Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Türkiye'de Yaşayan Engerek Türleri

---

Türkiye sınırları içerisinde bir çok sürüngen türünün varlığının yanı sıra çok sayıda engerek türüde de hayatlarını sürdürmektedir.

Ülkemizde bulanan engerek türünü tanıtarak birazda olsa bu güzel topraklardaki sürügen türlerinin zenginlilerinin varlığını sürdürdüğünü bilmenizi istedik.

Beyazbantlı Dağ Engereği - Montivipera albizona

Dağ engerekleri olarak Montivipera cinsi altında toplanan ve yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen gruba dahil ülkemize endemik türlerimizden biridir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Montivipera albizona’nın da dahil olduğu xanthina tür grubu, raddei grubundan supraocular plakla göz arasında pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tam değildir (başka farklılıklar da vardır ancak en belirgin ve önemli farkı budur).

M. albizona'ya doğada nadir rastlanır. Başı üçgen şeklinde ve nispeten büyük, boynu incedir. Başın üstü küçük karinalı pullar ile örtülüdür. Supraocular büyüktür ve gözle geniş bir şekilde temas halindedir. Göz ve supralabialler arasında 2 sıra pul bulunur. 7-10 supralabial, 10-13 sublabial bulunur. Dorsal sıra pul sayısı 23’tür (vücut ortası) ve pullar karinalıdır.

Başın üstünde koyu renkte iki oblik bant deseni bulunur. Baş yanlarında da yine koyu renkte şerit vardır. Sırt zemin rengi grimsidir. Sırt deseni ortası kahverengi, sınırları ise siyah yuvarlağımsı lekelerden oluşur. Lekelerin arasında ise beyaz bölgeler bulunur (“beyaz bölgeli” manasına gelen tür epiteti bu özelliği nedeniyle verilmiştir). Yer yer lekeler siyah sınırları boyunca birbiriyle birleşebilirler. Karın rengi pembemsi gridir ve koyu noktalar mevcuttur.

Ekolojileri ve biyolojileri hakkında fazla bilgi yoktur.

Tür ilk olarak tanımlandıktan sonra, bazı yazarlar bu türün Montivipera xanthina’nın farklılaşmış bir popülasyonu olduğunu öne sürmüşlerdir ancak daha sonra yapılan serolojik çalışmalar farklı bir tür olduğunu teyit eder nitelikte sonuç vermiştir.

Koruma statüsü: Tehlike altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Batı Akdeniz, İç Anadolu,
Besinleri	Laboratuvarda terraryum ortamında fare ile beslenebilmektedir ancak doğadaki beslenmesiyle ilgili bilgi mevcut değildir.
Habitat	Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	1500-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	60-130 cm
Aktivasyon Zamanı	Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,
Endemik	Sivas (Kulmaç Dağları), Kahramanmaraş

Burunlu Engerek -  Vipera ammodytes

Başın ön ucunda, türü karakterize eden, yukarı kalkık ve üzeri 3 sıra (nadiren 2 veya 4) oluşturacak şekilde 9-17 pulla kaplı boynuz şeklinde etli bir yapı vardır. Supraocular plaklar büyüktür ve gözün arka hizasına kadar uzanır, biraz geçebilir. Başın üstünde plak olarak yalnız gözüstü plakları (supraocular plaklar) mevcuttur. Başın diğer kısımları küçük ve hafif karinalı (bazen karinasız) pullarla örtülüdür. Göz ve supralabialler arasında 2 sıra pul vardır. Karinalı olan sırt pulları vücut ortasında 21 veya 23 (nadiren 25) sıra oluşturur. 133-164 ventral plak bulunur. 24-46 subcaudal çifti vardır. Anal plak tek parçadır.

Başın zemin rengi gri olup üzerinde düzensiz koyu lekeler mevcuttur. Boyun kısmında ters V şeklinde koyu renkli iki bant vardır (dişilerde bulunmayabilir). Göz irisi altın veya bakır rengidir. Sırt deseni gri-kahverengi zemin üzerinde koyu zikzak bant şeklindedir. Bazı durumlarda zikzak şiridin sınırları daha koyu olur. Zemin rengi grinin farklı tonlarında olabilir. Vücudun yanlarında da sıra halinde lekeler vardır. Karın tarafı sarımsı beyazdır ve üzerinde siyah noktalar veya lekeler bulunur. Kuyruk ucu sarımsı yeşilimsidir. Juvenil bireyler de desen erginlere benzer. Nadir de olsa melanistik formlara rastlanır.

Bodur bitkilerle örtülü kuru ve taşlık biyotoplarda yaşar. Hareketleri yavaştır. Sıcakkanlı hayvanları zehirleyip öldürdükten sonra, soğukkanlıları ise canlı bir şekilde yutarlar.

