Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Süksesyon (Sıralı Değişim) Nedir ? Nasıl Geçekleşir ?

---

Aynı alan içerisinde birbiriyle ilişkili olarak yaşayan popülasyon topluluklarına kominite denilmektedir. Komitelerin en belirgin özelliklerinden biri zamanla popülasyonlarındaki canlı türlerinin değişime uğramasıdır.

Belli bir bölgede yaşayan canlı türünün uzun zaman dilimini içerisinde yerini farklı canlı türüne bırakmasına süksesyon denilmektedir. Süksesyon farklı biyoloji kaynaklarında sıralı değişim olarak da adlandırılmaktadır.

Belli bir bölgedeki türlerin zaman içinde birbirini izleyerek ortaya çıkışına süksesyon adı verilmektedir.

Suksesyon başlangıç noktalarına bağlı olarak ikiye ayrılmaktadır. Bunlar “Primer Suksesyon” ve “Sekonder Suksesyon” dir. Suksesyon ister primer isterse sekonder olsun, üzerinde hiçbir bitki ve bitki üreme organları bulunmayan tamamen çıplak bir alanda (ortam) doğal vejetasyonun meydana gelebilmesi için vejetasyon oluşumunda geçecek evreler aşağıdaki şekilde sıralanabilir.

    Göçetme ve Yerleşme (Hayat Bulma):
    Kümeleşme (İstila):
    Rekabet:
    Tepkime (Tepki):
    Kararlılık:

İşte göçetme, yerleşme, kümeleşme, rekabet, tepkime ve kararlılık gibi olayların sonunda doğal vejetasyon meydana gelir

A. Karasal (kurak) bitki gelişimi (primer suksesyon):

1. Kabuksu liken safhası:
2. Yapraksı liken safhası
3. Yosun safhası
4. Otsu safha
5. Klimaks vejetasyon safhası (klimaks mera safhası)

Topraksız alanda başlayan karasal bitki suksesyonunda bitki örtüleri toprak oluşumu ile birlikte ve aynı faktörlerin etkisi altında gelişir

B. Su içi (Sulu) bitki gelişimi (primer suksesyon):

1. Su içi safhası
2. Yüzme safhası
3. Bataklık safhası
4. Çayır safhası
5. Klimaks safha (klimaks ağaç safhası)

Süksesyonu anlatmak gerekirse, belli bir bölgede yaşayan baskın türlerin zamanla değişmesi olarak tanımlanabilir

Süksesyon genelde bitki türleri için kullanılmaktadır. Ancak Zaman içerisinde kominitenin bitki türleri farklı hayvan türlerini bulunduğu ortama çektiği bilinmektedir.

Bitki türlerinin bulunmadığı bir ortamda bir bitki türünün gelip yaşamını sürdürmesi durumunda o bitki türüne öncü tür denilmektedir. Öncü türün zamana bağlı olarak gelişmesi ve değişmesi durumunda diğer bitki ve canlı türleride o kominite’ye girer.

Öncü türün oluşturduğu kominite kararlı ve dengeli duruma gelip olgunlaşmasına ise klimaks adı verilmektedir. Diğer bir ifadeyle klimaks dengeli ve olgunlaşmış kominite demektir.

Baraj yapımı, aşırı otlatma, yoğun ağaç kesimi, büyük yangınlar, toprak kaymaları, kuraklık, sel, küresel ısınma, volkanik patlamalar ya da kasırga gibi olaylar komünitenin yapısı bozulabilir. Bu tür olaylar süksesyon oluşumuna etki eden faktörler arasında yer almaktadır.
Sülsesyon birincil süksesyon (primer süksesyon ) ve ikincil süksesyon (sekonder süksesyon ) olmak üzere iki başlık altında incelenmektedir.

Primer Süksesyon

Primer süksesyon öncü türlerin oluştuğu süksesyon grubudur. Primer süksesyon üzerinde herhangi bir canlının bulunmadığı ortamlara da öncü türlerin gelmesiyle başlamaktadır. Bu süksesyon türü grubunda süreç çok yavaş sürmektedir. Bu süreç binlerce yıl alabilir.
Çıplak kayalar, buzul devrinden arta kalan toprak parçaları, taş ocaklarından arta kalan toprak parçaları, kum birikintilerinin bulunduğu ortamlar, suyun kuruduğu veya çekilmiş olduğu bölgeler, yeni oluşan adalar, yanardağların patlaması sonucu oluşan yeni ortamlar Primer süksesyonun başlaması için uygun olan ortamlardır.

Primer süksesyon 4 evreden oluşmaktadır.

Liken evresi:
Liken evresi, herhangi bir canlı türünün bulunmadığı evredir. Bu evrede likenler oluşur ve bu ortamda toprak oluşumunu başlatırlar.
Çıplak bir kaya yüzeyinde birçok bitki ve hayvanın gelişip yaşaması imkansızdır. Buraya önce çok özel ekolojik koşullara uyum gösterebilen likenler yerleşir ve metabolik faaliyetleri sırasında ürettikleri liken asitlerinin yardımı ile kayanın milimetreler boyutunda parçalanmasına yol açarlar.  Likenler, çıkardıkları salgılarla ortamın topraklaşmasını sağlarlar.

