Türkiye’de Üreyen Ördek Türlerinin Dağılımı

Türkiye her yıl binlerce su kuşunun kışladığı sulak alanların bulunduğu bir ülkedir. Öyle ki, İç Anadolu bölgesinde bulunan Hirfanlı Barajı’nda 300 binden fazla su kuşunun kışladığı yıllar olmuştur.

Akdeniz Bölgesi’nde ise Akyatan Lagünü yüksek sayıda su kuşunun kışlamak için bulunduğu alanlardan birine örnektir (DKMP, 2018). Eğirdir Gölü ise hemen her yıl yüksek sayıda su kuşunun sayıldığı göller bölgesindeki önemli bir su kuşu kışlama alanıdır (Sözüer, Ö., 2013). Bu alanların dışında Türkiye’deki tüm bölgelerde küçük ya da büyük boyutlu, yapay ya da doğal olan sulak alanlarda su kuşları kışlamak için bulunmaktadır. Kış aylarında su yüzeyini kaplayan buz, kuşların beslenmesine engel oluştursa da Türkiye’deki bir çok alanda kuşların kışı geçirebileceği uygun habitatlar bulunur.

Şekil 1. Türkiye’de yaz konuğu olan çıkrıkçın (belirgin beyaz kaşlı kuş erkek, © İbrahim Öztürk).

Şekil 2. Pasbaş patka (erkek kuş, © Cenk Polat).

Ancak, bu alanlarda üreme döneminde çok daha az sayıda su kuşu bulunur. Bunun nedeni, kışlamak için uygun olan alanların üreme döneminde üreme faaliyetlerini gerçekleştirmek için uygun koşulları ya hiç ya da az sayıda çift için sağlıyor olmasıdır. Bu durumda, yavru yetiştirmek için çiftlerin ihtiyaç duyduğu kuytu alanlar, üreyen popülasyon büyüklüğünü belirleyici çevresel bir etken olur. Üreyen ördek türlerine ait kayıtların yıl genelinde alındığı konumlar Şekil 3’de gösterilmektedir.

Şekil 3. Üreyen ördek türlerine ait kayıtların yıl genelinde alındığı lokasyonlar gösterilmektedir (harita yeni sekmede tam boyutu ile görüntülenebilir).

Çok sayıda tür sazlıklarda veya adalarda karadan ulaşımın zor olduğu habitatın korunaklı bölümlerinde ürer. Ancak, bu tip uygun yuva yeri bulunduran alanların sayısı ülkemizde hızla azalmaktadır. Son 50 yıl içerisinde ülkemizde kaybedilen sulak alan boyutu 3 Van Gölü büyüklüğündedir (1,3 milyon hektar) (WWF-Türkiye, 2018). Bu süreçte, su kuşları için uygun üreme alanı olan bir çok habitat ya tamamen kayboldu veya üreyen kuş türleri için gerekli olan özellikleri kaybetti. Buna bağlı olarak da yaz ördeği (Marmaronetta angustirostris) ile kadife ördeğin (Melanitta fusca) 2014 yılından sonra ülkemizde üreme kaydı alınmamıştır (Boyla ve ark., 2019). Habitat kaybına bir örnek olarak, geçmişte önemli kuş alanı olarak tanımlanan ancak günümüzde tamamı kurumuş olan Eşmekaya Sazlığı ve büyük bölümü kaybolmuş olan Hotamış Sazlığı verilebilir (Magnin, G. ve Yarar, M.,1997). Sulak alanların kurutulup tarım alanına dönüştürülmesi, alanları besleyen su kaynaklarının yatağının değiştirilip tarımda sulama için kullanılması bu habitatları kaybetmemize neden olmuştur.

Şekil 4. Yeşilbaş çifti (çok renkli olan erkek, © İbrahim Öztürk).

Ülkemizde üreyen 15 ördek türünden (Anatinae alt ailesi üyeleri) biri olan angıt (Tadorna ferruginea) ve yeşilbaş (Anas platyrhynchos) gibi üreme dönemi dağılımı geniş olan türlerin dışında farklı türlerin de ürediği az sayıda sulak alanımız var. Atlas kareleri temel alınarak üreyen ördek sayılarının bölgelere göre nasıl dağıldığı Şekil 5’de gösterilmiştir.

Şekil 5. Atlas karelerinde üreyen ördek türü sayıları (harita yeni sekmede tam boyutu ile görüntülenebilir).

Üreme döneminde geniş dağılımları olan yeşilbaş ve angıtın dışında 13 ördek türünün özel habitat gereksinimleri olduğu söylenebilir (Tablo 1). Buna rağmen yavru ördeklerin böceklere ve diğer omurgasız canlılara ihtiyaç duyduğu düşünüldüğünde habitat tercihleri örtüşen türler vardır. Üreyen tür sayısı yüksek olan Atlas kareleri incelendiğinde su altında kalmış içsel alanlar ve su varlıklarındaki ya da yakınındaki değişkenliği yüksek habitatlar dikkat çekmektedir. Bu duruma örnek olarak Sultan Sazlığı verilebilir. Bu alanda, tatlı, tuzlu, hafif tuzlu göl ve geniş bataklık ekosistemi bulunur. Ancak, son yıllarda ekosistem özelliklerini önemli ölçüde kaybetmiştir. Buna rağmen alanda ürediği düşünülen ördek türü sayısı yüksektir (Şekil 5).