Türün Güneydoğu Avrupa ile Batı Asya’da yayılışı vardır. Avrupa’da en çok zehirlenme vakası üreten türlerden biridir. Zehri insan için tehlikelidir ancak rahatsız edilmedikçe ve kendini tehlike altında hissetmedikçe insana saldırmaz. Bir seferde 5-14 yavru meydana getirebilirler (genellikle Ağustos ayında).

Vipera ammodytes’in alt türleri konusunda yazarlar arasında hala tartışma vardır. Ülkemizde Trakya’nın kuzeyinde V. a. montandoni ve Trakya’nın güneyi, Batı ve Güney Anadolu’da V. a. meridionalis alt türleriyle bilinmektedir. Ancak belirtildiği gibi bu konu hala netlik kazanmamıştır. Kuzey Anadolu’da yayılış gösteren ve önceleri V. a. transcaucasiana adıyla alt tür olarak ele alınan grup, V. ammodytes’in günümüzde iki ayrı türe ayrılmasıyla birlikte “tür” olarak ele alınmaktadır.

Koruma statüsü: En az endişe verici
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Doğu Avrupa, Güney Avrupa, Batı Asya,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Trakya, Marmara, Ege, Batı Akdeniz, İç Anadolu,
Besinleri	Küçük memeli türleri, kuş türleri, kertenkele türleri. Genç bireyleri kırkayak ile de beslenebilir.
Habitat	Vadi yamaçları, Taşlık, kayalık alanlar, Makilikler,
Yükselti	0-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	55-85 cm
Aktivasyon Zamanı	Mart, Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim, Kasım,

Anadolu Engereği, Küçük Engerek - Vipera anatolica

Doğada nadir olarak karşılaşılan engerek türlerimizdendir. Nispeten küçük bir engerek türüdür (En fazla 43 cm kadar olur). Önceleri Vipera ursinii anatolica olarak bilinmekteydi ancak özellikle yapılan genetik çalışmalardan sonra günümüzde tür olarak ele alınmaktadır.

Baş kısmı ovaldir ve diğer bazı engerek türlerinin tersine (ör: Montivipera sp.) çok belirgin bir boyun bölgesi yoktur. Başın üstü belirgin plaklar ve küçük pullar ile örtülüdür. Gözle supralabial plaklar arasında 1 pul sırası mevcuttur. Dorsal pullar karinalı olup vücut ortasında sıra şeklinde 19 puldan oluşur. Baş üstünde ve yanlarında koyu şerit şeklinde lekeler mevcuttur. Baş üzerindeki lekeler, başın yan tarafından geriye doğru uzanan koyu çizgi ile birleşerek, yandan bakıldığında tipik "Y" harfi şeklinde görülür. Sırt zemin rengi zeytin rengi-grimsidir. Sırt deseni, köşeleri yuvarlak hatlı zikzak şerit şeklindedir. Karın rengi erkeklerde daha iri olacak şekilde siyah beneklidir. Dişilerde gerek sırt gerekse karın zemin rengi hafif kahvemsisir..

Ekoloji ve biyolojisi hakkında bilgi azdır.
Esas olarak Akridofaj (kısa antenli çekirgelerle beslenen) olduğu ve bilhassa Chorthippus cinsi türler ile beslendiği, bunun yanında javru Örtzen Kaya Kertenkelesi ile Çernov ince kertenkelesi ile beslendiği belirlenmiştir (Göçmen et al., 2014). 10-20 derece santigrad arasında Mayıs başından Ekim Sonuna kadar aktiftir. 1700-2300 m arasındaki Akdeniz step vejetasyonunda koyak (dolin) alanlarda yaşar.
Koruma statüsü: Kritik olarak tehlike altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Batı Akdeniz,
Besinleri	Beslenme biyolojisi hakkında bilgi yoktur.
Habitat	Orman içi, Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	1500-2265 m
Toplam vücut uzunluğu	35-43 cm
Aktivasyon Zamanı	Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül, Ekim,
Endemik	Antalya

Baran Engereği - Vipera barani

Doğada nadir olarak karşılaşılan engerek türlerimizdendir. Vücudu kalın yapılıdır. Baş ucu sivri, arka taraf geniş ve boyun dardır. Başın üst tarafı ön ve ortada küçük karinasız pullarla, diğer kısımları ise plaklarla örtülüdür. 7-10 sayıda supralabial vardır ve bunların en büyükleri olan dördüncü ve beşinci sıradakiler tek sıra halindeki küçük pullarla gözden ayrılmıştır. Karinali olan dorsal pullarının vücut ortasında sıra şeklinde sayısı 21’dir (nadir olarak 23).

