Uyku Düzenindeki Değişiklikler Vücudumuzun RNA’larını Bozuyor
Dünya’nın itibarlı bilim dergilerinden Proceedings of the National Academy of Science’da (PNAS)
yayınlanan bir araştırmaya göre jetlag veya vardiyalı işlerle beraber gelen uyku düzenindeki değişiklikler sirkadyen ritmimiz içerisindeki RNA kodlayan gen sayısında büyük ölçüde düşüşe neden olabiliyor.
Sirkadyen ritmi nedir? Vücudumuzun binlerce yıl içinde çevresel etkenlere karşı geliştirdiği adaptasyonlar sonucunda vücudun işlevlerini en üst düzey performansa çıkarmak için uyguladığı biyolojik saate sirkadyen ritmi denir. Gece uykunuzun gelmesinin nedeni retinaya çarpan güneş ışığı olmadığından üst kiyazmatik çekirdeğin melatonin hormonu üretmesi ve vücut ısısının düşmesidir. Güneş ışığı ile birlikte uyanmamız ise yine retinaya çarpan ışık sonucu vücut ısısı yükselir ve belli bir saatten sonra melatonin hormonunun üretiminin durmasıdır. Tabi bunlar sirkadyen ritmini düzenleyen çok sayıda faktörden birkaçıdır.
İngiltere’de Surrey Üniversitesi bilim insanlarının yaptığı çalışmada katılımcılar 28 saatlik bir uyku – uyanıklık döngüsüne tabi tutuldular. Elde edilen bulgularda katılımcıların eskiden etkin olan birçok geninin artık etkin olmadığı gözlendi. Uyku düzeninin değişmesiyle genlerin transkripsiyon döngülerinde de anormallikler meydana gelmişti.
22 kişinin katıldığı araştırmada katılımcılar üç gün boyunca 4’er saatlik ertelemelerle son günün uykusu sabah saatlerine denk gelecek şekilde uyudular. Örneğin, ilk gün gece 11’de uyudularsa ikinci gün sabah 3’te üçüncü gün 7’de uyudular. Düzenli aralıklarla alınan kan örnekleri ve mikrodizi yöntemiyle yapılan RNA analizleri uyku düzeninin RNA’ların üretilme zamanlarının düzenlenmesinde büyük rolü olduğunu ortaya çıkardı.
Gen ekspresyonlarının bazıları tamamen bozulurken, bazılarının ise etkinleşme zamanı değişiyor. Sirkadyen ritminin değişmesiyle artık bu ritimde olmayan genler ekspres olma zamanlarını değiştirerek RNA üretmeye devam ettiler. Bazı genlerin ise hem eski ritimde hem de yeni ritimde etkin olduğu gözlendi. Hem gece hem gündüz etkin olan genler sirkadyen ritminin değişmesinden etkilenmemiş gözüküyor.
Uyku düzeninin değişmesi üst kiyazmatik çekirdeğin işlevini yerine getirmesinde herhangi bir sorun teşkil etmediği de elde edilen bulgular arasında. Katılımcıların 24 saatlik melatonin hormon seviyeleri üst kiyazmatik çekirdeğin görevini tam olarak yerine getirdiğini ve zamanı hesaplamada herhangi bir yanlış yapmadığını gösteriyor. Bu sonuçlara göre sirkadyen ritminin bozulması beynin bazı bölgelerini etkilerken bazı bölgelerini etkilemiyor.
Hangi genlerin ritmik ekspresyonlarını kaybettiği incelendiğinde araştırmacılar ribosomal proteinlerin, RNA polimerazı gibi çok sayıda önemli moleküllerin üretilmesinden sorumlu genlerin 24 saatlik döngülerini kaybettiklerini buldular. Sirkadyen ritminin etkileri genetiğin ötesinde epigenetik sonuçlar da doğuruyor. Kromatin modifikasyonlarından sorumlu asetilaz ve metilaz genlerinin 24 saatlik döngülerinde de bazı hasarlar meydana geldiği görüldü.
Sirkadyen ritmindeki değişikliklerin nasıl böyle büyük değişikliklere sebep olduğu henüz tam olarak bilinmiyor. Ancak şu bir gerçek ki evrimin uyku gelişimini özel bir zamanlamayla yapması tesadüfî bir şey değil. Evrimin bize verdiği şeye karşı dikkatli olmalıyız aksi takdirde vücudumuzdaki diğer sistemleri bozabiliriz.
Hazırlayan: Ali Çağlayan Taybaş
Kaynaklar
- http://www.the-scientist.com/?articles.view/articleNo/38916/title/Daytime-Sleep-Alters-Human-Transcriptome/
- Circadian Rythms, Methods and Protocols, Ezio Rosato, 2007
- N. Archer et al. “Mistimed sleep disrupts circadian regulation of the human transcriptome,”PNAS, 2014
Sinirbilim.org; "Uyku Düzenindeki Değişiklikler Vücudumuzun RNA’larını Bozuyor"
http://sinirbilim.org/uyku-duzenindeki-degisiklikler-vucudumuzun-rnalarini-bozuyor/
Sağlık Haberleri
-
Uyku apnesi nedir?
-
Narkolepsi Nedir?
-
Çiçek Aşısının Keşfi: Tarihte Bir Dönüm Noktası ve Küresel Sağlık Başarısı
-
Çocukluk Döneminin Meydana Getirdiği Sık Görülen Hastalıklar ve Önleyici Sağlık Tedbirleri
-
Salgınların İzinde: Tarihin Dönüm Noktaları ve İnsanlığın Mücadelesi
-
"Kızamık Aşısının Keşfi: Hastalığın Kontrolünde Bir Dönüm Noktası"
-
Siyah Ve Yeşil Çay İçmenin Sağlığımıza Faydaları
-
Beyin ölümü ne anlama geliyor? Bilim, yaşamın sonunu nasıl tanımlıyor?
-
Virüsler hücreler arası iletişimi bozarak bağışıklık sistemini atlatıyor
-
Bağırsak bakterilerinin kilo almayla ilişkisi var mı?
-
Maymun çiçeği virüsü
-
Akciğer Kanseri
-
Kleefstra sendromu del(9q34)
-
Subtelomerik mikrodelesyon sendromları
-
Langer-Giedion Sendromu - Trikorinofalangeal sendrom