TOHUM
Tohum, tohumlu bitkilerin çoğalması ve yayılmasında rol oynayan organdır. Döllenmenin ardından, tohum taslaklarının değişimi sonucu meydana gelir. Bilindiği gibi, yumurtalıkta bir veya çok sayıda tohum taslakları (ovulum) bulunmaktadır. Bir tohum taslağı genellikle aşağıdaki kısımları içerir.
Funikulus (göbek kordonu, göbek bağı): Tohum taslağını (ovulum) ovarvuma bağlayan ve ovaryumla tohum taslağı arasındaki irtibatı sağlayan uzantıdır. Funikulusun ovuluma bağlı ucuna hilum (göbek), yumurtalığa bağı ucuna plasenta (eten) adı verilir.
İntegumentler: Tohum taslağı zarlarıdır. Bitkinin türüne göre bir veya çok tabakalı olabilir. Bu zarların birer ucu birbirine tam kaynaşmamış ve küçük bir açıklık bırakmıştır. Bu açıklığa mikropil (pencere) denir ve bu açıklık ileride oluşacak canlı embriyonun çimleninceye kadar solunum kapısı görevini üstlenir. Döllenmenin ardından bu integumentler değişerek tohum kabuğuna (testa) dönüşür.
Nusellus: Tohum taslağının iç dokusudur. Parankimatiktir. Bir taraftan tohum ana hücrelerini, dolayısıyla embriyo kesesini oluştururken diğer taraftan ilk besin dokusu görevi görür.
Kalaza: Nusellusun funikulus tarafına denir.
Ovaryumda bulunan tohum taslakları değişik pozisyonlarda bulunabilir. Bu duruş pozisyonlarından bazıları aşağıda verilmiştir.
1.Atrop tohum taslağı: Bu pozisyonda funikulus ile mikropil düz doğrultudadır.
2.Anatrop tohum taslağı: Nusellus funikulusa göre 180 derece kıvrılmış ve bu dokuya yaslanmıştır.
3.Kampilotrof tohum taslağı: Nusellus çeşitli şekillerde kıvrıktır.
Ovaryumda bulunan tohum taslaklarında mayoz bölünme sonucu yumurta hücresi oluşur. Bunun döllenmesiyle zigot meydana gelir. Daha sonra zigot gelişerek embriyoyu oluşturur. Embriyo tohumun asıl kısmı olup, tohumun çimlenmesiyle genç bitkiyi verir. Gelişmiş bir embriyoda şu kısımlar bulunur:
1.Radikula (ilk kökçük): Kökü verecek olan meristem bölgesi
2.Plumula (ilk gövdecik): Gövdeyi verecek olan meristem bölgesi
3.Kotiledon (ilk yaprakçık, çim yapraklan, embriyonik yapraklar): Yapraksı yapılar.
Plumulanın kök ile kotiledon arasındaki kısmına hipokotil, kotiledon ile plumula arasındaki kısa eksene epikotil adı verilir. Tohumlu bitkiler bu yönden; bir çim yapraklı bitkiler (MonocotvJedones, örneğin buğdaygiller), iki çim yapraklı bitkiler (Dicotyledones, örneğin baklagiller) ve çok çim yapraklı bitkiler (Policotyledones, örneğin kozalaklı bitkiler) olmak üzere üçe ayrılır.
Embriyonun çimleninceye kadar hayatta kalabilmesi için yeterince besin maddesine gereksinim vardır. Bu besin maddesi ya embriyonun çeşitli kısımlarında örneğin fasulye, ceviz ve benzeri tohumlarda olduğu gibi kotiledonlarda depolanır veya tohum içinde bir besi dokusu şeklinde bulunur. Bu besi dokusu kapalı tohumlu bitkilerde döllenmenin bir ürünü olan ve hücreleri 3n kromozom taşıyan endosperm dokusu (endosperm iki kutup nukleosunun yani polar nukleusun, bir adıyla da sekonder çekirdeklerin bir spermle birleşmesi sonucu oluşur); açık tohumlu bitkilerde n kromozomlu mega gametofıtten oluşan bir besi dokusu ve bazı tohumlarda ise endospermle birlikte nusellustan gelişen perisperm dokusu şeklinde bulunabilir veya perispermadan oluşur.
