Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Trematoda

---

Trematoda sınıfına kelebeklerde denir.

- Vücutları dorso-ventral basıktır.
- Vücut boşluğu yoktur.
- Tüm vücut tek bir bölümden oluşmuştur.
- Tüm organlar tek bir paranşim içinde toplanmıştır.
-Çekmen/çengelleri vardır.
-Genellikle anüsleri yoktur.
-Schistosomatidae ailesi dışındakiler hermafrodittir.
-Direk/indirek gelişirler.

3 tane alt sınıf vardır :
-Monogenea
-Aspidogastrea
- Digenea

MONOGENEA :
- Soğukkanlı ve suda yaşayan hayvanlarda (balık, amfibi, sürüngen) parazitlenirler.
-Genellikle ektoparazittirler.
-Vivipar ya da ovipardırlar.
-Larvaları olgunlarına benzer.
-Tutunma organeli olarak arka kısımlarında çekmen/çengelleri vardır.
-Direk gelişirler.
Ör: Gyrodactylus
Dactylogyrus

ASPIDOGASTREA :
- Yaklaşık 80 türü vardır.
-Balık, sümüklü, kabuklu ve kaplumbağalarda parazitlenir.
-Hiçbir türünün ekonomik önemi yoktur.
-Digenea'lara benzerler.
-Çok sayıda alveol/çekmene sahip bir ventral disk taşırlar.
-Çekmen bulunmaz
-Tegumentte mikrotubuller vardır.
-Ekto ya da endoparazit olabilirler.

Medikal açıdan önemli olan altsınıf Digenea'dır.
DIGENEA :
- Boyutları 0,3 mm ile 10 cm arasındadır.
-Vücut segmentsiz ve tek bölümlüdür. Paramphistomum soyu tesbih tanesi gibi, Schistosoma soyu da ince, uzun ve silindirik bir yapıya sahip olamsına rağmen genellikle yaprak şekilde dorso-ventral basık bir formdadırlar.
-Vücut tegument ile kaplıdır. Tegument düz (Dicrocoelium) ya da dikenli (Fasciola) olabilir.
-Ağız ve karında olmak üzere 2 tane çekmen vardır. Bazılarında (Heterophyes) genital çekmen bulunur.
-Bazı türlerde (Echinostomatidae) ön kısımda bir yaka ve bu yakada 1-2 sıralı diken bulunur.

Sindirim sistemi :
Basittir. Ağız / prepharynx / pharynx / oesophagus / barsak (kör olarak sonlanır). Anus yoktur. Beslenme doku artıkları sayesinde olur. Sindirim barsaklarda gerçekleştirilir.

Sinir sistemi :
Oesophagus çevresinde bir sinir tasması bulunur. Buradan çıkan sinir iplikçikleri vücuda dağılır.

Boşaltım sistemi :
Paranşimde kirpikli ateş hücreleri varıdır. Buradan çıkan boşaltım kanalları daha büyük kanallarla buluşup arka kısımdaki boşaltım deliğinr açılır.

Üreme sistemi :
Schistosoma hariç hermafrodittirler. Erkekte:2 testis / vasa deferens / sirrus kesesi (ves.seminalis + penis +sirrus) / genital delik. Dişide : ovarium / oviduct / ootip / uterus. Ootip çevresinde salgılarıyla yumurta kabuğunun şekillenmesini sağlayan Mehlis bezleri vardır. Parazitin iki yanınada ve ootipa açılan vitellojen bezlerin salgısıyla da yumurta sarısı oluşturulur. Döllenme ootipte olur.

Larva dönemleri :
a) Miracidium : Ön tarafı geniş, arka ksımı dardır.Üzeri kirpikli epitelle kaplıdır. Ön uçta arakonağı delmeye yarayan dikenli çıkıntı vardır.Bazı türlerde 1-2 göz lekesi bulunabilir.
b) Sporokist : İnce duvarlı bir kesedir. İç duvarında bölünme yeteneğine sahip hücreler vardır.
c) Redi : Silindirik yapıdadır.Ön kısımda ağız çekmeni vardır .Sindirim kanalı ve boşaltım sistemi şekillenmiştir. Vücudun vbir tarafına açılan bir doğum deliği vardır.
d) Serker : Vücut gövde ve kuyruktan oluşur. Ağız, karın çekmeni, sindirim kanalı, boşaltım ve sinir sistemi gelişmiştir. Kuyruk tek ya da türe göre çatallı (furkoserker) olabilir.
e) Metaserker : Serkerin gövdesini kistleşmiş şeklidir. Genellikle enfektif formdur. Schistosomalarda enfektif dönem serker dönemidir. Metaserker dönemi gözlenmez.