Doğada desenli ve melanistik (siyah renkli) formları bulunur. Bu melanistik formlarda supralabial plaklar üzerinde ve rostrumun uç yan kenarlarında beyaz lekeler vardır. Desenli örnekte, sırt zemin rengi grimsi kahverengidir ve üzerinde boyuna sıra teşkil eden koyu lekelidir. Bu lekelerin bir kısmı birleşerek zikzak bant oluşturur. Kuyruk ucu kalınca ve küt olup, sarımsı kırmızımsı renklidir. Karın tarafı siyah olup yoğun bir şekilde beyaz noktalar vardır.
Görünüş olarak yurdumuza endemik bir tür olup, kesintili dağılışı ilginçtir. Ülkemizde Adapazarı ve Rize civarından bilinir. Ayrıca Silifke Toroslarında da bulunur. Biyolojisi hakkında fazla bir bilgi yoktur. Canlı doğurduğu bilinir.

Koruma statüsü: Neredeyse tehdit altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Batı Akdeniz, Batı Karadeniz, Doğu Karadeniz,
Besinleri	Besinlerini Kemirici türler (ör: Microtus sp.) ve muhtemel olarak kertenkele türleri oluşturur.
Habitat	Açık yamaçlar, Taşlık, kayalık alanlar, Tarlalar,
Yükselti	500-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	50-60 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,
Endemik	Batı ve Doğu Karadeniz, Silifke Torosları

Bolkar Engereği - Montivipera bulgardaghica

Dağ engerekleri olarak Montivipera cinsi altında toplanan ve yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen gruba dahil ülkemize endemik türlerimizden biridir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Montivipera bulgardaghica’nın da dahil olduğu xanthina tür grubu, raddei grubundan supraocular plakla göz arasında pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tam değildir (başka farklılıklar da vardır ancak en belirgin ve önemli farkı budur).

M. bulgardaghica'ya doğada nadir olarak rastlanır. Montivipera xanthina (Osmanlı Engereği) türüne benzerlik gösterir. Başı üçgen şeklinde ve nispeten büyük, boynu incedir. Başın üstü küçük karinalı pullar ile örtülüdür. Supraocular büyüktür ve gözle geniş bir şekilde temas halindedir. Göz ve supralabialler arasında 1 (bazen 2) sıra pul bulunur. Dorsal sıra pul sayısı (vücut ortası) 23-25 arasındadır (bazen 21 olabilir) ve pullar karinalıdır.

Başın üstünde koyu renkte iki oblik bant deseni bulunur. Baş yanlarında da yine koyu renkte şerit vardır. Sırt deseni, kahverengimsi gri zemin rengi üzerinde kuyruğa yaklaşınca tek bir çizgi halini alan koyu zikzak şerit şeklindedir. Yer yer lekeler bağımsız baklava dilimi şeklini alabilirler. Karın rengi pembemsi gridir ve çok koyu olmayan noktalar mevcuttur.

Yüksek rakımlarda ve karın geç kalktığı biyotoplarda yaşadığı düşünüldüğünde, ısıdan faydalanabilmek için gündüzcül (diurnal) olması muhtemeldir (Viperidae ailesi normalde gececildir). Terrayum ortamında beslenmekte olan bir dişi birey 13 yavru doğurmuştur. Ekolojileri ve biyolojileri hakkında fazla bilgi yoktur.

Koruma statüsü: En az endişe verici
Popülasyon eğilimi: Durağan

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	İç Anadolu,
Besinleri	Terraryum ortamında korunan bireyler kemiriciler ile beslenmektedirler ancak doğadaki beslenme biyolojisi ile ilgili bilgi yoktur.
Habitat	Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	1400-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	70-78 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,
Endemik	Bolkar Dağları

Boynuzlu Engerek - Cerastes cerastes

Darevski Engereği - Vipera darevskii

Nispeten küçük olan ve nadir rastlanan bir engerek türüdür. Sırt deseni, sarımsı gri zemin rengi üzerinde kahverengi zikzak şerit deseni şeklinde olup, yer yer sırt şeridi oluşturan lekeler birbirinden ayrılarak enine bantlar oluşturmaktadır. Baş deseninde kahverengi zemin üzerinde frontal, okuler ve paryetal plakların kenarlarında sarı noktalar bulunur. Başın yanında gözden boyuna kadar koyu bir bant bulur. Karın tarafının rengi siyahtır ancak ventrallerin sınırları çizgi şeklinde daha açık renktedir.

Baş üzerinde 1 frontal, 2 paryetal ve 2 supraocular olmak uzere 5 büyük plak bulunur. 9-10 supralabial mevcuttur ve bunların 4 ve 5. (nadiren 3 ve 4.) sıradakileri tek sıra şeklinde küçük pullarla gözden ayrılmıştır. Vücut ortası dorsal sayısı 21 (bazen 19)’dir ve karinalıdır.

