Tıbbi çaylar hakkında bir sunu hazırlayacagım yardımcı olursanız sevinirim
Yunanca Phyton (Bitki) ile Therapeia (Tedavi) kelimelerinden oluşan Fitoterapi, hastalıkların taze veya kurutulmuş bitkiler ve onların doğal ekstreleri ile tamamlayıcı, destekleyici, koruyucu ve iyileştiric tedavi yöntemine verilen addır.
• Bitkisel İlaç Şekilleri:
1) Tıbbi çaylar
2) Galenik Preparatlar: Ekstre, eliksir, pomat, tentür, alkola, hidrola.
3) Hazır ilaçlar: Krem, yağ, gargara, losyon, şurup, injeksiyon, kompres, yakı, bitki özü, şampuan,toz,lapa,parfüm,lavman,banyo,sargı,süt,tütsü.
• Tıbbi Çaylar:
Fitoterapi'de uygulama yollarından birisi olan tıbbi çaylar, tek veya birkaç drog ile hazırlanmış, koruyucu ya da tedavi edici etkiler gösteren bitkisel sulu preparatlardır. Bitki veya droglardaki etkili maddelerin önemli bir kısmı çaylara rahatlıkla geçmektedir. Hazırlanmaları kolay olduğu için, tıbbi çaylar geniş bir etki alanlarına sahiptirler.
Solunum yolu enfeksiyonları, gribal enfeksiyonlar, sinir sistemi hastalıkları, romatizmal şikâyetler, sindirim sistemi hastalıkları, üriner sistem rahatsızlıkları, kadın hastalıkları, kalp ve dolaşım sistemi rahatsızlıları ve cilt hastalıkları tıbbi çayların etki alanına girmektedir.
• Tıbbi Çayların Hazırlanış Metotları:
1-) Demleme(İnfizyon)
2-) Kaynatma(Dekoksiyon)
3-) Oda Sıcaklığında Hazırlama(Maserasyon)
• Tıbbi Çay Hazırlamada Dikkat edilecek Hususlar:
- Tıbbi çaylarda kullanılan droglar genellikle hafif tesirli oldukları için, doz aşımına pek rastlanmaz. Bununla beraber her bitki için önerilen miktarda kullanmaya dikkat edilmelidir.
- Çay için kullanılan bitkinin taşıdığı kısımlar ve içerdiği maddeler dikkate alınarak, uygun çay hazırlama metoduna göre hazırlanmalıdır.
- Tıbbi çayların, demleme şeklinde olanları, özellikle de uçucu yağ taşıyanları taze olarak hazırlanıp, hemen tüketilmelidir. Kaynatma ve Maserasyon yöntemiyle hazırlanan çaylar ise, bir gün içinde tüketilebilir.
- Çaylar, özel bir durum söz konusu değilse, sabah aç karnına, kahvaltıdan bir saat önce ve akşam yatmadan önce birer çay fincanı tüketilmelidir. Buna öğle yemeklerinden 1-2 saat önce bir fincan içmek de ilave edilebilir.
- Yapay tatlandırıcılar tıbbi çaylarda kullanılmamalıdır. Çünkü çayın içindeki bitkisel drogla etkileşime girebilirler. Bal veya doğal, işlenmemiş şeker ile tatlandırılabilirler.
- Tıbbi çayı hazırlarken cam veya porselen demliklerin kullanılmasına dikkat edilmelidir.
• Bitkisel İlaçların Kullanılmasında Önemli Noktalar:
- Özellikle çaylarda, önerilen şekilde hazırlanan ilaç bir defa kullanılmalıdır.
- Diğer maddelerle olan etkileşimlerini çok iyi bilmek gerekir. Aksi halde rahatsızlıklar ortaya çıkabilir. Bu nedenle yan etkilerini dikkatle takip etmek doğru olur.
- Bir yaşından küçük çocuklarda ve hamilelerde doktor tavsiyesi olmadan kullanılmamalıdır.
- Diabet, gut, sinir, kalp, böbrek hastaları kontrendike durumlara özellikle dikkat etmelidirler.