Yumurtalar :2 tiptir :
-Çift çeperli, kalın kabuklu,dikensiz,kapaklı
-Çift çeperli,kalın kabuklu,dikenli,kapaksız (Örn:Schistosomatidae)

Teşhis :
Sedimentasyon yöntemi ile dışkı bakısı yapılır.

Biyoloji :
- Gelişme indirektir.
-1-2 arakonak kullanılır. Genellikle 1.arakonak sümüklülerdir. 2.arakonak ise genellikle suda yaşayan balık, kabuklulardır.
-Son konakata bulunan parazitten dışarı atılan yumurtalarda miracidium gelişir. Miracidium suda yumurtayı terkeder. Bazı türlerde ise (Dicrocoelium dendriticum) terketmez. Miracidium / sporokist (arakonakta serbest halde) / redi / serker / metaserker / çevre koşulları uygun olmazsa kız redi

*Dicrocoelium dışındaki tüm digenik trematodların aracıları su sümüklüleridir.


1.AILE : FASCIOLIDAE
Cins: Fasciola
Tür: F.hepatica,F.gigantica
Hastalık: fasciolosis

Cins:Fascioloides
Tür:F.magna

Cins:Fasciolopsis
Tür:F.buski

Fasciola hepatica :
Son konaklar: Sığır, koyun, insan dahil birçok memeli
Ara konaklar: Lymnea truncatula (su yüzeyinde yaşar, beyaz renkli ve şeffaftır)
Yerleşim: Karaciğer (gençler parankimde, olgunları safra yollarında)
Yayılışı: Yurdumuzun her bölgesinde yaygındır


Morfoloji:
F.hepatica
Uzunluk 2-2,5 cm
Genişlik 8-15 cm
Arka kısım daha sivri
Kenarlar daha sivri

F.gigantica
Uzunluk:2,5-2,7 cm.
Genişlik:3-15 cm.
Arka kısım küt
Kenarlar paralel

Rengi sarı-kahverengidir. Kanla beslenir. Doymuşsa kırmızı gözükebilir. 2 tane çekmeni vardır. Ağzı ağız çekmeni kuşatır. Ağzı pharynx, oesophagus ve barsaklar (dallanma gösterir) takip eder. Sindirim sistemi kör olarak sonlanır. Anus yoktur.
Vitallojen bezler, ovaryum (yumurta ile dolu ise siyah renkte gözükür) va testisler (arka kısımda bulunur, dallanma gösterir) üreme sistemini oluşturur.
Tegument dikenlerle kaplıdır.

Biyoloji: Y/M/R/S/M
Yumurta safra yoluyla barsaklara karışır, dışkı ile dışarı atılır. Yumurta kapaklı, dikensiz, tek blastomerli, içi tamamen yumurta sarısıyla dolu, sarı renklidir. Dışarı atılan yumurtanın içinde uygun koşullarda 9-10 gün içinde miracidium şekillenir. Işıklı ve sulu ortamda kapağı açılan yumurtadan miracidium dışarı çıkar ve suda serbest olarak yüzmeye başlar. Suda serbest olarak yaşama süresi 1 gündür. Bu süre içinde ara konağa girmelidir. Miracidium arakonağın (L.truncatula) yumuşak dokusunu delerek ara konağa dahil olur. sporokist, redi ve serker dönemlerini geçirdikten sonra ara konağı terkeder. Ara konağı terkeden serker suda kuyruğuyla ilerler. Bir süre sonra kuyruğu kopan serker, metaserkere dönüşür. Gıdalarla birlikte serker son konağın vücuduna girer. Son konakta açılan metaserkerdenn genç kelebek açığa çıkar. Genç kelebek barsak duvarını delerek karın boşluğuna, oradan da karaciğer parankimine geçer. Karaciğer parankiminde yaklaşık 5-6 haftalık göç geçirir. Safra yollarına gelerek olgunlaşır. Prepatent süre 11-12 haftada, tüm biyolojisi ise 17-18 haftada tamamlanır. Uygun olmayan şartlarda bu süre uzar.