Türün popülasyonu ilk olarak Darevsky tarafından Ermenistan’da keşfedilmiştir ve Vipera kaznakovi dinniki (=V. dinniki)’nin izole bir parçası olarak değerlendirmiştir. Ancak daha sonra bu popülasyon tür olarak tanımlanmıştır. Tür Ermenistan’dan ve Türkiye’de sadece Kars ve Artvin’den bilinmektedir.

Ekolojileri hakkındaki bilgiler kısıtlıdır. Vücut ısılarını düzenlemek için özellikle yassı kayaların altlarını tercih ettikleri gözlenmiştir. Üremeleri Nisan sonu ve Mayıs ayında gerçekleşir ve Ağustos-Eylül aylarında doğum yaparlar. Her seferde 3-5 yavru olur.

Koruma statüsü: Kritik olarak tehlike altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Karadeniz,
Besinleri	Doğrudan ekolojik bir veri yoktur ancak bulunduğu biyotoplarda kertenkele ve çekirge türleri bulunmaktadır ve bunlarla beslenmesi muhtemeldir.
Habitat	Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	2000-3000 m
Toplam vücut uzunluğu	25-42 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Ekim,

Bozkır Engereği - Vipera eriwanensis

Orta boyutlu (en fazla 50 cm kadar olurlar) engerek türlerimizdendir. Önceleri Vipera ursinii eriwanensis olarak ele alnırken, sonraları yapılan özellikle genetik çalışmalardan sonra günümüzde tek başına tür olarak ele alınmaktadır.

Baş kısmı ovaldir ve diğer bazı engerek türlerinin tersine (ör: Montivipera sp.) çok belirgin bir boyun bölgesi yoktur. Başın üstü belirgin plaklar (frontal, 2 paryetal, 2 supraocular) ve küçük pullar ile örtülüdür. Gözle supralabial plaklar arasında 1 pul sırası mevcuttur. Dorsal pullar karinalı olup vücut ortasında sıra şeklinde 21 puldan oluşur.

Baş üstünde ve yanlarında koyu şerit şeklinde lekeler mevcuttur. Sırt zemin rengi zeytin rengi-grimsidir. Sırt deseni, köşeleri yuvarlak hatlı zikzak şerit şeklindedir. Karın rengi beyazdır.

Ekoloji ve biyolojisi hakkında fazla bilgi bulunmamaktadır.

Koruma statüsü: Duyarlı/Zarar Görebilir
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Batı Asya,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Karadeniz,
Besinleri	Böcek, kertenkele ve küçük memeli türleri.
Habitat	Vadi yamaçları, Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	1000-3000 m
Toplam vücut uzunluğu	40-50 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

Kafkas Engereği - Vipera kaznakovi

Güzel desenli ve kalın yapılı bir engerek türüdür. Baş üçgen şekilde, boyun belirgindir. Başın üst tarafı karinasız pul ve plaklarla örtülüdür. Rostral yukarıdan bakıldığında görülmez. Rostral ile temasta 1 veya 2 apikal bulunur. 2 uzun supraocular plaklar yanında, frontal ve bir çift parietal plak ayırt edilecek derecede büyüktür. Supraocular plaklar genellikle frontallerden 1-4 küçük pul ile ayrılır. 8-10 supralabial, 8-12 sublabial plak bulunur. 3. ve 4. supralabial boyut olarak en büyükleridir ve 4. ve 5. (nadiren 3. ve 4.) supralabial plaklar tek sıra halinde küçük pullarla gözden ayrılmıştır. Dorsal pullar karinalı olup vücudun ortasında çoğunlukla 20-21 sıra oluşturur (18-21 arasında değişebilir). 124-143 arasında ventral plak bulunur. Kuyruk kısmında erkeklerde 31-40, dişilerde 22-32 subcaudal çifti bulunur.

Baş rengi, sarımsı yeşilimsi olan üst labailler haricinde siyahtır. Sırt tarafın zemin rengi, sarımsı griden tuğla kırmızısına kadar değişir. Başın üzerinden başlayıp kuyruk ucuna kadar giden geniş siyah dalgalı bir bant bulunur. Aynı şekilde baş kısmından başlayarak vücudun yan tarafında da siyah bant vardır. Bakıldığında aslında siyah zemin rengi üzerine ince iki turuncu çizgi şeklinde bir desen algılansa da, engereklerde sırt şeridi durumu söz konusu olduğundan zemin rengi siyah değil turuncumsu olarak ele alınmalıdır.Dorsal bant zikzak bir şekil de oluşturabilir. Ventrali siyah, üzerinde sarımsı beyaz lekeler bulunur. Bazen tamamen siyah olan (melanistik) bireylere de rastlanır. Özellikle Rusya tarafındaki popülasyonlarda melanizm yaygındır.

Erkekler dişilerden daha ince yapılıdır. Bu tür sık ormanlık bölgelerde yaşar. Türkiye’de Doğu Karadeniz’de çay ve fındık bahçelerinde görülebilir ve yine sık ormanlık yamaçlarda bulunur.