- Tamamlayıcı tedavilerde en az 21 günlük bir kür uygulamalıdır.
Kaynak: Fitoterapi ve Aromaterapi, Ecz. Nimet Özata, Arıtan Yayınları
Fitoterapi kullanımı son yıllarda gitgide artmaktadır. Bunun sebebi ise çoğu ülkede kimyasal ilaçlara karşı güvensizliğin oluşması, kimyasal ilaç kullanımı sonucu açığa çıkan yan etkiler ve toksik maddelerdir. İnsanların yeniden doğaya yönelimini de yadsımamak gerekir.
Uygulamalarında, günlük rahatsızlıklar olarak isimlendirilen solunum yolları rahatsızlıkları (soğuk algınlıkları, grip, öksürük, vb.), sindirim sistemi rahatsızlıkları (iştahsızlık, hazımsızlık, şişkinlik, kabızlık, ishal vb), sinirsel rahatsızlıklar (gerginlik, uykusuzluk vb), üriner sistem rahatsızlıkları (idrar yolları şikayetleri), bazı kadın rahatsızlıkları (adet sorunları, menopozal basmaları), bazı romatizmal ve cilt rahatsızlıklarında kişiyi rahatlatıcı ve destekleyici olarak ve kalp-damar ve karaciğer koruyucusu olarak tıbbi çaylar ve bitkisel ilaçlardan yararlanılmaktadır.
Bitkisel ilaçlar, iyi tarım uygulamaları ile yetiştirilmiş, (etken maddesi, toplama zamanı uygun) bitkilerden iyi laboratuar uygulamaları ile standardize edilen ekstrelerden veya çok özel yöntemlerle üretilen bitki tozlarından iyi üretim koşullarıyla üretilen kapsül, draje, tablet vb. farmasötik formlardaki ilaçlardır. Etki, güvenilirlik ve doze edilme vb. konularında ise sentetik ilaçlarla benzer özellikler taşırlar.
AB ülkelerinde özellikle Almanya´da günlük rahatsızlıkların tedavisinde hekimler öncelikle bitkisel ilaçları tercih etmektedirler. Almanya eczanelerindeki 21.000 dolayındaki preparatın 7.000 kadarı bitki ekstresi, özütü, uçucu yağı vb. doğal ürünleri içermektedir. Bitkisel ilaç üretim ve satışında AB ülkeleri içinde Almanya´dan sonra Fransa da 2.sırada yer almaktadır.
Fitoterapi ürünlerinin etkinliğinde ve güvenilirliğinde büyük rol oynayan bazı etmenler vardır.
• Bunlardan ilki, ürün etkinliğinin ve güvenilirliğinin klinik çalışmalarla kanıtlanmış olmasıdır.
• Fitoterapi ürünlerinde, standart doz çok önemlidir. Tedavide gereken doz aşılmamalıdır.
• Ürünün üretim şekli de oldukça önemlidir. Bitkilerin herhangi bir kimyasal çözücü ile muamele edilmesi yerine, dondurularak öğütülmesi gibi, bitkilerin etken maddelerinin bir bütün halinde korunmasını sağlayan ve toksik kalıntı içermeyen, çevre dostu yöntemleri uygulayan markaların ürünleri tercih edilmelidir. Isıya ve oksitlenmeye bağlı bozulmanın meydana gelmemesi için, üretimde ısıl işlem ve havayla temas engellenmelidir.
• Fitoterapi ürünlerinin % 100 bitkisel olabilmesi ve jelatin gibi hayvansal kaynaklı kapsül kılıflarının olası risklerinden kaçınılması için, kullanılan kapsül kılıfı da bitkisel kaynaklı olmalıdır.
• Bitkiye uygun jeografik orijin, kültür ve hasat koşullarının ve bitkinin etken maddece aktif kısmının seçimi de çok önemlidir. Bitkinin kökü, yaprağı ya da çiçeği kullanılabilir, üretim bu konuda teknik uzmanlığa sahip kişiler gözetiminde gerçekleştirilmelidir.