Yosun evresinde;

Yosun evresinde, likenler baskınlığını kaybeder ve yerini yosunlara bırakarak süksesyonu gerçekleştirmiş olur. Yosunlar bu ortamı nemlendirir ve bu nemlendirme ile omurgasızlar ortama girmeye başlar. Omurgasızların ölü hücreleri ile toprak zaman içerisinde zenginleşmeye başlar.
Oluşan bu toprak tabakası üzerinde karayosunlarının yerleşip gelişmesi mümkün olur. Karayosunlarının arasında bazı küçük böceklerin de yuva yaptığı görülür.
Likenler rekabeti kaybeder. Yosunların ortamı nemlendirmesi ile omurgasızlar buraya yerleşir ve ölü organizmaların çürümesiyle toprak kalitesi artar.

Ot evresi:
Ot evresinde, yosunların toprağı zenginleştirmesi ve nemlendirmesi  ile otlar baskınlık kazanmaya başlar ve otlar rekabette yosunlara göre baskın gelir. Otların ortamada bulunması ile farklı canlı gruplarıda artmaya başlar.

Ölü artıklarla birlikte kalınlaşan toprak tabakası bazı otsu bitkilerin gelişmesine, onların arasında ve topraktaki bazı hayvanların gelişimine olanak sağlar.  Ortama yerleşen otsu bitkiler yosunlara karşı rekabeti kazanır. Zamanla otlarla beslenen hayvan çeşitliliği bölgede artar.
   
Funda-çalı Evresi:
Funda-çalı evresinde, Otların baskınlığını yetirmesiyle yerini funda, yaban mersini, böğürtlen ve ardıç gibi çalılar alır. Otsu bitkiler rekabeti kaybeder. Hayvanlar aracılığıyla büyük ağaçların tohumları taşınır ve çalı yapılı bitkler çoğalır.
    
Ağaç evresi :

Bu evre çalılardan daha baskın olur ve ortamı ele geçirir. Ağaçların ortamı ele geçirmesi dengeli ve canlı çeşitliliğin bollaştığı bir kominiteyi oluşur. Bir diğer ifadeyle klimaks oluşur.
Bitkilerin sıralı değişimine bağlı olarak ortamda yerleşen hayvan türleri de değişip çeşitlenir.

Süksesyon olayı çok yavaş ilerlemekte ve birçok faktör tarafından olumsuz yönde etkilenmektedir. Çevremizde gördüğümüz bitki örtüsü ve doğal ormanların oluşumu binyıllarla ifade edilen basamakların sonucudur. Bu durumda insanların olumsuz etkisi çok uzun bir zamanın geri alınmasını anımsatan sonuçları doğurur. Orman yangınları bunun en üzücü örneklerinin başında yer alır. Akdeniz ikliminin hakim olduğu bölgelerde keçilerin ağaçların boylanmasını engelleyip doğal süksesyonu engellemesi de bir başka olumsuz örnektir.

Sekonder Süksesyon

Sekonder süksesyon grubunda önceden canlı türleri bulunmaktadır anacak bu canlı grupları insanların veya doğanın etkisiyle hasar görmüş olan ortamlardır. Bu ortamlarda toprak yapısını kaybetmemiştir. Bu nedenle burda bulunan canlı grubu zamanla orantılı olarak kendini onarır ve geliştirir.

Biz insaların neden olduğu orman yangınları, ağaç kesimleri gibi nedenlerden veya sel erezyon gibi doğal sebeblerden dolayı kominite zarar görür. Zarar görmüş olan bu ortam primer süksesyo grubunun oluşması için uygun koşulları sağlamış olur. Primer süksesyon grubunda yer alan canlı türlerinin yerine genellikle yenileri gelmez eski yapısını oluşturmaya çalışır.

Bir alanda primer ve sekonder süksesyon sürecinin yaşanabilmesi için sırayla gerçekleşmesi gereken durumlar şunlardır.

1– Bitkiden arınma: Ekolojik süksesyon sürecinin işleyebilmesi için ilk şart, alanın daha önce canlılar tarafından işgal edilmemiş olması veya o alanın çeşitli müdahalelerle mevcut bitkilerden arındırılmış olması gerekir.

2– Göç ve yerleşme: İkinçi şart, (çıplak) alanın yeniden ilk göç eden bitkilerle (öncü bitki) başlayarak çeşitli bitkilerce işgal edilmesidir. Göçlerle gelen bitkilerin bir kısmı alana yerleşir, bir kısmı da rekabette başarılı olamadığı için yok olur.

3– Ortamın değişmesi: Yerleşen bitkiler ve hayvanların etkisiyle toprağın fiziksel ve kimyasal özellikleri değişir.

4– Rekabet: Toprak yapısındaki değişiklikler sonucunda mevcut bitkiler arasında her bakımdan rekabet başlar. Rekabeti kazanan bitkiler o alana hakim olur.

5– Klimaks: Komünitede hakim olan türler arasında denge söz konusudur. Komünite klimaks evresinde bölgesel iklim ve diğer çevre faktörleriyle az çok dengededir. Dolayısıyla klimaks komüniteler kendi kendine yeterli durumdadır ve dışarıdan önemli bir müdahale gelmediği sürece komünite bu kararlı durumunu sürdürmeye devam eder.

---