Güzel deseni nedeniyle özellikle ev hayvanı (pet) olarak toplanıp satılmak üzere doğadan izinsiz olarak toplanıp yurt dışına kaçırılan engerek türlerimizdendir. Şu anda Türkiye’de yasalarla koruma altındadır.

Çiftleşme dönemi Mart sonlarından başlayıp Nisan ayı boyunca devam eder ve doğum Ağustos sonlarına doğru gerçekleşir. Tek seferde 3-5 yavru doğururlar.

Koruma statüsü: Nesli tehlike altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu, Kuzey Asya,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Karadeniz,
Besinleri	Küçük memeliler, kertenkele türleri. Genç bireyler çekirge türleriyle beslenir.
Habitat	Orman içi, Orman açıklıkları, Vadi yamaçları, Bağ, bahçeler,
Yükselti	0-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	50-70 cm
Aktivasyon Zamanı	Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

Koca Engerek -  Macrovipera lebetina

Boyu genellikle 1 metrenin üzerinde olup 1,8 metreye kadar erişebilen Koca Engerek, bu özelliğiyle Türkiye ve Kıbrıs’ın en büyük ve iri engerek türüdür ve vaka üretmesi nedeniyle sağlık açısından da önemlidir.

Başın üst tarafında sadece karinalı küçük pullar bulunur, supraocular plak küçük parçalara ayrılmış durumdadır, büyük bir plak yoktur.

Sırt tarafı kahverengidir ve üzerinde, bazen belirsiz, iri koyu lekeler vardır. Karın tarafı pembemsi-beyazdır ve üzerinde dağınık siyah noktalar/lekeler bulunur. Kuyruk oldukça kısa olup, uca doğru aniden sivrileşir.

Yapılan çalışmalar ışığında, Macrovipera lebetina (Linnaeus, 1758), Türkiye’de Doğu ve Güneydoğu Anadolu Bölgesinde M. l. obtusa (Dwigubsky, 1832) ve Kıbrıs’ta M. l. lebetina (Linnaeus, 1758) alt türleri ile dağılış göstermektedir. M. lebetina alt türü Kıbrıs’a endemik gibi görünmektedir ve nominat alt türdür. Doğuda, güneydoğuda ve Anamur civarında farklı popülasyonlar keşfedilmiştir. Bazı yazarlar Güneydoğu Anadolu bölgesi populasyonları için M. l. euphratica sinonim alt türünü yeniden önermekte ve Kuzeydoğu Anadolu populasyonlarını ise M. l. obtusa olarak ele almaktadır.

Hareketleri çok yavaştır ve rahatsız edilmedikçe saldırgan değildir. Zehri insan için öldürücü olabilir. Diğer Viperid’ler gibi yavrularını canlı halde doğurur (ovovivipari). Bazı bölgelerde (örneğin Kıbrıs’ta) ovipar olduğu bilinir.

Macrovipera lebetina (Koca Engerek) ilk olarak 1758’de Linnaeus tarafından lokalitesi bilinmeyen bir örnekten tanımlanmıştır. Tip lokalitesi daha sonra Mertens ve Müller (1928) tarafından Kıbrıs olarak belirlenmiştir.

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu, Kuzey Afrika, Batı Asya,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Akdeniz, Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu,
Besinleri	Küçük memeli türleri ile beslenir.
Habitat	Açık yamaçlar, Taşlık, kayalık alanlar, Tarlalar, Bağ, bahçeler,
Yükselti	0-1500 m
Toplam vücut uzunluğu	100-180 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

Çoruh Engereği - Vipera pontica

Nispeten küçük olan engerek türlerindendir ve doğada nadir olarak rastlanır.

Başın üzeri karinasız pul ve plaklarla örtülüdür. Karinalı olan sırt pulları gövde ortasında 21-23 sıralıdır. Rostrum kenarı, supraocular plakların dış kenarları ile supralabial plakların alt tarafı beyazımsıdır. Sırtın zemin rengi bejdir ve üzerinde yer yer birleşerek zikzak bantlar oluşturan enine koyu kahverengi (sınırları siyah renkte) lekeler bulunur. Başın üzerinde, boyun bölgesinde iki oblik leke vardır ve genellikle ilk dorsal şeritle ince bir hat şeklinde birleşir. Baş ve boyun altı sarımsı beyaz ve siyah lekeli, karın taraf ise siyah renkli olup beyazımsı lekeler mevcuttur. Başın yanlarında gözden ağzın köşesine doğru koyu bant mevcuttur. Kuyruk ucu yeşilimsi sarıdır.