Üretimin her adımında kalite kontrolü yapılmalıdır. GMP (İyi Üretim Uygulamaları) ve GLP (İyi Laboratuar Uygulamaları) gibi uluslararası alanda kabul gören kontrol mekanizmaları tarafından üretim kontrol altında tutulmalıdır. ISO 22000 kalite standartlarına uygun üretim yapan markaların ürünleri tercih edilmelidir.
Bitkilerle Tedavi ya da Bitki Bilimi, herkesin kolayca öğrenebileceği ve reçeteler yazabileceği bir bilim değildir. Çok iyi bildiğimiz veya bildiğimizi sandığımız, her zaman kullandığımız yüzlerce değişik bitkinin faydalı ve/veya zehirli birçok türleri de doğada yetişmektedir. Uzman kişilerin bile çıplak gözle baktığında toksik olup olmadığını ayırt etmekte zorlandığı ve laboratuar ortamında tanımlamaya ihtiyaç duyduğunu göz önüne alırsak, fitoterapiye ne kadar dikkatli ve bilinçli yaklaşmak gerektiğini bir kez daha anlayabiliriz.
** Bu sitedeki bilgiler hekim veya eczacıya danışmanın yerine geçmez. Sağlığınız, hastalık belirtileriniz veya ilaçlar konusunda lütfen doktorunuza danışınız. Ürünlerimiz ilaç değildir. Gıda takviyesidir. Verilen bilgiler ürün içerisindeki gıda maddelerine ait bilimsel çalışmalar ve araştırmalar sonucu elde edilmiş verilerden alınmıştır.
Tıbbi çay çeşitleri
1. Tek bitki çayları: Tek bir bitkinin kök, rizom, kabuk, yaprak, çiçek, meyve, tohum gibi kısımlarından veya bütününden hazırlanan çaylardır. Ihlamur çayı, kuşburnu çayı, nane çayı, papatya çayı, sinameki çayı gibi çaylar bu gruba girer. Halk hekimliğinde yaygın şekilde kullanılır. Endüstriyel olarak da üretilir.
2. Karışım çaylar: İçinde birden fazla bitki veya bitki kısmı bulunan çaylardır. Son yıllarda imalatı artmaktadır. Bunda teknolojideki gelişmeler, insanoğlunun farklı içeceklere yönelmesi, çeşitli toplumlarda kullanılan tedavi yöntemlerinin diğer toplumlar tarafından öğrenilmesi gibi faktörler rol oynamaktadır. Tedavide kullanılan karışım çayların bazıları çeşitli ülkelerin farmakopelerinde yeralmaktadır. Bu çaylar genellikle 4-7, bazan 20-30 drogun karışımıyla imal edilir. Karışım çaylarda üç tip drog bulunur:
- Temel droglar: Tedaviye yönelik olarak kullanılan droglardır. Karışımda 2-3 adet bulunur ve karışımın en az %70’ini teşkil eder.
- Yardımcı droglar: Temel drogların etkisini artırıcı veya yavaşlatıcı droglardır.
- Tamamlayıcı droglar: Karışımın güzel görünmesini ve hoşa gitmesini sağlayan droglardır.
Özellikle güzel renk ve hoş koku veren bitkiler bu amaçla kullanılır. Bu droglar endüstriyel çaylarda daha fazla öneme sahiptir.
Karışım çaylarda kullanılan drogların parça büyüklükleri eşit olmalıdır; aksi takdirde iyi bir karışım sağlanamaz. Droglar tat, koku vb. özellikler bakımından da uyumlu olmalıdır.
3. Öz çaylar: Drogların bileşiminde bulunan etkili maddelerin ekstraksiyon yöntemiyle elde edilmesiyle hazırlanan çaylardır. Ekstraksiyon aracı olarak su dışında etanol, eter gibi maddeler de kullanılır. Endüstriyel çaylarda kullanılan bazı ekstraksiyon maddeleri yüksek kalite gerektiren tıbbi çaylar için uygun değildir. Tıbbi öz çaylar farmakopelerde müsaade edilen maddelerle ekstrakte edilir.