Klinik belirtiler:
Perakut dönemde: Ani ölüm karaciğer kapsülünde yırtılma, karın boşluğunda kan birikimi görülür (enfestasyon durumunda).
Akut dönemde: Halsizlik, solunum güçlüğü, karın şişliği, ve ağrı (sternum'a palpasyonla teşhis edilir) görülür. Karın boşluğunda kanlı, fibrinli sıvı birikimi vardır. Ayrıca karaciğerde büyüme, kanama, hematom, göç izleri ve genç kelebekler görülür. Hastalık koyunlarda genelde akut seyreder.
Kronik dönemde : Anemi, kaşeksi, çene ve karınaltında ödem, verim düşüklüğü görülür. Karaciğerde setleşme, kenarlarında düzensizlik, safra yollarında kalınlaşma, fibrosis ve kireçlenme vardır. Sığırlarda çok şiddetli reaksiyon oluştuğundan hastalık geneldekronik seyreder.
Nekrotik hepatitis'te genellikle belirti görülmez. Genç kelebeklerin barsaklardan karaciğere göçü sırasında barsaklardaki bazı bakteriler de karaciğere gelie. Toksemiden ani ölüm şekillenir. Karında ağrı ve kan birikimi yoktur. Daha çok 2-4 yaşındaki iyi kondisyonlu hayvanlarda görülür. Halk arasında kara hastalık (Black disease) olarak bilinir. Etken bakteri B tipi Clostiridium novyi'dir. Derisi yüzülen hayvanlarda derialtı damarları birden siyahlaşır.

Epizootiyoloji: Konak-mera-su
Arakonaklar suya ve çamura girip çıkarlar (amfibiktirler). Çamurlu ve pH'ı hafif asit oaln bölgeler ara konaklar için elverişlidir.
Yağış; ara konak yaşamı, miracidium ve serkerin çıkışı, toprağın nemi dolayısıyla yumurtanın gelişimi ayrıca meralar için gereklidir.
Yumurtadan miracidium ve ara konakların gelişimi için optimal sıcaklık 22-26°C'dir. 10°C'nin altında gelişme durur. Kışın -4°C'nin altında yumurta, metaserker ve çoğu sümüklü ölür.

İlaçlama: Stratejik ilaçlam meraya çıkıştan sonraki 1 ay içinde ve kışa girerken yapılabilir.

Teşhis:
Akut dönemde : Otopside karaciğerde genç kelebekler görülür.
Kronik dönemde : Sedimentasyon yöntemi ile dışkı bakısı yapılarak parazit yumurtaları aranır. Kanda gamaglutamik transpeptidaz enzim seviyesine bakılabilir. İnsanlarda ultrasonografi yöntemi denenebilir.

Sağaltım:

Kontrol:
1) Arakonaklarla mücadele: Molluscisid kullanılarak ve drenaj ile yaşadıkları alanlar kurutularak.
2) Sonkonakların sağlatımı ile: Hayvanlarda parazitin (ilkbaharda ve sonbaharda), merada metaserkerin (ilkbaharda) en çok olduğu zaman. İlaç kullanımında biyoloji dikkate alınır.
3) Hayvanlar enfekte meraya sokulmaz.

2.AILE: DICROCOELIDAE
Cins: Dicrocoelium
Tür: Dicrocoelium dendriticum (kum kelebeği)
Hastalık: Dicrocoeliosis
Son konak: Özellikle ruminantlar. Nadiren insan, domuz ve kemiriciler.
Ara konak:
I. Kara sümüklüleri (Helicella, Zebrina vs.)
II. Formica cinsi karıncalar
Yerleşim: Karaciğer safra kanalı ve safra kesesi.
Yayılış: Yurdumuzda her yerde yaygındır.
Patojenite: Fazla patojenitesi yoktur.
Sağaltım: İlaçlara çok dirençlidir. Thiabendazole, Netovmin, Albendazole, Praziquantel kullanılır.

Biyoloji: Dışkıyla dışarıya miracidiumlu gelişmiş yumurta atılır. Kara sümüklüsü pasif olarak yumurta ve miracidiumu alır. Metaserker dışarıya çıkar®sporokist®serker (dışarı). Atılan sümüksü yumağı karıncalar alır. Serkerlerden bazıları karıncanın beynine gider ve yaptıkları tahribat sonucu karıncanın anormal davranışlarına neden olur.En tipik hareket, sabahın erken saatinde otların tepesine tırmanmak ve ağızlarıyla ota tutunup kalmaktır. Karıncanın çene kasları felç olmuştur. Otların tepesindeki metaserker taşıyan karıncaları alan son konaklar enfekte olur. metaserkerler açılır, genç kelebek serbest duruma geçer. Barsaklardan ductus choleduchus yolu ile karaciğere geçer. Prepatent süre zundur, 10-12 hafta.