Sık ormanlık bölgelerde taş altlarında yaşar. Biyolojisi ve ekolojisi hakkında fazla bilgi yoktur. 1000 m’ye kadar çıkabilir. Ülkemize endemik bir tür olup ilk olarak Çoruh Vadisinden iki örnek ile tanımlanmıştır. Daha sonra yapılan çalışmalarda Rize/Çamlıhemşin’den de V. pontica’ya benzeyen türler tespit edilmiştir ama bu konu tartışmalı olup bu örneklerin daha yüksek bir ihtimalle V. barani olduğu düşünülmektedir (morfolojik ve genetik veriler ışığında).

Koruma statüsü: Tehlike altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

NOT: Son Yıllarda bu taksonun mevcudiyeti şüpheyle karşılanmaktadır ve bir (berus) barani X ammodyters (transcaucasiana) melezi olabileceğine dair genetik bulgular sözkonusudur.

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Karadeniz,
Besinleri	Beslenme biyolojisi hakkında bilgi yoktur.
Habitat	Orman içi, Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	900-1000 m
Toplam vücut uzunluğu	40-50 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,
Endemik	Artvin ilinde Çoruh Vadisi

Radde Dağ Engereği - Montivipera raddei

Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen kompleks, xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Montivipera raddei’nin de dahil olduğu raddei tür grubu, xanthina grubundan (Türkiye de bu gruba dahil türler: M. xanthina, M. bulgardaghica, M. albizona, M. wagneri) supraocular plakla göz arasında 1 sıra küçük pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tamdır (başka farklılıklar da vardır ancak en belirgin ve önemli farkı budur).

Boyu 1 m kadar olan bu dağ engereği türünün başı bariz üçgen şeklinde ve ince boyunludur. Pholidosis ve desen açısından Montivipera xanthina’yı andırabilir ancak bombeli supraocular plağın kenarı köşeli olup, göz ile bu plak arasında 1 sıra küçük pul bulunmasıyla (yukarıda bahsedildiği gibi) bu türden ayrılır. Başın üstü karinalı pullarla örtülüdür. Rostral ile temas halinde 2-5 apikal bulunur. 9-10 supralabial, 10-14 sublabial bulunur. Supralabialler ile göz arasında 2 sıra pul vardır. Sırt pulları karinalı olup, vücudun ortasında 21-25 sıra teşkil eder. 163-181 arasında ventral plak bulunur ve subcaudal çifti sayısı 28-35 arasındadır. Anal plak tektir.

Başın yan taraflarında belirgin temporal şerit bulunur. Başın üstünde, boyun bölgesine doğru ters V şeklinde iki oblik bant mevcuttur. Sırt zemin rengi gri, grimsi-kahverengi ve siyahımsı gri olabilir. Sırt ortasında iç kısmı sarımsı tuğla renginde, bazen tamamen veya sınırları siyah, uzunlamasına zikzak veya dalgalı bir şerit bulunur. Baş yanındaki siyahımsı temporal bantların dışında, ayrıca gövde yanlarında da bir sıra siyah leke bulunur. Alt taraf sarımsı beyaz ve küçük siyah noktalı veya lekelidir.

Gece aktiftir. Gündüzleri taş altlarında gizlenir. Hareketi yavaştır. Zehri insan için tehlikeli olabilir ancak rahatsız edilmedikçe ve kendini tehlike altında hissetmedikçe insana saldırmaz.

Koruma statüsü: Neredeyse tehdit altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Anadolu,
Besinleri	Küçük memeli türleri, kuş, kertenkele ve böcek türleri. Özellikle kış uykusundan uyanma döneminde çekirge tercih ettikleri görülmüştür.
Habitat	Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	1200-3000 m
Toplam vücut uzunluğu	70-99 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

Kafkas Burunlu Engereği - Vipera transcaucasiana

Başın ön ucunda, türü karakterize eden, yukarı kalkık ve üzeri 3 boyuna sıra halinde (nadiren 2 veya 4) 9-17 pulla kaplı burun/boynuz şeklinde etli bir yapı vardır. Başın üstü gözüstü (supraocular) plaklar haricinde küçük ve karinalı pullarla örtülüdür. Dorsal pul sırası 21’dir (vücut ortasında) ve pullar karinalıdır.

Başın üstünde, boyun kısmına doğru zayıf bir şekilde beliren V deseni haricinde koyu lekeler yoktur. Sırt zemin rengi gri veya kahvrengidir. Sırt deseni dar ve enine ardışık bantlar/lekeler şeklindedir. Kuyruk ucu sarımsı yeşilimsidir. Juvenil bireylerde de desen mevcuttur. Göz iris rengi altın veya bakır rengidir.

