Myriapodlarla ilgili (clasislerinin-ordolarının-familyalarının özelliklerini açıklayan)
Kırkayaklar (Myriapoda)
Üst alem: Eukaryota - Ökaryotlar
Alem: Animalia - Hayvanlar
Alt alem: Eumetazoa - Gerçek dokulular
(Grup) Bilateria - Bilateral simetrililer
Şube:
Arthropoda -Eklem bacaklılar
Alt şube: Myriapoda
1. Küme : PROGONEATA
1. Takım : Symphyla – Yumuşak Kırkayaklar
2. Takım : Pauropoda – Çatal antenli kırkayaklar
3. Takım : Diplopoda : Binayaklar
2. Küme : OPISTHOGONEATA = CHILOPODA
4. Takım : Chilopoda – Çiyanlar
1. Alttakım : Geophilomorpha
2. Alttakım : Scolopendromorpha
3. Alttakım : Lithobiomorpha
4. Alttakım : Scuterigeromorpha
Vücut, baş ve birçok ayak taşıyan gövde olmak üzere iki bölgeden oluşmuştur. Diğer sınıflara göre oldukça homojen bir gruptur. Son zamanlarda Myriapoda sınıfında takım olarak verilen gruplar, yeni eğilimde sınıf olarak ele alınmaktadır.
Başta bir çift anten, iki ya da üç üye ve bir çift basit göz bulunur. Gerçek bileşik göz hiçbir zaman bulunmaz. Ağız üyeleri başın alt tarafında ve öne yönelik olarak konumlanmıştır. Karasal hayvanlardır. Nemli ya da gölge yerlerde, taşlar, yapraklar vs altında, gevşek topraklar içinde, saklanarak yaşarlar. Sıcak yerleri yeğlerler.
Çok bacaklılar (Myriapoda), eklem bacaklılar (Arthropoda) şubesinin bir alt şubesidir. Yaklaşık 13.000 türü vardır ve tamamı karada yaşarlar. Myriad sözcüğü Yunanca 10.000 anlamına gelir. Myriapoda adı ayak adetlerinin çokluğuna binaen verilmiştir. Türün ayak adedi genellikle 10 - 750 arasında değişir. Ondan az ayaklı olanlarına da rastlanılır. Bir çift antenleri ve basit yapılı gözleri vardır.
Tachypodoiulus niger, Bir Kırkayak
Çıyan ile Kırkayak en bilinenleridir. Kırkayak'ta (Millipede) her boğumda iki çift bacak varken, çıyan'da bir bacak bulunması ve Kırkayağın çok yavaş hareket edebilmesi bu ikisini ayırt eder. Zararlılarla beslenen ve daha hızlı olan Çıyan ise zehirli olsa da çoğu insan derisini delemez, oldukça utangaçtır iri boyları ezildiğinde ya da tutulduğunda ısırabilir. [1] Kırkayak ise çürükçül ve zehirsizdir[2], sokmaz ya da ısırmaz. Kırkayaklar normal ortamlarından soğuk ve yağışlı havada ya da baharda yumurtadan yeni çıktıklarında Çıyanlar ise genellikle aşırı kuru ılıman havalarda evlerin çatlakları ve kuytu köşelerine gizlenebilir. Genellikle boş zemin konutlarda görülür rahatsız olunca terkederler. Yiyecek ve eşyalara zararlı değillerdir fakat varlıkları nahoştur.Tehlike anında kıvrılarak ölü taklidi yapan kırkayakın iri cinsleri bu durumda iken cilt porelerinden hafif bir allerjen salgılayabilir. Göze ve ağıza değerse suyla yıkanmalıdır.
Kırkayaklar yumuşakçaların birer üyesi olup çok ayaklı bir haşeredir. Kırk ayaklar ismini özelikler şu şekildedir kırk ayakların vücudu üzerinde türüne bağlı olarak çok sayıda ayak vardır. Kırk ayaklar bu ayakları ile yürüyerek yer değiştirirler fakat solucanda bu ayak denen organlar yoktur. Solucanlar hareketlerini yerden sürünerek yaparlar. Yine kırk ayakta anten denen iletişim organları vardır. Kırk ayaklar besinlerini ve kendisine gelen tehlikeleri bu antenler sayesinde algılarlar. Kırkayaklar nemli ve sıcak bölgelerde daha çok bulunurlar. Bu haşere gurubu kuru ve soğuk havaları sevmezler. Kırkayakların boyları ve yapıları türlerine bağlı olarak değişir. Bazı bölgelerde yaşayan kırkayaklar birkaç cm olurken bazı bölgelerde ise 5 – 10 cm kadar olabilirler. Kırkayaklar renk yapı olarak çok farklılık gösterirler. Kırkayağın rengi beslenmesine ve yaşam alanına bağlı olarak değişir. Kırkayak genellikle sarı, siyah, kızıl ve kahverengi olabilmektedir
Kırkayakların vücudu bölmeli haldedir ve her bölmesinde 1 ayakları vardır bölmeler farklı farklı renklerde olabilmektedir.
