SPERMATOGENEZ ve OOGENEZ
1.Spermatogenez
Spermler erkek üreme sistemindeki özel yapılarda bulunan 2n kromozomlu sperm ana hücrelerinden oluşur. Bu hücrelere spermatogonyum denir. Erkek birey ergenliğe ulaşmadan önce spermatogonyumlar mitozla çoğalır. Oluşan yeni spermatogonyumlar büyüyüp gelişerek mayoza hazırlanır. Bu hücrelere birincil spermatosit denir. 2n kromozomlu spermatositlerden mayoz1 sonunda haploit(n) kromozomlu iki hücre meydana gelir. Bu hücrelere ikincil spermatosit denir. İkincil spermatositlerden de mayoz2 sonunda spermatit denilen haploit(n) kromozomlu 4 hücre oluşur.
Mayoz bölünmeyle erkek üreme organı olan testislerin yapısındaki seminifer tüpçüklerinde spermlerin oluşmasına spermatogenez denir.
Spematogenez sırasında oluşan sağlıkIı bütün sperm hücreleri eşit miktarda sitoplazma ve genetik materyal içerir ve eşit büyüklüktedir. Gelişmekte olan spermatitler seminifer tüpçüklerinden ayrılır, depo edilmek üzere erkek üreme sistemindeki özel bölümlere(epididimis) geçer, burada farkIılaşarak hareket yeteneği kazanır. Spermatogonyumdan hareketli sperm oluşuncaya kadar geçen zaman 65-75 gündür. Yetişkin erkeklerde her gün yaklaşık 3 milyon spermatogonyum bu sürece başlamaktadır.
Spermin yapısı göreviyle uyumludur. Sperm; baş, orta bölüm ve kamçı olmak üzere üç kısımdan oluşur. Baş bölümünde n sayıda kromozoma sahip çekirdek bulunur. Başın uç kısmında akrozom vardır. Akrozomun içerisinde yumurta hücresinin zarını eritmekle görevli sindirim enzimleri bulunur. Spermin orta bölümünde mitokondriler bulunur. Mitokondrilerin ürettiği ATP enerjisi, kamçının yapısını oluşturan mikrotübüller tarafından kullanılarak sıvı ortamda yumurtaya doğru hareket sağlanır. Bağırsak solucanı(Ascaris) gibi bazı hayvanların spermlerinde ise kamçı yoktur. Bu spermler amipsi hareketle yumurtaya ulaşırlar.
Spermatogenezin başlama periyodu canlıların üreme döngüsüne bağlı olarak değişir.
2.Oogenez
Dişi bireylerde yumurta hücresinin gelişimi anne rahminde başlar ve belirli bir yaşa gelinceye kadar sürer. Erkeklerde sperm sayısı sınırsız olmasına karşın, yeni doğmuş bir kız çocuğunun yumurtalıklarında birincil oosit durumundaki hücre sayısı yaklaşık 300000 kadardır. Bu yumurtalar ergenlik dönemine kadar birincil oosit olarak bekler. Ergenlik döneminden itibaren hormonların etkisiyle gelişimini tamamlar.
Eşeysel olgunluğa erişmiş dişi bireyde, erkek bireylerde yaşanan gelişimlere benzer olaylar yaşanır. Bununla birlikte dişilerde, üreme hücrelerinin üretimi belirli dönemlerde gerçekleşir. Belirli dönemlerde dişi üreme sisteminin bir parçası olan yumurtalıklarda, mayoz bölünme ile yumurta hücresinin üretilmesine oogenez denir.
Yumurtanın korunması ve beslenmesi yumurtalık sayesinde olur. Yumurtalıkta çok sayıda kesecik(folikül) bulunur. Her kesecikte ise bir tane birincil oosit vardır. Her ay genellikle bir yumurta hücresi olgunlaşarak döllenmenin gerçekleşebilmesi için yumurtalığın dışına bırakılır.
Yumurta ana hücresi olan 2n kromozomlu oogonyumlar mayoz bölünmeye hazırlanır ve birincil oosit adını alır. Birincil oositten mayoz1 sonunda biri büyük, diğeri küçük iki haploit(n) hücre oluşur. Bunlardan küçük olan kutup hücresi, büyük olan ikincil oosittir. Sitoplazmanın çoğu ikincil oositte toplanmıştır. Kutup hücresi temel olarak haploit kromozom sayısının sağlanması için oluşur.
Mayoz2 sonunda, ikincil oositten biri büyük ve bol sitoplazmalı ootit, diğeri küçük kutup hücresi olmak üzere iki haploit(n) hücre oluşur. Aynı zamanda Mayoz1'de oluşan kutup hücresi de bölünmeye uğrayabilir ve böylece kutup hücrelerinin sayısı üçe ulaşır. Daha sonra kutup hücreleri eriyip kaybolur. Ootit ise farklılaşarak olgun yumurta hücresini meydana getirir.
Oogenezde mayozla oluşan hücrelerin kromozom sayıları eşit ve haploit sayıda olmakla birlikte sitoplazmaların hemen hemen tamamı ootitte toplanmıştır. Sitoplazmanın çoğunun ootitte toplanması döllenmeyle oluşacak olan zigotun belli bir süre beslenmesi açısından önemlidir.
