Sperm Olmak ya da Olmamak
FOX (Forkhead Box) gen ailesi, embriyonik gelişim için çok önemli genleri bünyesinde barındırır. FOX genleri, embriyonal dönemde birçok organ ve dokunun oluşumu için gerekli olan proteinlerin sentezlenmesini sağlayan talimatları içerir. Bu gen ailesinin bir üyesi olan foxl3 geni ise, germ hücrelerine dair çok önemli bir karar alma yetkisine sahiptir.
Germ Hücrelerindeki Anahtar Gen: foxl3 Geni
foxl3 geninin alabildiği bu önemli kararın ne olduğunu açıklamadan önce “germ hücreleri”nden biraz bahsedelim. Germ hücreleri, yumurta ve sperm hücrelerini oluşturan hücrelerdir. Eşeyli üreyen organizmalarda bulunan bu hücreler farklılaşmaları sonucu sperm ya da yumurta olarak gelişirler ve hücre farklılaşmasının ardından, mitoz ve mayoz geçirerek üreme de kullanılacak olan üreme hücrelerini üretirler.
Germ hücrelerinde bulunan foxl3 (Forkhead Box L3) geni ise, germ hücrelerinin sperm mi yumurta mı oluşturacağına karar veriyor. foxl3 geninin böyle bir işlevinin olması; üreme hücrelerini üretecek olan germ hücrelerindeki foxl3 geninin etkisini değiştirerek, üreme hücrelerinin cinsiyetini de değiştirebileceğimiz anlamına geliyor.
Sperm Üreten Dişi Balık
Halk arasında medaka (Oryzias latipes) adı verilen Japon çentik balığının dişi bireylerinin yumurtalıklarında bu genin etkisi durduruldu ve yumurtalıklarında spermler üreten dişi balıklar ortaya çıktı. Şimdi birçoğunuz üretilen bu spermlerin döllenmede kullanılamayacağını düşünüyorsunuz. Eğer böyle düşünenler varsa yanılıyorlar. Dişi balıkların ürettikleri spermler, gayet sağlıklı ve yumurtaları da dölleyebiliyorlar.
Sperm üreten dişi balıklarda sperm üretimi düzensizdir fakat bu spermlerle yeni sağlıklı yavrular oluşturabiliyorlardı. Ayrıca, dişi balıklar ürettikleri sperm hücrelerinin yanı sıra tek tükte olsa yumurta hücresi de üretebiliyorlardı.
foxl3 geninin etkisi durdurulmuş dişi balıklarda, dış görünümde de herhangi bir değişim de olmamıştı. Yani mutant dişi balıklar, dişi bir vücuda sahiptiler ve yumurtalıkta geliştirebiliyorlardı. Dişi bir çevrede olmasına rağmen sağlıklı sperm hücrelerinin oluşması; germ hücrelerinde cinsiyet belirleyici bir “anahtarın” vücudun cinsiyetinden bağımsız olarak var olduğu anlamına geliyor.
Belki biraz heyecanlandınız ama bunu söylememiz gerekiyor: Söz konusu foxl3 geni insanlarda bulunmamaktadır. Benzer bir gen olan FOXL2 geni ise, memelilerde yumurta gelişiminden sorumlu. Ama size tavsiyem yine de heyecanınızı kaybetmeyin çünkü böyle bir mekanizma insanlarda da bulunabilir. Her şeyi, üreme biyolojisinin gizemli dünyasında yapılan çalışmalar belirleyecek.
Referanslar ve İleri Okuma
•Toshiya Nishimura, Tetsuya Sato, Yasuhiro Yamamoto, Ikuko Watakabe, Yasuyuki Ohkawa, Mikita Suyama, Satoru Kobayashi, and Minoru Tanaka. “foxl3 is a germ cell-intrinsic factor involved in sperm-egg fate decision in medaka.” Science, 2015
•Anna Azvolinsky, “Sperm From Ovaries”, The Scientst, 11 Haziran 2015
Saylam, G. http://www.biyogaraj.com
BİYOLOJİ HABERLERİ
-
Amonyum, Dünya’da Yaşamın Ortaya Çıkmasını Sağladı
-
16 Nisan, 'Dünya Biyologlar Günü'
-
Protonların Aşamalı Değişimi, ATP Sentaz Enzimi ve Mitokondriyum
-
Biyoloji Kongre Sponsorluğu
-
Dünya'da Yaşamın Nasıl Başladığının Sırrı...
-
Kazdağları Yaban Mantarları Eğitim Festivali
-
Işığın Değişmesi İle Algler
-
Trikotilomani Nedir
-
Araştırma üniversitelerinin listesi belli oldu. İşte 10 araştırma üniversitesi
-
Bilim İnsanları Tarafından Yapılan Yeni Çalışmada “Hücre İçi Saati” Bulundu
-
UCLA biyologları yaşlanmayı yavaşlatıyor, meyve sineklerinin ömrünü uzatıyor
-
Bilim insanları betalain sentezlemeyi başarmışlar. Betalain üretmenin bize faydaları nelerdir ?
-
Beyin Tanıdık Yüzleri Nasıl Ayırt Ediyor
-
Hakkâri Sat Dağlarında İki Yeni Buzul Gölü Keşfedildi
-
Her Nöron 1000’den Fazla Mutasyon Taşıyor Olabilir