Bilimsel Adı	Türkçe Adı	Ürediği Düşünülen Atlas Karesi Sayısı	Raporlandığı Üreme Kodu Sayısı
Tadorna ferruginea	Angıt	177	8
Anas platyrhynchos	Yeşilbaş	150	11
Anas querquedula	Çıkrıkçın	35	8
Aythya ferina	Elmabaş Patka	32	6
Aythya nyroca	Pasbaş Patka	27	4
Anas strepera	Boz Ördek	20	3
Tadorna tadorna	Suna	19	7
Netta rufina	Macar Ördeği	19	6
Oxyura leucocephala	Dikkuyruk	14	4
Anas clypeata	Kaşıkgaga	14	5
Anas crecca	Çamurcun	13	5
Aythya fuligula	Tepeli Patka	8	4
Melanitta fusca	Kadife Ördek	6 (2014 yılı ve öncesi)	1
Anas acuta	Kılkuyruk	6	2
Marmaronetta angustirostris	Yaz Ördeği	1 (2014 yılı ve öncesi)	1

Tablo 1. Türkiye Üreyen Kuş Atlası raporuna göre ürediği düşünülen ördek türleri.

Şekil 6. Dikkuyruk (erkek kuş, © Cenk Polat).

Kuş gözlemciler için ördek türlerinin üreme durumlarının tespitindeki zorluklar

Türlerin üreyen popülasyonlarının büyüklüğü tahmin edilirken geç kış ziyaretçileri ve alandaki erkenci üreyen çiftlerin eş zamanlı varlığı işi zorlaştırır. Yanı sıra yaz aylarında üremeyen ancak alanda bulunan kuşlar da olabilir. Bunlar, üreme erginliğine ulaşmamış bir yaşındaki gençler, bazı yaralı kuşlar veya üreme alanlarına dönemeyecek durumda olan kuşlardır. Bu kuşların üremesi ara sıra görülür. Bu duruma örnek bir kayıt 1500 elmabaş patkanın bir arada görüldüğü (Aythya ferina) Doğu Anadolu’daki Atlas arazi çalışmalarında alınmış olabilir. Gözlemciler bu grubun üremek için alanda bulunmadığı belirtmişlerse de en düşük üreme kodu ile kayıt girmişlerdir (bkz: https://ebird.org/checklist/S38441797). Yanı sıra gözlemcilerin alanda bulunuş süresi ve ördek türlerinin üreme durumlarını tespit etmek için verdikleri çaba da alınan kayıtların özelliğini belirleyici bir durumdur.

Şekil 7. Macar ördeği çifti (çok renkli olan erkek, © Cenk Polat)

Sonuç:

Doğrulanmış üreme kodlarına duyulan ihtiyaç türlerin popülasyon eğilimlerinin belgelenmesinde zorluklara neden olmaktadır. Bunun nedeni, yıldan yıla üreme başarısında görülen değişimlerin popülasyon büyüklüğünde görülen değişimlerden daha yüksek oranda olamasıdır. Üreme birkaç nedenden dolayı başarısız olabilir. Kuluçkalar genellikle yırtıcılar veya su seviyesindeki değişiklikler nedeniyle, yeni gençlerin çoğu ise kısa bir süre sonra kaybolur. Ördek aileleri genellikle tespit edilmelerinin zor olduğu bitki örtüsünde korunmaya devam ederler. Yanı sıra, özellikle tepeli patkada görülen ailelerin bir arada bulunması, macar ördeği dişilerin yumurtalarını aynı veya diğer türlerin yuvalarına bıraktığı kuluçka parazitliği gibi durumlar nedeniyle ortaya çıkan karma aileler izleme çabalarını daha da karmaşıklaştırmaktadır. Bu gibi durumlar nedeniyle üreyen popülasyon büyüklüğünün tahmini için Finlandiya’da yapılan üreme dönemi başlangıcında üreyen çiftlerinin sistematik sayımı, nüfus eğilimlerinin doğruluğunu artırabilir.

Şekil 8. Angıt çifti ve yavruları (© Çağlar Güngör)

Not: Bu yazı İsviçre Ornitoloji Enstitüsü’nün internet adresindeki yazıdan çevrilerek uyarlanmıştır.

Yazar: Lider Sinav

Kaynalar

Boyla, K. A., Sinav, L., & Dizdaroğlu, D. E. (2019). Türkiye Üreyen Kuş Atlası. WWF-Türkiye, Doğal Hayatı Koruma Vakfı, İstanbul.

Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü (DKMP), Kış Ortası Su Kuşu Sayımları, 2018

Knaus, P., S. Antoniazza, S. Wechsler, J. Guélat, M. Kéry, N. Strebel & T. Sattler (2018): Swiss Breeding Bird Atlas 2013–2016. Distribution and population trends of birds in Switzerland and Liechtenstein. Swiss Ornithological Institute, Sempach.

Magnin, G., & Yarar, M. (1997). Important bird areas in Turkey.

Sözüer, Ö., Yılmaz, T., Berberoğlu, E., Aktay, L., Kızılkaya, E., 2014. Göller Bölgesi Kış Ortası Su Kuşu Sayımı 2013 Sonuç Raporu, T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü VI. Bölge Müdürlüğü, Burdur, Türkiye.

WWF-Türkiye (2018), https://www.wwf.org.tr/basin_bultenleri/basin_bultenleri/8420/iklimdegikligisulakalanlar

Kaynak:

https://kusnotlari.wordpress.com/2020/05/10/turkiyede-ureyen-ordek-turlerinin-dagilimi/

#türkiye’de #üreyen #ördek #türlerinin #dağılımı