Endospermanın oluşumu: nuklear endosperm oluşumu, selular endosperm oluşumu ve helobial endosperm oluşumu olmak üzere genellikle üç şekilde olur.
Embriyo ve besi dokusunun etrafını integumentlerin değişimi, gelişimi, çeperlerinin kalınlaşması, ligninleşmesi ve suberinleşmesi ile oluşan tohum kabuğu (testa) kuşatır. Böylece tohum ortaya çıkar.
Tohum ile tohumluk birbirinden ayrıdır. Örneğin, patates yumrusu tohumluk olabildiği halde tohum değildir. Genellikle bir tohumda bir embriyo bulunur. Fakat, bitkiler aleminde çok embriyolu tohumların meydana gelebildiği de bilinmektedir.
Tohumların büyüklükleri, tipleri ve testanm morfolojisi bitki türlerine bağlı olarak değişir (Şekil 16.3). En küçük tohumlara salepgiller (Orchidaceae) ve canavarotugillerde (Orobanchaceae) rastlanır. Örneğin, Tropikal bölgelerde orkide tohumlan 0.002 mg ağırlığındadır. Buna karşılık Hindistan cevizi tohumları birkaç kg ağırlığında olabilmektedir.
Bir tohum için morfolojik bakımdan önemli olan özelliklerden biri mikropildir. Daha önce de açıklandığı gibi mikropil, integumentlerin bıraktığı açıklık olup tohumdaki embriyonun solunum açıklığıdır. Tohum kabuğu üzerinde varlığı belli olan diğer bir özellik tohumun funikulusdan koptuğu yer olan hilumdur. Tohumda belli olan rafe izi ise funikulusun integumentle birleştiği yerdir.
Laboratuarda Yapılacak İşlemler:
1.Bir fasulye veya Hintyağı bitkisi tohumunu bir bütün olarak inceleyiniz ve gördüğünüz kısımları, şekli çizerek üzerinde gösteriniz. Aynı tohumu sırt kısmından ikiye ayırarak (bu iş için önceden suda şişirilmiş tohumlar tercih edilmeli) tohumun iç kısmını inceleyiniz. Yine testadan enine kesit alarak mikroskop altında inceleyiniz. Böylece endospermasız bir tohumu yakından tanımış olacaksınız.
2.Nar (Punica granattım), mısır (Zea mays) tohumundan boyuna kesit alarak inceleyiniz. Narın büyük, küremsi, kırmızı -sarı renkli kabuklu meyvesini enine kesip çıkan nar tohumlarından boyuna bir kesit aldığınızda, sulu olan testanın dış epidermisinin ışınsal uzamış hücreleri diyagram halinde görülecektir. Bu hücreler bol antosiyan içermekte ve tohum testasına sulu bir yapı kazandırmaktadır. Oysa dış integumentin iç kısmı sklerenkimatiktir. İç integument ise şekilde beyaz renkli kısmın dışında ince bir tabaka halinde bulunur (Şekil 16.4). Gördüğünüz şekli çiziniz.
3.Çeşitli bitkilere ait tohumların morfolojilerini inceleyiniz. Ne kadar çok çeşitte tohum bulunduğunu görmüş olacaksınız.
Botanik
-
Bitkisel Hormonlar Nelerdir?
-
Bitkisel Hormonları Nelerdir? Auxinler - Oksin Bitki Büyüme Hormonlarının Görevleri Nelerdir?
-
Pinus cembra - İsviçre Fıstık Çamı
-
Pinus banksiana - Banks çamı
-
Pinus aristata (Higori çamı)
-
Palinoloji – Polen Bilimi Hakkında Bilgi
-
Kaktüsgiller - Cactaceae Hakkında Bilgi
-
Papatyagiller - Asteraceae Hakkında Bilgi
-
Karanfilgiller - Caryophyllaceae Hakkında Bilgi
-
Periyant Nedir ? Periant (Çiçek Örtü Yaprakları)
-
Bitki Yaprak Tipleri Ve Görevleri - Yaprak Çeşitleri
-
Bitkilerde Gövde Çeşitleri ve Gövdenin Görevleri Nelerdir ?
-
Opuntia ficusindica - "Dikenli İncir"
-
Bitkilerde Bulunan Doğal Renk Maddeleri
-
Bitki Stresi: Abiyotik ve Biyotik Faktörler