Tıbbi çayların hazırlanışı genel olarak bildiğimiz çayın hazırlanışına benzer. Ancak, özellikle tıbbi amaçlarla kullanılan çaylarda bu işlem, drogun özelliğine, etkili maddesine, parçalanma durumuna göre bazı farklılıklar gösterir. Farmakopelerde hangi droğun ne şekilde hazırlanacağı belirtilir.
Tıbbi çay hazırlama yöntemleri
1. İnfüzyon (demleme): Bitki veya bitki karışımı kaynamakta olan suya ilave edilir, 5-10 dakika demlenir, süzülür, sıcak veya soğuk içilir. Bu yöntem bilhassa uçucu yağ ve glikozit ihtiva eden droglarda ve topraküstü kısım (herba), yaprak, çiçek gibi kısımları kullanılan bitkilerde uygulanır.
2. Dekoksiyon (kaynatma): Bitki veya bitki karışımının üzerine soğuk su ilave edilir, 5-10 dakika kaynatılır, birkaç dakika demlenir, süzülür, sıcak veya soğuk içilir. Bilhassa alkoloid, saponin, tanen ihtiva eden droglarda ve kök, kabuk, odun gibi sert kısımları kullanılan bitkilerde uygulanır.
3. Maserasyon (ıslatma): Bitki veya bitki karışımının üzerine soğuk su ilave edilir, birkaç saatten bir-iki güne kadar değişen sürede oda sıcaklığında bekletilir (arada sırada çalkalamak veya karıştırmak faydalıdır), süzülür, soğuk olarak veya ısıtılarak içilir. Bilhassa keten, hatmi, ebegümeci, salep gibi müsilajlı droglarda kullanılır. Çünkü sıcaklık, müsilajlı maddelerin akışkanlığını azaltarak süzülmesini güçleştirir. Ayrıca, çaya geçmesi istenmeyen etkili maddeler varsa ve bu maddeler sıcak suda daha fazla çözünüyorsa maserasyon yapmak uygundur.
Bu yöntemlerden en yaygın kullanılanı infüzyondur. Bazan ikisini veya üçünü birlikte kullanmak gerekebilir. Önce kök, kabuk gibi kısımlar suyla kaynatılır, kaynatmaya son verildikten sonra topraküstü kısım, yaprak, çiçek gibi kısımlar konur, gerekirse çay süzüldükten sonra soğutulup müsilajlı droglar ilave edilir. Bu uygulama endüstriyel çaylar için mümkün olmamakla birlikte, evde hazırlanan karışım çaylar için gereklidir. Çayın hazırlanış şekli bazı drogların etkisini değiştirebilir. Mesela, kayışkıran kök ve rizomlarının infüzyonu idrar söktürücü, dekoksiyonu idrar zorluğunu giderici; ipeka kökünün infüzyonu balgam söktürücü, dekoksiyonu ishal kesici etki yapar.
Eczanelerde hazırlanan çaylarda distile su (steril su) kullanılır. Mikrobiyal faaliyet olmaması için, evde hazırlanan çaylarda -özellikle maserasyonlarda- kaynatılıp soğutulmuş su kullanmak ve süreyi iyi ayarlamak gerekir. Çay hazırlanacak bitki kısımları ne kadar çok ufalanırsa çaya geçecek etkili madde miktarı o kadar artar. Ancak bu defa süzme işlemi zorlaşır ve çay bulanıklaşır. Çayın görüntüsü bilhassa keyif içimlerinde önemlidir. Endüstriyel poşet çaylar aldıkları çayı görmek isteyenler için uygun değilse de, süzme ve doz ayarlaması açısından kolaylık sağlar. İnfüzyonlar sıcak, dekoksiyonlar soğukken süzülmelidir. Ev çaylarının demli değil, açık hazırlanması tercih edilir. Çocuklar, yaşlılar ve hamileler normalden daha açık çay almalıdır.
