Tatarcıkların Coğrafi Yayılışı

Dünya: Tatarcıklar (Flebotomlar), dünyanın sıcak (tropikal ve subtropikal) iklim kuşağı ile ılıman iklim kuşağının subtropikal bölgelere bitişik olan kesimlerinde çok geniş bir yayılış ve yüksek bir sıklık gösterirler.

Bugüne kadar dünyada yaklaşık 410 Phlebotom türünün varlığı saptanmıştır. Bunlardan yaklaşık 300 tür, Orta ve Güney Amerika'da yaşarlar (Merdivenci, 1981).
Phlebotomus'lar dünya üzerinde, Güney Avrupa, Güney Asya, Afrika ve Tropikal Amerika'da geniş bir yayılım gösterirler (Belding, 1942). Taşıdıkları Leishmaniasis hastalığının ki bu hastalık flebo-tomların dünya üzerinde taşıdıkları diğer hastalıklara göre en yaygın coğrafi özellik gösterenidir, dağılımı incelendiğinde, bu canlıların da yayılma kapasiteleri hakkında bilgi edinilmiş olur (Şekil 87).
Tatarcıkların, dünya genelinde yüksek populasyonlarla yayıldıkları ve hastalık bulaştırdıkları ülkeler ise şöyledir:

Tatarcık türlerinin coğrafi yayılışı (Belding, 1942)
a. Leishmania donovani 'yi yayan türler
b. Leishmania tropica'yi yayan türler
c. Leishmania braziliensis'l yayan türler

Bu ufak sinekler, ılıman bölgelerde en az bir kuşak geliştirebilecekleri kesimlerde yaşayabilmektedirler. Asya'da ve Avrupa'da 48. kuzey enlem çizgisine kadar, Amerika'da ise 40. kuzey enlemine kadar yayılış gösterirler. Güney Asya ve Güney Avrupa ülkelerinin hepsinde bulunurlar. Bu bölgelerde değişik yüksekliklerde bulunurlar. Örneğin, Phlebotomus chinensis 2900 m, P. papatasii 3500 m, P. peruensis ise 3200 m yükseklikteki dağlık yerlerde bile görülürler.
Dikkat edilecek olursa, ülkemizin bulunduğu coğrafi konum itibariyle komşu olduğu diğer tüm ülkelerde ve Palearktik hayvan coğrafyası bölgesinin genelinde tatarcıklar yoğun bir şekilde yayılmışlardır. Konuya bu açıdan bakıldığında, ülkemizdeki tatarcık sorununun endemik durumundan çok, pasif taşıma neticesinde yaygın ve komşu ülkelerle iç içe geçmiş bir şeklinden söz etmek gerekmektedir.
Türkiye: Tatarcıkların yayılışını incelerken, yayılış özelliklerinin, tek taşıyıcısı oldukları Leishmania hastalıklarının yayılışına bağlı olduğunun ya da tam tersi durumun unutulmaması gerekir. Daha sonraki bölümlerde ayrıntılı bir şekilde anlatıldığı gibi, üç ayrı Leishmania türü ile insanda üç ayrı leyşanyiaz oluşmaktadır. Kala-Azar, Visseral Leyşmaniyaz (VL), Yıl Çıbanı (şark çıbanı), Cutaneous Leyşmaniyaz (CL) ve Amerika Deri Leyşmaniyazı. Bunlardan başka köpeklerde Visseral Leyşmaniyaz görülmektedir.
Ülkemizde insana bulaşan leyşmaniyaz tipi ilk ikisidir. Bu iki farklı hastalığın taşıyıcısı da tatarcık türleridir. Ancak bu türlerin yayılışını incelerken taşıyıcısı oldukları hastalıkların yayılım bölgelerine endekslenmek daha doğru olmaktadır.
Kala-azar (VL)"a vektörlük yapan tatarcık türleri özellikle, Marmara, Ege, Akdeniz kıyı şeridi ve Karadeniz'in doğu bölümünde yayılmışlardır (Anonymous, 1979; Merdivenci, 1981).Bu türler üzerine Orta Anadolu'da, Ankara ve Konya'da da kayıtlar yapılmıştır.
Şark çıbanı (CL) dediğimiz diğer hastalığın taşıyıcısı ve bulaştırıcısı olan türler genel olarak Güneydoğu Anadolu bölgemizde yaygındır. Bu bölgede özellikle, Diyarbakır, Mardin, Urfa ve Gaziantep illerinde yüksek populasyonlar halinde bulunurlar. Şark çıbanı ülkemizde bu bölge sınırları içinde endemizm göstermekle birlikte, hastalık üzerine Orta Anadolu bölgesinin, Güneydoğu Anadolu'ya yakın yörelerinde de birkaç vaka kaydedilmiştir (Anonymous, 1979). İkinci Dünya Savaşı'na kadar oldukça yaygın olan hastalık, günümüzde özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesinde ve çevresinde yürütülen sıtma vektörü mücadelesinde kullanılan kalıcı insektisitlerin, tatarcık populasyonlarını da etkilemesi sayesinde oldukça azalmıştır.

Kaynak:

Sıtma Vektörünün Biyo-Ekolojisi Mücadele Organizasyonu ve Yöntemleri Birinci Basım: 3500 adet EKİM 1998- ANKARA

Yrd.Doç.Dr. Bülent ALTEN

Doç. Dr. Selim S. ÇAĞLAR

#tatarcıkların #coğrafi #yayılışı