Sivrisineklerin Ergin birey genel özellikleri

Sivrisinekler ergin evresini, yumurta, larva ve pupalardan farklı olarak karasal habitatta geçirirler. Habitat farklılığının yanı sıra, morfolojik olarakta birçok farklılığa sahiptirler.

Bu evrede, kanatların varlığından dolayı, uçma özelliğini kazanırlar. Ayrıca, larva evresinde çiğneyici olan ağız parçaları, ergin evresinde altı iğneli sokucu-emici özellik kazanmaktadırlar. Yani, larva evresinde beslenmelerini yeme yoluyla yaparlarken, ergin evresinde sokma ya da kan emme yoluyla yaparlar. Her iki eşeyde (dişi ve erkek), genel olarak çiçek ve meyvelerin özsuyu ile beslenirken, aynı zamanda dişiler, yumurtaları geliştirebilmek için insan ve hayvanlardan kan emerler.
Erginler, ince yapılı, başı küçük, birleşik gözleri iri, antenleri ve hortumu ince uzun, göğsü yuvarlağımsı ve yanlardan basık, kanatları dar-uzun, bacakları ince ve uzun, karnı yuvarlak ve uzun olan canlılardır. Boyları 3-13 mm dir. Vücutları ve uzantıları pullarla örtülüdür. Bu pulların dizilişi, renkleri ve dağılımı cinslerin ve türlerin birbirlerinden ayrılması için sınıflandırmada oldukça önemlidir (Şekil 17, 18).

Şekil 16. Pupadan ergin çıkışı (Marshall, 1938)

Şekil 17. Ergin sivrisineğin genel yapısı (Kasap, 1979) Kanal damarları: C, costa; Sc, subcosta; r1-5, radiusm1-3, media; Cu, 02, Cubitus; an, anal; r-m ve m-Cu enine damarlar

Şekil 18. Anopheles sp ergini (Snow, 1990)

Ergin sivrisineklerin vücudu baş, gövde ve karın olmak üzere üç ana bölümden oluşur. Morfolojik özellikleri oldukça karmaşık olan bu yapıların ayrıntısına girmek bize göre bu kitabın konusu değildir ve sizlere ulaştırmak istediğimiz amacımızdan uzaklaşmamıza neden olabilir. Bu nedenle bu kısımda cinsler arasında yapısal ayırımı kolaylıkla sağlayan ve sınıflandırmada çok önemli olan bazı pratik farklılıklar üzerinde duracağız.
Öncelikle sivrisinekler diğer böceklerden başlarının ön kısmında bulunan ve proboscis olarak adlandırılan sokma iğneleri ile ayrılırlar. Dişi ve erkekleri morfolojik olarak en kolay ayırma yolu, antenlerinin farklılığıdır. Sivrisinek türlerinin erkeklerinde antenler oldukça kıllı ve geniş görünüşlüdür. Oysa dişilerde kıllanma az ve daha dar görünüşlüdür {Şekil 19).

Şekil 19. Dişi (a) ve erkek <b) antenleri (Marshall, 1938)

Antene ek olarak dişi ve erkekleri birbirinden ayıran en önemli farklardan bir tanesi, proboscis'in iki yanında bulunan ve palpus adı verilen dokungaçlardır. Palpuslar dişilerde proboscis'ten kısa, erkeklerde ise daha uzun ve kalındır (Şekil 20, 21).
Şekil 20. Dişi sivrisinek baş yapısı (palpus ve antenler) (Marshall, 1938) Orta: Anopheles maculipennis, so\:Aedes caspius, sağ: Aeües cretinus
Şekil 21. Erkek sivrisinek palpusları (Marshall, 1938) a) Anopheles b) Aedes c) Culiseta d) Cuiex

Anopheles cinsine bağlı sivrisinek erginleriyle diğer cinslere bağlı sivrisinek erginlerini birbirinden ayırmanın diğer bir yolu İse palpusların ve antenlerin cinse göre farklılaşmasıdır. Anopheles 'lerin hem dişilerinde hem de erkeklerinde palpusların boyu proboscisin boyu ile hemen hemen aynıdır. Oysa Aedes, Culex ve Culiseta gibi cinslere bağlı türlerde, palpuslar dişilerde proboscisden çok kısa, erkeklerde ise aynı boyda ya da biraz daha uzundur (Şekil 22).
Şekil 22. Palpuslara göre cins ayrımı (W. ,'divenci, 1984) A) Anopheles: a) dişi b) erkek; B) Cule,:. a) dişi b)erkek
Sivrisinek gövdesinin sırt kısmının karın kısmıyla ayrıldığı bölgede scutellum adı verilen bir çıkıntı bulunmaktadır (Şekil 17). Bu çıkıntı, sırt kısmında sivrisineğin eni boyunca yer almakta ve uçlarında türlere göre değişen sayıda kıl taşımaktadır. Bu kısmın morfolojik yapısı, sivrisinek cinslerinin birbirinden ayrılmasını sağlamaktadır (Şekil 23). Scutellum Anopheles erginlerinde lopsuz ve dışbükey, diğer cinslerde ise üç lopludur.

Şekil 23. Ergin sivrisineklerde scutellumun yapısı (Kasap, 1979)
a) Üç loplu (Culicinae), b) Lopsuz (Anophelinae)

Sivrisinek sınıflandırılmasında karın (abdomen) bölgesinin sırt kısmında bulunan dokuz adet segmentin birbirlerine bağlantı bölgelerinde bulunan pulların dizilim, şekli ve rengi de cinslerin ve hatta türlerin ayırımı için oldukça önemlidir. Anopheles cinsine bağlı türlerde bu bölgelerde pullanma yoktur. Keleş'lerde pullanma çok yoğundur ve genel olarak beyaz ve açık sarı renklidir. Bu cinste pullanma şekli genel olarak üçgen şeklindedir. Culex cinsinde ise pullanma gene! olarak daha kalın ve nettir. Pulların rengi sarımsı, kahverengimsi, kızıl ya da beyaz-sarı karışımı olabilir {Şekil 24).

Şekil 24. Karın (abdomen) sırt bölgesi pullanması (Marshall, 1938)

Bu yayın birinci basamak sağlık hizmetlerinde görev yapan sağlık personelinin eğitiminde kullanılmak üzere T.C. Sağlık Bakanlığı Sıtma Savaşı Daire Başkanlığı ve Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü işbirliği ile hazırlanmış ve bastırılmıştır. Bütün hakları Sağlık Bakanlığı’na aittir. Kaynak gösterilmeksizin yayınlarda kullanılamaz, alıntı yapılamaz.

Kaynak:

Sıtma Vektörünün Biyo-Ekolojisi Mücadele Organizasyonu ve Yöntemleri Birinci Basım: 3500 adet EKİM 1998- ANKARA

Yrd.Doç.Dr. Bülent ALTEN

Doç. Dr. Selim S. ÇAĞLAR

#sivrisineklerin #ergin #birey #genel #özellikleri