Tıbbi çay kullanma kuralları
Bitkiler doğru seçilir, iyi muhafaza edilir, usulüne uygun şekilde çay haline getirilirse tıbbi kullanımlarda genellikle başarılı sonuçlar alınır. Üşütmeye bağlı rahatsızlıklarda (boğaz ağrısı, öksürük vb.) sindirim sistemi rahatsızlıklarında (mide spazmı, şişkinlik, iştahsızlık, kabızlık, ishal vb.), böbrek ve idrar yolları hastalıklarında (idrar yolu iltihapları vb.), safra kesesi hastalıklarında, psişik rahatsızlıklarda (sinirlilik, uykusuzluk vb.), cilt, karaciğer, hafif kalp ve damar hastalıklarında tıbbi çaylardan faydalanılır. Ağır kalp hastalıkları, infeksiyon hastalıkları, kanser gibi hastalıkların tedavisinde çaylar alternatif olarak düşünülmemelidir.
Tıbbi çaylar belirli dozlarda kullanılır. Doz ayarlanırken, pratik olması açısından, bitki veya karışım için çay kaşığı (5 ml), tatlı kaşığı (10 ml), yemek kaşığı (15 ml), su için su bardağı (150 ml) gibi ölçüler kullanılır. Genellikle bir bardak su için bir tatlı kaşığı bitki yeterlidir. Eczanede hazırlanan veya reçeteye yazılan çaylarda tam ölçü verilir. Çaylar genellikle %2’lik infüzyon veya dekoksiyon şeklinde hazırlanır ve içilir. Doz ayarlaması önemli olmakla birlikte, çoğu çay hafif etkili olduğu ve toksik maddeler ihtiva etmediği için keskin bir doz sınırı yoktur. Ancak, bazı çayların yan etkileri olabileceği için dozun aşılmamasına dikkat edilmelidir. Bebeklerde ve çocuklarda dozlar çok daha düşük tutulmalıdır.
Tıbbi çaylar aç karna ve şekersiz içildiğinde daha etkili olur. Şekersiz içilemeyen çaylarda bal, pekmez veya rafine edilmemiş (kahverengi) şeker kullanılabilir. Çaya limon ilave edilebilir. Terletici etkili çaylar sıcak; ateşli hastalıklarda kullanılan çaylar soğuk olmalıdır.
Tıbbi çaylar, alışkanlık ve yan etki yapmaması için düzenli ve süreli kullanılmalıdır. Sık ve süresiz kullanılıyorsa, benzer etkili birkaç farklı çayın veya çay karışımının hergün değiştirilerek içilmesi tavsiye edilir. Kronik rahatsızlıklarda çay karışımları haftada veya en azından ayda bir değiştirilmelidir. Kaynağı ve karakteri bilinmeyen bitkilerle çay hazırlanmamalıdır.
Ülkemizde endüstriyel çay imalatı gelişmektedir, ancak hammaddenin -ülkemizde bulunmasına rağmen- büyük ölçüde ithal edilmesi üzücüdür.
Prof.Dr. Neşet Arslan. Sağlık Çevre Kültürü dergisi. İstanbul: Zeytinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi, 2008, sa. 2.
BİYOLOJİ ÖDEV YARDIM
-
Mercanlar ve Mercan resifleri hakkında bilgi
-
Kulak Nedir? Kulağın Yapısı ve Görevleri Nelerdir?
-
Göz nedir ? Gözün görevleri nelerdir ? Canlılarda göz ve görme organı
-
Boğaz nedir ? Boğazın kısımları nelerdir ?
-
Omurga, columna vertebralis nedir ? Görevleri nelerdir ?
-
Doğal gübreler nelerdir
-
Kimyasal (yapay) gübreler nelerdir
-
Kortizol Nedir
-
Semantik Nedir ?
-
Karasal Ve Sucul Biyomların Özellikleri Nelerdir ?
-
Kaç çeşit biyom vardır
-
Bitki Ve Hayvanların Yeryüzündeki Dağılımını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
-
Bitkisel dokular hakkında bilgi
-
Ekosistemde besin zinciri ve besin ağının önemi nedir ?
-
Genetik Algoritmalar