Çeşitli canlıların hem yumurtalarının büyüklükleri hem de yumurtayı korumak için geliştirmiş oldukları yapılar birbirlerinden farklıdır. Pek çok canlıda yumurta zarını çevreleyen örtüye vitellin zar denir. Kuşlar, sürüngenler ve yumurtlayan memelilerde vitellin zarın dış kısmında yoğun protein içeriğine sahip bir çözelti bulunur(yumruta akı). Ayrıca en dışta sert bir koruyucu kabuk vardır.
Insanda yumurta hücresi, yaklaşık 150 mikron büyüklüğündedir. Bu büyüklük tipik insan vücut hücrelerinin (örneğin lenfosit) 100 katı kadardır. Spermin küçük ve hareketli olmasına karşın yumurta büyük ve hareketsizdir. Yumurta hücresinin hacmi sperm hücresinin 250 000 katı kadardır.
Memelilerde yumurta zarı protein, glikoprotein ya da polisakkaritlerden oluşan ve zona pellusida adı verilen jel benzeri örtüyle çevrilidir. Zona pellusida türe özgü yapıya sahiptir ve yumurtayla aynı türe ait spermlerin döllenmesini sağlar.
Memeliler de yumurta, gelişim aşamasında folikül hücreleri ile çevrilidir. Yumurtalık dokusundan gelişen bu hücreler yumurtayı besler ayrıca zona pellusidanın oluşumuna katılır. Yumurta bırakıldıktan sonra da farklılaşarak koruyucu bir örtü şeklinde yumurtayı çevreler. Yumurtalıktan atılan yumurta döllenme kanalına (fallopi tüpüne) geçer. Memelilerde döllenme burada gerçekleşir.
Not: Mayoz bölünmenin metafaz2 evresine gelen oositler döllenebilmek için bu evrede birkaç gün kalabilirler. Tek yumurta ikizleri bu şekilde oluşur.
Spermler erkek üreme sistemindeki özel yapılarda bulunan 2n kromozomlu sperm ana hücrelerinden oluşur. Bu hücrelere spermatogonyum denir. Erkek birey ergenliğe ulaşmadan önce spermatogonyumlar mitozla çoğalır. Oluşan yeni spermatogonyumlar büyüyüp gelişerek mayoza hazırlanır. Bu hücrelere birincil spermatosit denir. 2n kromozomlu spermatositlerden mayoz1 sonunda haploit(n) kromozomlu iki hücre meydana gelir. Bu hücrelere ikincil spermatosit denir. İkincil spermatositlerden de mayoz2 sonunda spermatit denilen haploit(n) kromozomlu 4 hücre oluşur.
Mayoz bölünmeyle erkek üreme organı olan testislerin yapısındaki seminifer tüpçüklerinde spermlerin oluşmasına spermatogenez denir.
Spematogenez sırasında oluşan sağlıkIı bütün sperm hücreleri eşit miktarda sitoplazma ve genetik materyal içerir ve eşit büyüklüktedir. Gelişmekte olan spermatitler seminifer tüpçüklerinden ayrılır, depo edilmek üzere erkek üreme sistemindeki özel bölümlere(epididimis) geçer, burada farkIılaşarak hareket yeteneği kazanır. Spermatogonyumdan hareketli sperm oluşuncaya kadar geçen zaman 65-75 gündür. Yetişkin erkeklerde her gün yaklaşık 3 milyon spermatogonyum bu sürece başlamaktadır.
Spermin yapısı göreviyle uyumludur. Sperm; baş, orta bölüm ve kamçı olmak üzere üç kısımdan oluşur. Baş bölümünde n sayıda kromozoma sahip çekirdek bulunur. Başın uç kısmında akrozom vardır. Akrozomun içerisinde yumurta hücresinin zarını eritmekle görevli sindirim enzimleri bulunur. Spermin orta bölümünde mitokondriler bulunur. Mitokondrilerin ürettiği ATP enerjisi, kamçının yapısını oluşturan mikrotübüller tarafından kullanılarak sıvı ortamda yumurtaya doğru hareket sağlanır. Bağırsak solucanı(Ascaris) gibi bazı hayvanların spermlerinde ise kamçı yoktur. Bu spermler amipsi hareketle yumurtaya ulaşırlar.
Spermatogenezin başlama periyodu canlıların üreme döngüsüne bağlı olarak değişir.
2.Oogenez
Dişi bireylerde yumurta hücresinin gelişimi anne rahminde başlar ve belirli bir yaşa gelinceye kadar sürer. Erkeklerde sperm sayısı sınırsız olmasına karşın, yeni doğmuş bir kız çocuğunun yumurtalıklarında birincil oosit durumundaki hücre sayısı yaklaşık 300000 kadardır. Bu yumurtalar ergenlik dönemine kadar birincil oosit olarak bekler. Ergenlik döneminden itibaren hormonların etkisiyle gelişimini tamamlar.
