Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Tedavide ‘’Kök Hücre’’

---

Vücudumuzda yaşlanan ve ölen hücrelerin yerlerine yenileri oluşturulmaktadır. Bununla birlikte, yabancı antijenlerle savaşmak için vücut özel savunma hücreleri de üretmektedir. Gözümüzdeki hücreler görme, pankreastaki hücreler salgı, akciğerdeki hücreler solunum için farklılaşmaktadır.

 

Canlı vücudundaki bütün hücrelerin ilk ana hücresine “kök hücre” adı verilir ki bu hücrelerde farklı hücrelere dönüşebilirler. Kök hücre farklı hücre tiplerine dönüşebilme potansiyeline ve kendisini yenileyebilme gücüne sahip hücrelerdir. İlerleyen teknoloji ve bilgi, güncel tıbbın yetersiz kaldığı hastalıklarda kök hücre tedavisini alternatif bir tedavi olabileceğini göstermektedir. İnsan vücudunda yer alan tüm organ ve dokular hücrelerden oluşur. Bazı hücreler kendilerini yenileyebilir ve farklı hücre tiplerine dönüşebilir niteliktedir.

 

Kök hücre, mitoz bölünmeyle özelleşmiş hücre tiplerine farklılaşabilen ve daha fazla kök hücre üretmek için kendini yenileme yeteneğine sahip olan, bütün çok hücreli canlıların doku ve organlarını oluşturan ana hücre türleridir.

Memelilerde kök hücrelerin iki yaygın tipi bulunur; blastokist evresinin iç tabakasından elde edilebilen embriyonik kök hücreler ve çeşitli dokularda bulunan yetişkin kök hücreleri.

Yetişkinlerdeki kök ve öncül (progenitör) hücreler vücudun onarımında görev alıp, erişkin dokuları yenileyebilme yetisine sahiplerdir. Gelişen bir embriyoda, kök hücreler özelleşmiş hücrelerin tümüne—ektoderm, mezoderm, endoderm—farklılaşabilirler 

Kök hücre olarak adlandırılan bu hücreler, çoğalamayan kas ve sinir hücrelerinden farklı olarak bölünebilir ve çoğalabilir. Kök hücreler, oksijen taşıma görevini, hormonal ve sinirsel iletimi sağlayamasa da, bu hayati işlevleri yerine getirmesi gereken hücrelerin oluşumunda rol oynar. 

    KÖK HÜCRE’NİN ÖZELLİKLERİ;

-Uzun süre bölünebilmeli ve kendini yenileyebilmelidir.

- Farklılaşmamış olmalıdır.

- Özelleşmiş hücrelere dönüşebilmelidir

   KÖK HÜCRENİN TEDAVİSİNİN TARİHÇESİ;

 Dünyada ilk kök hücre nakli Osgood ve arkadaşları tarafından 1939 yılında aplastik anemisi olan bir hastaya yapılmış, ancak başarısız olunmuştur.

-1878 yılında ilk kez, memeli yumurtalarının vücut dışında fertilize etme girişimleri başladı.

-1959’da in vitro fertilizasyonla ABD’de ilk hayvan (tavşan) oluşumu başarıldı.

-1960’da farelerde teratokarsinomların embriyonik germ hücrelerinden kaynaklandığı gösterildi.

- 1968’de Edwards ve Bavister invitro olarak ilk kez insan yumurtasını fertilize ettiler.

- 1970’li yıllarda kültürde kök hücreler embriyonik gelişmeyi göstermek için çoğaltıldı.

- 1978’de ilk in vitro fertilizasyon bebeği, Louie Brown İngiltere’de doğdu.

- 1981’de Evans, Kaufman ve Martin laboratuvarda ilk kez fare embriyonik hücresini blastositlerin"iç hücre grubu"ndan elde ettiler ve kültürde çoğaltmayı başardılar.

- 1989’da Pera ve arkadaşları, her 3 ana germ tabakasından, insan embriyonal karsinom hücre dizilerini elde ettiler.

- 1994’de in vitro fertilizasyon için gönüllülerce verilen örneklerden insan blastositleri elde edildi ve kültürde 2 pasaj sağlandı.