Tür ilk olarak Boulenger tarafından Vipera ammodytes transcaucasiana olarak tanımlanmıştır. Ancak son yıllarda yapılan genetik çalışmalarla ayrı bir tür olarak ele alınmaktadır. Gürcistan ve Türkiye’de ise Kuzey Anadolu’da yayılışı vardır (Marmara’ya kadar yayılmıştır). Sivas ve Konya’dan da kaydı vardır. Eski literatürde Ermenistan, Azerbaycan ve İran’da da bulunduğu bildirilmiştir ancak bu durum net değildir ve doğrulama gerektirmektedir.

Doğada nispeten nadir karşılaşılan bir türdür. 2-15 (ortalama 6) arası yavru doğururlar.

Koruma statüsü: Neredeyse tehdit altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Marmara, Batı Karadeniz, Orta Karadeniz, Doğu Karadeniz,
Besinleri	Serçe türleri, kemirici türleri, kertenkele türleri (özellikle genç Agamid bireyleri). Genç bireyler kertenkele ve böcek türleriyle beslenir.
Habitat	Vadi yamaçları, Taşlık, kayalık alanlar, Tarlalar, Bağ, bahçeler,
Yükselti	m
Toplam vücut uzunluğu	55-75 cm
Aktivasyon Zamanı	Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

Wagner Engereği - Montivipera wagneri

Dağ engerekleri olarak Montivipera cinsi altında toplanan ve yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen gruba dahil türlerimizden biridir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Montivipera wagneri’nin de dahil olduğu xanthina tür grubu, raddei grubundan supraocular plakla göz arasında pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tam değildir (başka farklılıklar da vardır ancak en belirgin ve önemli farkı budur).

M. wagneri'ye doğada nadir rastlanır. Başı üçgen şeklinde ve nispeten büyük, boynu incedir. Başın üstü küçük karinalı pullar ile örtülüdür. Yalnız supraocular plaklar belirgindir ve gözle geniş bir şekilde temas halindedir. Gözle supralabialler arasında 1-2 pul sırası bulunur. Başın yanında bariz koyu renkte şerit bulunur. Başın üstünde ise iki adet koyu oblik leke vardır. Karinalı olan sırt pulları gövde ortasında 23 sıra teşkil eder. Sırt deseni dikkat çekici ve güzeldir. Sırt zemin rengi grimsi veya kahverengimsi-bej renginde olup üzeri lekelidir. Lekelerin kenarları siyah, iç kısımları ise kırmızımsı veya sarımsı kahvedir. Lekeler ayrık olabildiği gibi bitişip zikzak şerit görünümü de oluşturabilir ve kuyrukta dalgalı bir bant oluşturur. Ayrıca gövde yanlarında da leke sıraları bulunur. Karın tarafı gri ve dağınık koyu lekelidir.

Seyrek bitkili, akarsulara yakın, taşlı dağ yamaçlarında yaşar. Sabah ve akşamları aktiftir. Tür Türkiye’de Kars il sınırları içerisinden ve ayrıca Azerbaycan ve İran-Ermenistan sınırından da bilinir. Ancak şu andaki tüm yayılışının Türkiye’de kısıtlandığı düşünülmektedir.

Ekolojileri ve biyolojileri hakkında fazla bilgi yoktur. Bir seferde 4-8 yavru doğururlar. Özellikle deseninin güzel olması nedeniyle doğadan izinsiz olarak toplanıp ev hayvanı (pet) olarak satılmaktadır.

Koruma statüsü: Kritik olarak nesli tehlike altında
Popülasyon eğilimi: Azalmakta

Yayılma Alanı (Küresel)	Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Doğu Karadeniz, Doğu Anadolu,
Besinleri	Laboratuvar ortamında fare ile beslenebilmektedir ancak doğadaki beslenmesi hakkında bilgi bulunmamaktadır.
Habitat	Vadi yamaçları, Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	1200-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	50-90 cm
Aktivasyon Zamanı	Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

Şeritli Engerek, Osmanlı Engereği - Montivipera xanthina

Dağ engerekleri olarak Montivipera cinsi altında toplanan ve yüksek dağ ekosistemine adapte olmalarıyla bilinen gruba dahil türlerimizden biridir. Vipera xanthina kompleksi (Yakın ve Orta Doğu’nun dağ engerekleri) olarak bilinen bu kompleks xanthina ve raddei tür-grubu olmak üzere iki gruba ayrılır. Montivipera xanthina’nın da dahil olduğu xanthina tür grubu, raddei grubundan supraocular plakla göz arasında pul bulunmamasıyla ayrılır, yani göz etrafındaki pul halkası tam değildir (başka farklılıklar da vardır ancak en belirgin ve önemli farkı budur).

Montivipera xanthina ilk olarak Gray (1849) tarafından bir ergin ve bir juvenil dişi örneğe dayandırılarak tanımlanmış ve Daboia xanthina olarak isimlendirilmiştir. Tür ismini, terra typica(tip mahali)’sı olan Fethiye (Muğla)’deki Kınık (Xanthos) Harabeleri’nden almıştır. Daha sonraları yapılan sistematik çalışmalarda Vipera xanthina olarak belirlenen bu takson, Vipera cinsinin bölünmesi ile, günümüzde Montivipera cinsi altında ele alınmaktadır.