3.AILE: OPISTORCHIIDAE
Cins: Opistorchis
Tür: O.tenuicollis (1)
O.sinensis (2)
Hastalık: Opistorchiosis
Son konak: Köpek, kadi (1), insan (2), diğer balık yiyen etçiller
Ara konak: I. Tatlı su sümüklüleri
II. Tatlı su balıkları
Yerleşim: Karaciğer safra yolları
Yayılış: Türkiye, Uzakdoğu
Patogenez: Dikenli tegument safra kanalı epitelini irrite ederek papillom ve karsinom gibi tümör oluşumuna neden olur.
Teşhis: Dışkıda yumurtaların görülmesi ile taşhis yapılır.
Sağaltım: Hexachlorophen 20 mg/kg
Morfoloji: Dicrocoelium'a benzer ama testisler arkadadır.

4.AILE HETEROPHYDAE
Cins: Heterophyes
Tür: Heterophyes heterophyes
Son konak: Karnivor ve insan
Ara konak: I. Tatlı su sümüklüleri
II. Tatlı su balıkları ( Mugil vs.)
Yerleşim: İnce barsaklar
Yayılış: Türkiye, Ortadoğu, Uzakdoğu
Morfoloji: 1,5 mm uzunluk, genital deliği çevreleyn bir GENİTAL ÇEKMEN var.
Teşhis: Yumurta (D.dendriticum'unkine benzer ama açık kahverengi)

Sağaltım: Praziquantel, Niclosamide,Niclofolan
Biyoloji: İnce barsaktaki yumurta dışkı ile atılır. I. ara konaklar yumurtayı Dicrocoelium'daki gibi pasif olarak alırlar. Serkerler II. ara konaklarca alınır. Kaslarda metaserkerler gelişir. Çiğ ya da az pişmiş balıkları yiyen son konaklar enfeksiyona yakalanır.

5.AILE TROGLOTREMATIDAE
Cins: Paragonimus
Tür: Paragonimus westermanii
Son konak: İnsan, karnivor
Ara konak: Yengeç, kerevit
Yerleşim: Akciğer

Cins:Troglotrema
Tür:Troglotrema acutum
Son konak:Tilki,vizon vb.
Yerleşim:Sinüs(frontal ve etmoidal)

6.AILE ECHINOSTOMATIDAE
Cins: Echinostoma , Echinochasmus , Echinoparphium
Tür: Echinostoma revolutum , Son konak: kanatlı, memeli
Tür: Echinoparphium recurvatum , Son konak: kanatlı
Tür: Echinochasmus perfoliatus , Son konak: köpek, kedi
Yerleşim: İnce barsak

7.AILE PARAMPHISTOMATIDAE
Cins: Paramphistomum (RUMEN KELEBEĞİ)
Türler: Paramphistomum cervi , Paramphistomum ichikawai
Hastalık: Paramphistomosis
Ara konaklar: Su sümüklüleri (Planorbis , Bulinus)
Son konaklar: Ruminantlar
Yerleştiği yer: Gençleri duadenuma, erişkinleri rumen ve reticuluma
Yayılışı: Türkiye dahil birçok ülkede. (özellikle eskişehir,bolu)
Morfoloji: -Şekli:Kesik koni biçiminde ,yuvarlak
-Büyüklüğü: Erişkinler 1 cm.kadar,göç halindeki gençler 0.5 mm.den küçük
-Rengi: Pembe,kırmızı
-Karın çekmeni: Parazitin arka tabanında bulunur.
Biyoloji: F.hepatica ve F.gigantica'ya benzerlik gözterir.Son konakların rumeninde bulunan olgun parazitlerin yumurtaları dışkıyla dışarıya atılır.Dışarıda yumurtadan miracidium gelişir ve miracidium yumurtayı terkeder.Daha sonra miracidium tatlısu sümüklüsüne girer.Sümüklüde sporokist,redi,serker gelişir ve serker dışarıya atılır.Daha sonra serker otlarda ,suda kistlenir,kuyruğu kopar ve metaserker haline gelir.Bunu gıdalarıyla birlikte alan sonkonaklar enfekte olurlar.Metaserker sindirim sisteminde açılır.Genç parazitler önce duadenuma gelir.Daha sonra geri dönerek rumen ve reticuluma gelip olgunlaşırlar.
Prepatent süre yaklaşık 7-10 haftadır.
Patogenez ve klinik belirtiler:
-Akut dönem:Duadenum ve abomasumdaki göç halindeki genç parazitlerden ileri gelir.Parazitler mukozaya bazen kas ve serozaya kadar gömülür.Bağırsakta boğulma,ülser,kanama ve nekroza neden olurlar.Plazma albuminleri bağırsağa sızar.Kanda Ca seviyesi düşer.Plazma proteinlerinin seviyesinin düşmesi sonucu vucut boşluklarında sıvı toplanır.(ödem).İştahsızlık,kilo kaybı,açlık atrofisi, ishal ve bitkinlik görülür.
-Kronik dönem:Bazen karın çekmenleri ile rumen papillalarını boğarak atrofiye neden olurlar.
Teşhis: Akut dönemde ishalli dışkıda prinç tanesi büyüklüğünde pembe,beyaz renkli parazitler aranır.Kronik dönemde dışkıda yumurtalar aranır.
Sağaltım: mg/kg


