bir çocuğun daha sonra çiçek hastalığına yakalanmadığını gözlemledi.

Aşılamanın Yaygınlaşması: Jenner'ın çalışmaları, çiçek hastalığının aşılama yoluyla önlenebileceğini gösterdi. Bu keşif, aşılama tekniklerinin ve prensiplerinin gelişmesine büyük katkı sağladı. İlk başta "vacca" terimi kullanıldı ve bu terimden türeyen "vaccination" (aşı) terimi, genel aşılama uygulamalarını tanımlamak için yaygın olarak kullanılmaktadır.

Louis Pasteur (19. Yüzyıl): Jenner'ın çalışmalarının ardından diğer bilim insanları da aşıların geliştirilmesi konusunda ilerleme kaydetti. Louis Pasteur, çiçek hastalığının aşısı üzerine çalışmamış olsa da, aşıların genel prensiplerini daha da geliştirdi ve diğer hastalıkların aşılarının geliştirilmesine büyük katkı sağladı.

Küresel Çiçek Eradikasyonu: 20. yüzyılın ortalarında Dünya Sağlık Örgütü (WHO), küresel çiçek hastalığının tamamen ortadan kaldırılması için büyük bir aşılama kampanyası başlattı. Bu kampanya, hastalığın yayılmasını engellemek ve sonunda çiçek hastalığını kökünden kazımak amacıyla dünya genelinde yürütüldü.

1980'ler ve Sonrası: Aşı kampanyalarının başarısı sonucunda son çiçek hastalığı vakası 1977'de rapor edildi. 1980'de Dünya Sağlık Örgütü, çiçek hastalığının dünya genelinde eradikedilmiş (kökünün kazındığı) bir hastalık olduğunu ilan etti.

Çiçek aşısı, tıp tarihindeki en büyük başarılardan biridir. Bu çalışmalar, aşıların hastalıkların önlenmesinde ve kontrol altına alınmasında ne kadar etkili olabileceğini göstermiştir.

Eskiden büyük salgınlar yapan ve pek çok kişinin ölümüne yolaçan çiçek hastalığından korunmak için aşılanma yapılır. Bu arada 1-20 yıl arasında değişen bağışıklık salgılar.

1966'da WHO'nun başlattığı kampanya sonucu tüm Dünya ülkelerinde çiçek aşısı yapılarak, hastalık görünmez oldu ve çiçek aşısı zorunlu aşı programından çıkarıldı. Ancak 1976'da Etiyopya ve Somali'de iki çiçek olgusu bildirildi. Çiçek hastalığı, bildirimi zorunlu hastalıklardandır.

Yakalandığı çiçek hastalığı sonucunda güzelliği bozulan Lady Mary Wortley Montagu (d. 1689 - ö. 1762), hem çok yönlü kişiliği, hem de değişik tür ve üsluplarda yazdığı mektuplarıyla ünlüdür. Lady Montagu, İstanbul'da bulunduğu sırada çiçek aşısını öğrenmiş ve bu yöntemin İngiltere'de tanınmasına öncülük etmiştir.

DSÖ'nün, dünyada iki merkez dışında virüsü barındırdığı bilinen başka bir kaynağın olmadığını bildirmesine karşın, ABD'nin başını çektiği bazı ülkeler, çiçek virüsünün biyolojik silah olarak kullanılmasından endişe etmektedirler. Bu kaygının bir sonucu olarak ABD, 2003 yılında, kendi vatandaşı olan askeri personel ve acil sağlık çalışanlarına yönelik aşılama programı başlatmıştır.

Ancak; WHO yalnızca "laboratuvarda çiçek virüsü ve aynı aileden diğer virüslerle çalışan araştırmacılar için" aşı önermekte ve "var olan çiçek aşısının etki fakat, yan/istenmeyen etki insidansının yüksek olduğunu; yüksek istenmeyen etki riski nedeniyle (milyonda bir oranında ölümcül olabilir), gerçek bir maruziyet riski yoksa ya da çok az ise kitlesel aşı kampanyalarına izin verilemeyeceğini" vurgulamaktadır.

Sonuç olarak dünyanın hiçbir ülkesinde kitlesel çiçek aşılaması yapılmamaktadır.

#çiçek # virüs # salgın # Variola vera