İnsanlar arasında kırkayak ile çıyan çok karıştırılır. Kırkayak ile çıyanı birbirinden ayıran belirgin özelikler vardır. Kırk ayağın her bölmesinde 1 adet ayak varken çıyanda ise 2 adet ayak vardır. Kırkayağın ayakları etkisiz olurken çıyanın ayakları ise genellikle hepsi zehirlidir. Kırkayaklar besin olarak hem bitkiseldir hem de etçildir. çıyanlar ise çoğunluğu etçildir.
Kırkayaklar bitkilerin yeni sürgü vermiş dallarını ve taze kısımlarını yerken bazen de ufak tefek börtü böcek denen küçük haşere türlerini de yerler. Kırkayak dış ortamlarda nemli buldukları her yerde rastlamak mümkündür. Kırkayaklara dağlarda, taş diplerinde, mağaralarda, ormandaki ağaç diplerinde, çayırlarda ve su kenarlarında bulunurlar. Kırkayaklar evlerimize besin arayışı için gelirler. Kırkayaklar evlerde çatı, bodrum, evin kapı ile pencere diplerinde ve evlerin her kısmında da bulunabilirler.
Kırkayaklar besin olarak meyvelerin öz suyunu tüketirler. Ağaç ve bitkilerin çürümüş kısımlarını, ölü hayvan leşinden yiyerek beslenirler
Kırkayaklar üremek ve çoğalmak için besinin bol olduğu yerleri tercih ederler. Dişi kırkayak yumurtasını nemli ve besinin bol bulunduğu ortamı seçerek bu ortama bırakır.
Bir kırkayak bir defasında 10'larca yumurta bırakır ve bu yumurtalar belli bir sıcaklığa bağlı olarak yumurtadan çıkar ve 3 -4 ay içinde ergin bir kırkayak olur ve her biri ayarı ayrı yumurta bırakmaya başlarlar. Bu bakımdan bir kırkayağın ne kadar çok ve çabuk çoğaldığını görürüz.
Kırkayakların birçoğu tehlikelidir ve insanı ısırıp zarar verebilirler. Hatta çoğu kez insanı zehirleyebilirler. Kırkayak ısırması sonrası mutlaka doktora gidilmeli aksi takdir de insanlar ciddi sıkıntılar yaşayabilirler.
Kırkayaklar, myriapoda altbölümünü (İngilizce: subphylum) meydana getiren eklem bacaklı canlılar. Yaklaşık 13.000 türü vardır ve tamamı karada yaşarlar. Myriad sözcüğü Yunanca 10.000 anlamına gelir. Myriapoda adı ayak adetlerinin çokluğuna binaen verilmiştir. Türün ayak adedi genellikle 10 - 750 arasında değişir. Ondan az ayaklı olanlarına da rastlanılır. Bir çift antenleri ve basit yapılı gözleri vardır.
Davranışları
Islak bitkiler, yaprak döküntüleri gibi yerlerde buldukları ölü organik maddelerle beslenirler. Kırkayakların her vücut segmentinde iki çift ayakları olmasına karşılık, çıyanların bir çift ayakları olması bu iki türün ayırt edilmesini sağlar. Dış alanlarda çok görülmelerine rağmen, iç alanlarda kırkayağa pek rastlanmaz çünkü rutubetsiz ortamda kısa sürede ölürler. Koşullar uygun olduğunda ve yeterli gıda olduğunda, kırkayaklar binlerce sayıya ulaşabilirler. Ortam koşulları değiştiğinde veya nüfusları çok arttığında, birlikte göç etmeleriyle tanınırlar.
Yaşam Alanları
Bina içerisinde; bodrumda, katlarda ve evlerin balkonlarında, bina dışarısında; rutubetli yerlerde, yaprak altı ve gübrelik yerlerde yaşarlar.Dış alanda yaprak döküntüsü, peyzaj alanları, çimenlikler, zemindeki çeşitli malzemelerin altında; iç alanda garajların ve bodrumların rutubetli bölgelerinde yaşarlar.