8.AILE SCHISTOMATIDAE
Cins: Schistosoma Orientobilharzia
Türler Son konak Yerleştiği vena
S.mansoni insan portal, mezenterik
S.haematobium insan idrar kesesi
S.bovis çift tırnaklı portal, mezenterik
S.japonicum insan,hayvan portal, mezenterik
S.matthei çift tırnaklı portal ,mezenterik
S.nasale çift ve tek tırnaklı burun mukozası
O.turkestanicum memeliler portal, mezenterik

Hastalık: Schistomosis, Orientobilharziosis
Arakonaklar: Tatlısu sümüklüleri (Bulinus, Planorbis, Lymnea)
Son konaklar: Memeli ve kanatlı
Yerleştiği yer: Vena (portal ve mezenterik)
Yayılışı: Orientobilharzia turkestanicum Türkiyede vardır.Koyunlarda görülmüştür.
Özellikleri: -Ayrı eşeylidir.
-Vucutları silindiriktir.
-Yumurtaları kapaksız ve dikenlidir.
-Serkerleri çatal kuyrukludur.(furcoserker).
-Redi ve Metaserker dönemi yoktur.

Morfoloji: -Uzunluğu 2cm.kadardır.
-Erkekleri dişilerden daha geniş ve yassıdır.
-Dişileri silindiriktir.
-Erkek dişiyi ventralinde bulunan bir kanalda (Gynaechophoric kanal) taşır.
Biyoloji: İnsan ve hayvanlarda bulunan olgun parazitlerin yumurtaları bulundukları venayı dikenleriyle delerek en yakın kanaldan dışarıya atılırlar.(Eğer idrar kesesi venasındaysa idrarla,Burun boşluğu mukozasındaki bir venadaysa sümükle,mezenterik bir venadaysa dışkıyla).Yumurta atıldığında içerisinde miracidium vardır.(Miracidium sonkonakta gelişir.).Suyla temas ettiği zaman miracidium yumurtayı terkeder ve suda uygun aracılara girer.Aracıda sporokist ve serker gelişir.Serker çatalkuyrukludur.(Furcoserker).Furcoserker kendi aktif hareketiyle sonkonakların derisinden girerek veya suyla,gıdalarla birlikte alınarak sonkonağa girer.
-Prepatent süre 6-7 haftadır.
-Hava kötüyse sporokistten ikinci kuşak sporokistler gelişir.
-Arakonaktaki gelişim süresi 5 haftadır.
-Deriden girer girmez kuyruk kopar .Ağız boşluğundan alındıysa mukozayı delerek kana karışır,kuyruğu kopar,kalp,akciğer,karaciğer yoluyla yerleşecekleri venalara giderler veerişkin duruma gelirler.
-Kuyruğu koptuktan sonraki döneme SCHİSTOSUMUL denir.
-Redi, metaserker dönemi yoktur.

Patogenez ve klinik belirti:
1.İnvazyon dönemi: Serker (banyo) dermatitisi oluşur.Deriden giren serkerlerin çıkardıkları sekret, sitolitik enzimler ve ölen serkerlerin vucut antijenleri deride gecikmiş tip aşırı duyarlılığa neden olurlar. (Özellikle o konak için yabancı serkerlerin ölmesi sonucu).(Deri - larva migransı)
2.Göç dönemi: Schistosomaların kan yoluyla kalp,akciğer,karaciğer ve portal sisteme göç ettiği dönemdir.Akciğerlerde pneumoni tablosu şekillenebilir.
3.Olgunlaşma dönemi: Schistosomulların karaciğerde olgunlaştıkları dönemdir.
4.Yumurtlama dönemi: En patojen dönemdir.Yumurtalar damarları yırtarlar.Kanamalara neden olurlar.Anemi şekillenir. Bir kısım yumurta konağı terketmeyerek dokularda(bağırsak mukozası,karaciğer) tutulur.Buralarda yangı ve fibrosise neden olurlar.

Teşhis:Dışkı ,idrar ve burun akıntısında yumurtaları görerek yapılır.
Sağaltım: Genellikle antimon bileşikleri verilir.(Stibufon gibi)

---