Eşeysel olgunluğa erişmiş dişi bireyde, erkek bireylerde yaşanan gelişimlere benzer olaylar yaşanır. Bununla birlikte dişilerde, üreme hücrelerinin üretimi belirli dönemlerde gerçekleşir. Belirli dönemlerde dişi üreme sisteminin bir parçası olan yumurtalıklarda, mayoz bölünme ile yumurta hücresinin üretilmesine oogenez denir.
Yumurtanın korunması ve beslenmesi yumurtalık sayesinde olur. Yumurtalıkta çok sayıda kesecik(folikül) bulunur. Her kesecikte ise bir tane birincil oosit vardır. Her ay genellikle bir yumurta hücresi olgunlaşarak döllenmenin gerçekleşebilmesi için yumurtalığın dışına bırakılır.
Yumurta ana hücresi olan 2n kromozomlu oogonyumlar mayoz bölünmeye hazırlanır ve birincil oosit adını alır. Birincil oositten mayoz1 sonunda biri büyük, diğeri küçük iki haploit(n) hücre oluşur. Bunlardan küçük olan kutup hücresi, büyük olan ikincil oosittir. Sitoplazmanın çoğu ikincil oositte toplanmıştır. Kutup hücresi temel olarak haploit kromozom sayısının sağlanması için oluşur.
Mayoz2 sonunda, ikincil oositten biri büyük ve bol sitoplazmalı ootit, diğeri küçük kutup hücresi olmak üzere iki haploit(n) hücre oluşur. Aynı zamanda Mayoz1'de oluşan kutup hücresi de bölünmeye uğrayabilir ve böylece kutup hücrelerinin sayısı üçe ulaşır. Daha sonra kutup hücreleri eriyip kaybolur. Ootit ise farklılaşarak olgun yumurta hücresini meydana getirir.
Oogenezde mayozla oluşan hücrelerin kromozom sayıları eşit ve haploit sayıda olmakla birlikte sitoplazmaların hemen hemen tamamı ootitte toplanmıştır. Sitoplazmanın çoğunun ootitte toplanması döllenmeyle oluşacak olan zigotun belli bir süre beslenmesi açısından önemlidir.
Çeşitli canlıların hem yumurtalarının büyüklükleri hem de yumurtayı korumak için geliştirmiş oldukları yapılar birbirlerinden farklıdır. Pek çok canlıda yumurta zarını çevreleyen örtüye vitellin zar denir. Kuşlar, sürüngenler ve yumurtlayan memelilerde vitellin zarın dış kısmında yoğun protein içeriğine sahip bir çözelti bulunur(yumruta akı). Ayrıca en dışta sert bir koruyucu kabuk vardır.
Insanda yumurta hücresi, yaklaşık 150 mikron büyüklüğündedir. Bu büyüklük tipik insan vücut hücrelerinin (örneğin lenfosit) 100 katı kadardır. Spermin küçük ve hareketli olmasına karşın yumurta büyük ve hareketsizdir. Yumurta hücresinin hacmi sperm hücresinin 250 000 katı kadardır.
Memelilerde yumurta zarı protein, glikoprotein ya da polisakkaritlerden oluşan ve zona pellusida adı verilen jel benzeri örtüyle çevrilidir. Zona pellusida türe özgü yapıya sahiptir ve yumurtayla aynı türe ait spermlerin döllenmesini sağlar.
Memeliler de yumurta, gelişim aşamasında folikül hücreleri ile çevrilidir. Yumurtalık dokusundan gelişen bu hücreler yumurtayı besler ayrıca zona pellusidanın oluşumuna katılır. Yumurta bırakıldıktan sonra da farklılaşarak koruyucu bir örtü şeklinde yumurtayı çevreler. Yumurtalıktan atılan yumurta döllenme kanalına (fallopi tüpüne) geçer. Memelilerde döllenme burada gerçekleşir.
Not: Mayoz bölünmenin metafaz2 evresine gelen oositler döllenebilmek için bu evrede birkaç gün kalabilirler. Tek yumurta ikizleri bu şekilde oluşur.
Genetik
-
İnsanlarda Kaç Kromozom Vardır?
-
Sık görülen mikrodelesyon sendromları nelerdir?
-
Bilim insanları kromozomları nasıl inceler?
-
Arkea'da Kromozomlar ve DNA Replikasyonu
-
DNA Onarım Mekanizmaları Nelerdir?
-
DNA hasarına neden olan etkenler nelerdir?
-
XYY Süper Erkek Sendromu - JACOB’S, Sendromu
-
Bitki doku kültürü çalışmaları ile haploid bitkiler elde edilebilir
-
Gram pozitif bakterilerden genomik DNA izolasyon protokolü
-
E. coli bakterisinden genomik DNA izolasyon protokolü
-
DNA’nın Keşfi
-
İnsan Genom Projesi Nedir ? Amaçları Nelerdir ?
-
Genomik mikrodizilimlerle ikilenme teşhisi yöntemi
-
Gen duplikasyonu ve amplifikasyonu nedir?
-
DNA ile RNA Arasndaki Farklar ve Benzerlikler Nelerdir