Çok bacaklılar (Myriapoda) sınıfının “Diplopoda” takımının Julidae familyası türlerinin genel adı. Vücutları belirgin bir baş ve çok sayıda benzer halkalardan (bölüt) meydana gelmiş eklem bacaklılardır. Her halkada ikişer çift bacak bulunur “Diplopoda” çift bacaklı demektir. Başlarında bir çift anten ve ikişer gözü vardır. Gözleri az çok böceklerin bileşik gözüne benzerse de, dikkat edildiğinde basit (osel) gözlerin meydana getirdiği bir çift küme olduğu anlaşılır. Bazı türlerinde göz bulunmaz. Yaşayışlarına uygun olarak antenlerinde koku alma tüyleri çok hassastır. İç anatomisi çıyanınkine benzer. Çıyanlar etçil, kırkayaklar otçuldur. Çok ayaklı olmalarına rağmen çok yavaş hareket ederler. Kırkayakların vücut halkalarından ikişer çift bacak çıkmasına karşılık çıyanlarda birer çift çıkar. Bacakların sayısı, türlere göre değişir. Kırkayakların çoğunda 115 çift bacak bulunur. Çıyanlarda 15 çiftten 173 çifte kadar değişir.
Çok bacaklılarda her zaman tek sayıda bacak çifti vardır. Kırkayakların embriyon döneminde her halkada bir çift ayak bulunur. Yetişkinlerin her halkası iki embriyon parçası ihtiva ettiğinden iki çift bacaklı olurlar. Trake (özel solunum boruları) sistemiyle solunum yaparlar.
Kırkayaklar sıcak ve ılıman bölgelerde yaşayan kara hayvanlarıdır. Genellikle koyu kahverenklidirler. Gündüzleri nemli yerlerde yaprak, ağaç kabukları ve taşlar altında gizlenir, gece beslenmeye çıkarlar. Çoğunlukla çürümüş bitkisel besin yerler. Bazen tarlalarda, sürüler halinde, bitkilerin kök ve filizlerini de yediklerinden büyük zararlar yaparlar. Çileklere çok musallat olurlar. İnsan ve hayvan dışkılarını da yediklerinden, tenya (şerit) yumurtalarının yayılmasına yardım ederler. Yuttukları barsak parazitlerinin yumurtalarını, sindirmeden tekrar dışarı atarlar. Boyları 1-20 cm arasında değişir. Benekli kırkayak (J.gutularus) 10-18 mm boyundadır. Memleketimizde bulunanların boyları 10-46 mm’dir. Tropik memleketlerde 15-20 cm’ye ulaşanları vardır.
Yumurta ile ürerler. Yumurtalar, topraktan yapılmış bir yuvaya yumurtlanır ve dişi tarafından korunur. Genellikle yavrular 12-15 gün sonra yumurtalardan çıkarlar. Hayatları boyunca birkaç defa deri değiştirirler. Her deri değiştirmede, vücut halkalarının sayısı artar. Larvalar, bir yıl içinde erginleşirler. Kitinli derileri, antibiyotik etkisi olan pis kokulu, zehirli bir sıvı salgılar. İri olanlarının salgısı, insan elini tahriş eder. Testiden su içerken yutulursa, zehirlenmeye sebeb olabilir. Bazan yapraklar üstünde dolaşırlar. Korkutuldukları zaman kendilerini yere atarak, saat zembereği gibi helezoni kıvrılır, ölü taklidi yaparlar.
PROGONEATA
1. Ordo (Takım): Symphila (Yumuşak kırkayaklar)
Çoğu yönleriyle böceklerle benzerlik gösterirler. Deri örtüsü kalsiyum ve pigment içermez. Bu nedenle yumuşak ve renksizdirler. Gövdede toplam 13 segment bulunur. Bunlardan sonuncusu hariç hepsi bir çift üye taşır. Son vücut segmentinin ucunda "Cercus" adı verilen iki büyük uzantı bulunur. Gözleri yoktur ve renksiz olmalarının da etkisiyle ışıktan kaçarlar.
2. Ordo (Takım): Pauropoda (Çatal antenli kırkayaklar)
Bu takıma özgü olarak, antenler iki kolludur. Bacakları 9 çifttir. Bacakların uç kısmında yastık veya tırnak bulunabilir. Dolaşım organları, trake sistemleri ve gözleri yoktur.
3. Ordo (Takım): Diplopoda (Bin ayaklılar)
Vücutları uzun ve silindirik yapıdadır. Siyah, kahverengi, koyu kırmızı veya portakal renginde olabilirler. Nadiren vücut üzerinde benek veya desenler bulunabilir. Gövdede çok sayıda segment ve 11-300 arası bacak bulunur. Baş, toprak ve çöpler arasında hareket etmeye uygun olarak özelleşmiştir. Deri değişimi görülür ve değiştirilen derinin yenmesiyle, kalsiyum ihtiyacı karşılanır.Yumurtalar yuva içerisine bırakılır ve dişiler tarafından korunur.