Boyları genellikle 70-80 cm olan bu engerek türünün başı, üçgen şekli oluşturacak biçimde, uç kısımda ince ve arka kısmında geniştir. Başın üst tarafı, gözlerin üzerindeki ince uzun supraocular plaklar haricinde küçük ve karinalı pullar ile örtülüdür. Nadiren boyu 1 m’ye yaklaşanlar veya geçenler olabilir. Boyun kısmı bariz şekilde ince ve vücudu kalın yapılıdır. Kuyruğu birden incelmektedir.

Xanthina tür grubunda yer alan türlerde, zemin rengiyle az ya da çok karşıtlık gösterecek şekilde bir sırt şerit deseni karakteristiktir. M. xanthina’da sırt tarafın zemin rengi gri–kahverengidir ve üzerinde kompleksin karakteristiği olan şerit, art arda koyu lekeler şeklinde bariz olarak mevcuttur ve bu koyu lekeler baklava dilimi veya yuvarlağımsı, bazen de zikzak bant şeklindedir. Ayrıca vücudun yanlarında birbirini izleyen küçük koyu noktalar ya da uzunlamasına lekeler bulunur. Başın arkasında, boyun kısmında yanlara doğru uzanan iki iri siyah leke çapraz bir şekilde mevcuttur ve başın üst tarafında, orta kısımda ve çapraz bantların önünde daima bir çift küçük leke bulunur. Başın üstündeki bu oblik lekeler bazen sırt şeridiyle birleşebilir. Ventrali (karın kısmı) sarımsı beyaz/pembemsi ve üzerinde koyu nokta ve küçük lekeler bulunur.

Uzamış supraocular plaklar geniş bir şekilde gözle temastadır. Supraocular plağı supranasal’den ayıran 1 canthal vardır. Supralabial 10 (bazen 9, 11), sublabial’ler ise 11–14 arasında değişir ancak bazı örneklerde 8’e kadar inebilir. Gözle supralabial arasında 2 pul sırası mevcuttur. Rostral ile temasta 2 (nadir olarak 3) apikal vardır. Ventral plakların sayısı 147–169 arasındadır. 27-38 subcaudal olup anal plak tektir. Karinalı olan sırt pulları vücut ortasında 23 sıra oluşturur (nadir olarak 21, 25).

M. xanthina, nispeten (çok lokal olan diğer dağ engereklerine göre) geniş bir coğrafik alanda küçük izole populasyonlar şeklinde bulunur. Türün yayıldığı coğrafik alan yaklaşık olarak 231,038 km2’dir. Genel olarak Türkiye, Kuzeydoğu Yunanistan ve bazı Yunan adalarında yayılışı vardır. M. xanthina, Türkiye’de, Doğuda Kayseri’ye, Anadolu “diyagonali”ne kadar girmektedir ve en batıda ise İstanbul’dan kaydedilmiştir. Ülkemizde nominat alt tür olan M. x. xanthina ile temsil edilir.

Populasyonları, morfolojik karakterler ışığında, kuzey ve güney grupları olarak hipotetik bir şekilde ayrılmıştır (veriler alt tür olarak ayrılması için yeterli değildir) ancak bu konu netlik kazanmamıştır.

Cinsin diğer türleri gibi M. xanthina da ovovivipardır, yani yumurta gelişimi uterusta gerçekleşir ve canlı doğum yapılır. Bir dişi 2–15 kadar yavru doğurur. Gece aktiftirler ve hareketleri oldukça yavaştır. Avlarını zehirleyerek öldürürler ve sonra yutarlar. Genellikle uygun bir yerde avlarının yaklaşmasını beklerler. Zehri insan için tehlikeli olabilir, rahatsız edilmedikçe veya kendini tehlike altında hissetmedikçe insana saldırmaz.

Koruma statüsü: En az endişe verici (Least Concern)
Popülasyon eğilimi: Durağan

Yayılma Alanı (Küresel)	Güney Avrupa, Ortadoğu,
Yayılma Alanı (Türkiye)	Trakya, Marmara, Ege, Batı Akdeniz, İç Anadolu,
Besinleri	Küçük memeli türleri, kemiriciler, kuş ve kertenkele türleri. Genç (juvenil) bireyler böcek ve myriapod (çıyan, kırkayak) türleriyle de beslenebilir.
Habitat	Açık yamaçlar, Vadi yamaçları, Taşlık, kayalık alanlar,
Yükselti	0-2000 m
Toplam vücut uzunluğu	70-130 cm
Aktivasyon Zamanı	Nisan, Mayıs, Haziran, Temmuz, Ağustos, Eylül,

---