- 1995-96 ‘da hayvanlarda ilk kez in vitro embriyonal kök hücre sağlandı.

KÖK HÜCRE TİPLERİ;

Embriyonik Kök Hücreler (= Embriyonik kök hücreler, embriyodan oluflan, sonsuz üreme potansiyeline sahip hücrelerdir.

Erişkin Kök Hücreler= . Erişkin bir kök hücreleri, bir doku veya organdaki farklılaşmış hücreler arasında bulunan farklılaşmamış hücredir.

Hemalopoetik Kök Hücre= : Kemik iliği stroması ve hematopoetik sistem elemanlarından oluşan çok organize bir dokudur.

Yetkinlik tanımlaması nedir ?

Yetkinlik kök hücrenin diğer hücrelere (farklı hücre tiplerine) farklılaşma potansiyelini belirtir.

Totipotent (ya da omnipotent); embriyonik ya da ekstraembriyonik hücre tiplerine farklılaşabilen kök hücrelerdir. Bu hücreler, tüm ve yaşayan bir organizmayı oluşturabilirler. sınırsız sayıda farklılaşma yeteneği vardır. Yumurta ve sperm hücrelerinin kaynaşmasıyla oluşurlar. Döllenmiş yumurtanın ilk birkaç bölünmesiyle meydana gelen hücreler de totipotenttir.

Pluripotent kök hücreler; totipotent hücrelerin soyundan gelirler ve üç germ tabakasından meydana gelen neredeyse tüm hücrelere farklılaşabilirler.

Multipotent kök hücreler; bir miktar hücreye farklılaşabilirler; bu hücrelerin bir miktarıyla yakından akrabadır.

Oligopotent kök hücreler lenfoid ya da miyeloid kök hücreler gibi sadece birkaç hücre tipine farklılaşabilirler.

Unipotent hücreler sadece bir hücre tipini, kendilerini üretebilirler . Fakat onları kök-hücre olmayan hücrelerden (örn. kas kök hücreleri) ayırt eden kendini-yenileme yeteneğine sahiplerdir.

KÖK HÜCRELERİNİN KULLANIM ALANLARI;

Kök hücreler bölünebilme ve farklılaşma yeteneğine sahip olduğu için hastalık veya yaralanma sonucu hasar gören organ ve dokuların yenilenmesinde kullanılabilirler. Günümüzde araştırmacılar organ naklinin yerini alabilecek ve organ nakli olanağı olmayan hastalar için kullanılabilecek kök hücre tedavisi ile ilgili çalışmalar yapmaktadırlar. Klinik olarak, ortopedik kusurlar, kısırlık gibi bazı rahatsızlıklar ve deri hastalıklarında da kök hücre tedavisi daha fazla kullanılmaktadır.

 

Kök hücre tedavisi hangi hastalıkların tedavisinde uygulanır?

 

Multiple myeloma, Lösemi, Organ kanserleri, Kalıtsal ve doğumsal kan hastalıkları, İmmün yetersizliğe bağlı gelişen hastalıklar, Kemik iliği kanserleri, Lenfoma, Hodgkin lenfoma, Anemi, Akdeniz anemisi, Plazma hücre hastalıkları, Kemik iliği yetmezliği ve Kalıtsal metabolik hastalıkların tedavisinde kök hücre tedavi yöntemi kulanılmaktadır.

KÖK HÜCRE TEDAVİSİ NASIL YAPILIR;

Kök hücre tedavisi, bir hastalık veya durumu tedavi etmek veya önlemek için kök hücrelerin kullanıldığı bir yöntemdir. Kemik iliği nakli en yaygın kullanılan kök hücre tedavisidir, ancak göbek kordonu kanından elde edilen bazı tedaviler de kullanılmaktadır.

 

2016 yılında Gürcistan'lı bir çocuğun otizm spektrum bozukluğu rahatsızlığı kendi kordon kanı kök hücreleri kullanılarak tedavi edilmiştir. Kemik iliği mezenkimal kök hücrelerin derişimi yaş ile katlanarak hızla azalmaktadır.