Polyxenus spp.
Julus spp.
Glomeris spp.
OPISTHOGONEATA = CHILOPODA
4. Ordo (Takım): Chilopoda (Çıyanlar)
baş bölgesi, belirgin bir şekilde gövdeden ayrıdır. İlk vücut segmentinin üyeleri, avın öldürülmesinde kullanılan ve "zehir tırnağı" adı verilen büyük bir yakalama bacağına dönüşmüştür. Sadece tropiklerde yaşayan türlerin zehir tırnakları insan derisini delebilecek güçtedir. Son üye çifti genellikle diğer üyelerden daha büyüktür ve arkaya doğru uzanır.
Scolopendra spp.
Lithobius spp.
Polyxenus spp.
Julus spp.
Glomeris spp.
Çıyanlar (Chilopoda)
Çiyanlar - Chilopoda
Belirgin bir başları ve her biri bir çift üye taşıyan 15-177 gövde segmenti vardır. 3000 kadar türü tanımlanmıştır. Uzun ve yassı vücutludurlar. Büyüklükleri geniş sınırlar arasında değişir (3 mm-35 cm). Baş bölgesi belirgin olarak gövdeden ayrılmıştır. Ilıman bölgelerde yaşayanlar kırmızı-kahverengi, tropiklerde yaşayanlar kırmızı, sarı, yeşil, mavi ya da bunların değişik şekillerinden oluşan renktedir. Hepsi koşucudur (Geophilomorphia dışında), dolayısıyla üyeleri uzundur.
Çok hızlı hareket eden, uzun vücuda sahip, eklembacaklılar şubesine ait bir Çok bacaklılar sınıfı. İri türleri zehirlidir, fakat allerji vakaları haricinde tehlikeli değildir,[1][2] birçoğu boy olarak küçük olduğundan deriyi delemez, Antarktika dışında heryerde yaşarlar. Arı'larda olduğu gibi şahdamar, göz gibi organlar sakınılmalıdır, ısırılan yere buz uygulanması ağrıyı geçirir. Boyları 1 mm ile 30 cm arasıda değişir. Zararlıları yiyerek beslenir.
Tesbih böceğinin bir akrabası olup, daha yavaş ve zararsız olan diğer çöpçül Kırkayak'ta (Millipede) her boğumda iki çift bacak varken, Çıyan'da bir çift bacak olması ikisini ayırteder. Etçil beslenen Çıyanın irilerinin utangaç olsada tehdit esnasında ısırabilmesine karşın Kırkayak ise genel kanının aksine sokmaz ve ısırmaz, dokunulduğunda veya tehlike sezince hemen kıvırılıp ölü taklidi yapar, bazı dev kırkayak türlerinin kitinli derisinden tehlike anında kıvrılınca salgıladığı antibiyotik toksin nedeniyle ezilmesi allerjilere yol açabilir. Göze dokunulursa su ile yıkanmalı, yutulmamasına dikkat edilmelidir. Gösterişli türleri pet olarak evcilleştirilebilir. Bilinen en sosyal kırkayak türü Tanzanya asıllı Pembe ayaktır. Asabi olmayıp, evcilleştirildikten sonra kıvrılmamaktadır.
Tropik iklimlerde'deki çıyanlar en fazla 30 cm olabilirler. Böcek olmaktan çok karides türevi eklem bacaklılar'dır.
BİYOLOJİ ÖDEV YARDIM
-
Mercanlar ve Mercan resifleri hakkında bilgi
-
Kulak Nedir? Kulağın Yapısı ve Görevleri Nelerdir?
-
Göz nedir ? Gözün görevleri nelerdir ? Canlılarda göz ve görme organı
-
Boğaz nedir ? Boğazın kısımları nelerdir ?
-
Omurga, columna vertebralis nedir ? Görevleri nelerdir ?
-
Doğal gübreler nelerdir
-
Kimyasal (yapay) gübreler nelerdir
-
Kortizol Nedir
-
Semantik Nedir ?
-
Karasal Ve Sucul Biyomların Özellikleri Nelerdir ?
-
Kaç çeşit biyom vardır
-
Bitki Ve Hayvanların Yeryüzündeki Dağılımını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
-
Bitkisel dokular hakkında bilgi
-
Ekosistemde besin zinciri ve besin ağının önemi nedir ?
-
Genetik Algoritmalar