Günümüzde kök hücre yaygın olarak, periferik kan, kemik iliği ve kordon kanından alınarak kullanılır. Kişinin kendisinden alınan kök hücrenin yine kendisinde yer alan hasarlı bölgeye nakledilmesine otolog nakil; diğer donörlerden alınan kök hücrenin, hastaya nakledilmesine ise allojenik nakil adı verilir. Bazı durumlarda da haploidentik nakil olarak tanımlanan, kök hücrenin kişinin kendisinden alınamadığı ve uygun donör bulunamadığı zamanlarda yarı uyumlu donörden alınan kök hücre ile uygulanan tedavi yöntemi bulunur. Uygun kök hücrenin bulunmasının ardından, hastanın damar yolundan ya da hasarlı bölgenin direkt olarak üzerine enjekte edilir. Tedavinin başarı oranı, hastalığın türü, dönemi ve yaşanan komplikasyonlara göre değişiklik gösterir. Ayrıca bazı durumlarda kök hücre tutunması gerçekleşmeyebilir. Bu durumda kök hücre naklinin tekrarlanması gerekir.

KÖK HÜCRE BAĞIŞI;

18 ile 50 yaş arasında sağlıklı tüm insanlar kök hücre bağışı yapabilir. Periferik yani vücut dolaşımında olan kandan toplanan kök hücre en çok kullanılan bağış yöntemidir. Kan bağışına benzeyen bu yöntemde, vericiye 4-5 gün boyunca günde iki kez ilaç verilerek kök hücrelerin dolaşımdaki kana karışması sağlanır. Sonrasında kolda yer alan,  damara takılan kateter aracılığıyla alınan kan, özel bir makineye bağlanır. Yaklaşık 2 ile 4 saat boyunca verici makineye bağlı kalır. Bu işlem sırasında verici için risk teşkil eden bir durum söz konusu değildir. Alınan kök hücre hemen hastaya verilebilir ya da dondurularak daha sonra kullanılmak üzere saklanabilir.

Hazırlayan : Hacer Çalış 

Kaynaklar: 

Hans R. Schöler (2007). "The Potential of Stem Cells: An Inventory". Nikolaus Knoepffler, Dagmar Schipanski, and Stefan Lorenz Sorgner (Ed.). Humanbiotechnology as Social Challenge. Ashgate Publishing, Ltd. s. 28. ISBN 978-0-7546-5755-2.

Mitalipov S, Wolf D (2009). "Totipotency, pluripotency and nuclear reprogramming". Adv. Biochem. Eng. Biotechnol. Advances in Biochemical Engineering/Biotechnology. Cilt 114. ss. 185-99. doi:10.1007/10_2008_45. ISBN 978-3-540-88805-5. PMC 2752493 $2. PMID 19343304.

 

Ulloa-Montoya F, Verfaillie CM, Hu WS (Temmuz 2005). "Culture systems for pluripotent stem cells". J Biosci Bioeng. 100 (1). ss. 12-27. doi:10.1263/jbb.100.12. PMID 16233846.

http://hematolojidernegi.com.tr/thdData/userfiles/file/kokhucre.pdf

https://www.researchgate.net/profile/Yener_Akyuva2/publication/328771844_Norosirurjide_Kok_Hucre_Uygulamalari_ve_Kok_Hucre_Tedavisindeki_Yenilikler/links/5be1d8ac4585150b2ba2ff33/Noerosiruerjide-Koek-Huecre-Uygulamalari-ve-Koek-Huecre-Tedavisindeki-Yenilikler.pdf

https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/308131

http://www.totbid.org.tr/files/ONLIB/5_34/9.pdf

https://www.medicalpark.com.tr/kok-hucre/hg-2120

Mahla RS (2016). "Stem cells application in regenerative medicine and disease threpeutics". International Journal of Cell Biology. 2016 (7). ss. 1-24. doi:10.1155/2016/6940283. PMC 4969512 $2. PMID 27516776.

Rosemann A (Dec 2014). "Why regenerative stem cell medicine progresses slower than expected". J Cell Biochem. 115 (12). ss. 2073-76. doi:10.1002/jcb.24894. PMID 25079695.

"Arşivlenmiş kopya". 6 Eylül 2019 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Eylül 2019.

 

Caplan Al (2007), Adult Mesenchymal Stem Cells for Tissue Engineering Versus Regenerative Medicine

 

---