Şarbon - Bacillus anthracis Enfeksiyonu

Şarbon, Bacillus anthracis bakterisinin neden olduğu zoonotik bir enfeksiyondur. Esasen koyun, keçi, sığır gibi ot yiyen hayvanların hastalığıdır. İnsanlara genel olarak direkt temas ile nadiren de enfekte etlerin yenmesi ve sporların solunması ile bulaşabilir. Bulaş yolu hastalığın formlarını da belirler ve şarbon kutanöz, intestinal ya da akciğer (solunumsal) olmak üzere üç klinik formda ortaya çıkabilir. Solunumsal şarbon başlıca mesleki bir hastalık olmakla birlikte biyolojik terör tehdidi ile de ilişkili olabileceği için ayrıca önem kazanmıştır (1).

B. anthracis kolay üretilebilir bir organizma olması ve sporlarının solunum yolu ile yayılma potansiyeli nedeniyle biyotehdit ajanları arasında tanımlanmıştır (1). Ülkemizde de şarbon bildirimi zorunlu hastalıklar arasında yer almaktadır (2,3). Dünyada genellikle referans ya da yetkilendirilmiş laboratuvarlarda çalışılmasına izin verilen B. anthracis laboratuvar çalışanları için de yüksek riskli bir patojendir.

İncelemelerin ideal olarak Referans laboratuvarlarda yapılması gerekir. Öte yandan B. anthracis rutin tanı olanakları içinde kültürlerden izole edilebilen bir organizmadır ve -sıklıkla kutanöz- şarbon şüpheli örnekler klinik mikrobiyoloji laboratuvarlarına gelir.

B. anthracis gram pozitif, kalın, çomak şeklinde, sporlu ve kapsüllü bir bakteridir. Aerob veya fakültatif aerob özellikte ve hareketsizdir. Boyutları 1-2 x 3-8 μm arasındadır (1). Basilin köşeli bir yapısı vardır. Sporlanma aerob koşullarda olur. Sporlar yuvarlak veya oval yapıda olup fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı çok dirençlidirler. Sporların doğada 50-60 yıl süreyle canlı ve bulaşıcı kaldığı bilinmektedir (1,4,5,6). Vejetatif formlar dezenfektanlara ve ısıya dirençsizdir. 55-58°C‟de 10-15 dakikada ölür. Buna karşın spor formu fiziksel ve kimyasal etkenlere karşı çok dirençlidir. Otoklavda nemli sıcaklıkta 121°C‟de 15 dakikada ve kuru sıcaklıkta 160°C‟de 60 dakikada inaktif hale gelir. %0.1‟lik cıva klorid 5 dakikada ve %10‟luk formol 15 dakikada sporları öldürür (1,4,6). B. anthracis özgül gama fajı ile diğer basillerden ayırt edilebilir (1,7).

B. anthracis‟in pXO1 ve pXO2 adlı iki plazmidi vardır; pXO1 plazmidi koruyucu antijen, letal (öldürücü) faktör ve ödem faktörünü kodlamaktadır; pXO2 ise kapsül oluşumunu sağlayan gen dizilerini taşır (1,8). Bakteri bu plazmidlerden birini ya da her ikisini kaybederse avirulan hale gelir, hastalık yapma yeteneğini kaybeder (1).

Şarbon, B.anthracis‟in etken olduğu ve sıklıkla otçul hayvanlarda görülen bir enfeksiyondur. Ġnsanlarda, etkenin bulaş yoluna göre kutanöz, gastrointestinal ve solunumsal şarbon olmak üzere 3 formu vardır (1,5).

1 - Kutanöz şarbon en sık görülen formdur; bütün şarbon olgularının %95 kadarını oluşturur ve sıklıkla hayvan yünleri, derileri ve postları ile uğraşanlarda görülür. Uygun tedavi verildiği sürece, nadiren ölümcüldür.

2 - Gastrointestinal şarbon, kontamine etlerin tam pişirilmeden tüketilmesini takip eden 1-7. günler arasında görülür ve mortalitesi yüksektir.

3 - Solunumsal (akciğer) şarbon ise, B. anthracis sporlarının solunum yoluyla alınması sonucu oluşur. Erken prodromal dönemde tedavi edilebilir olmasına rağmen, semptomların başlamasından itibaren 48 saat içinde uygun antimikrobiyal tedavi başlanmazsa mortalitesi çok yüksektir (1).

İnsandan insana bulaş olduğu teyit edilmemiştir (1,5).

Gelişmiş endüstriyel ülkelerde şarbon -özellikle hayvansal ürünlerle ilgili sıkı ithalat düzenlemelerinin de bir sonucu olarak- hiç görülmeyen veya nadir görülen bir hastalıktır. Buna karşın insan şarbonu birçok ülkede ciddi bir halk sağlığı problemidir; özellikle ekonomisinde hayvancılığın önemli yer tuttuğu gelişmekte olan bölgelerde şarbon görülmeye devam etmektedir. Bu bölgelerden biri de Türkiye‟dir. Her yıl dünya genelinde kaydedilen vakaların çoğunluğu Türkiye, Pakistan, İran ve Sudan'dan bildirilmektedir. Bir diğer ifade ile Ortadoğu, Asya ve Afrika‟nın bazı bölgelerinde şarbon hiperendemik; Avrupa‟nın güneyinde, Afrika, Avustralya, Asya ile Kuzey ve Güney Amerika‟nın önemli bir kısmında ise endemiktir (6,7). (ġarbonun dünyadaki dağılımına dair harita için: http://www.vetmed.lsu.edu/whocc/mp_world.htm ).

B. anthracis‟in biyoterör ajanı olarak tarihi yüzyıllar kadar eskilere dayanır (7). Soğuk savaş yıllarında da pek çok ülkenin B. anthracis‟i biyolojik silah olarak geliştirdiği bilinmektedir. Ancak en sarsıcı gelişme, yakın geçmişte 2001 yılında ABD‟de yaşanan biyoterör saldırısıdır. Mektup zarfları içinde taşınan toz halinde sporların inhalasyonu sonucu 22 kişide akciğer şarbonu geliştiği ve %45 ölümle sonuçlandığı rapor edilmiştir (6,7,8). Bu olay pek çok yönü ile şarbonun ele alınmasına vesile olmuştur ve dikkatleri özellikle laboratuvar tanısının ve kolay elde edilebilirliğinin önemine de yönlendirmiştir. Bu nedenle DSÖ -kasıtlı salınım olasılığı da dahil epidemik hazırlıklılık için- her ülkenin şarbon tanısında yeterli bir kapasiteye sahip olmasını hedef olarak göstermektedir. Bu çerçevede ülkeler değişik laboratuvar seviyelerinde; (i) klinik örneklerden B. anthracis‟in izolasyonu ve doğrulaması ve (ii) B. anthracis için diğer destekleyici laboratuvar testleri (kan ve doku örneklerinin yaymalarında M‟Fadyean (polikrom metilen mavisi) boyama, immünohistokimyasal boyama, klinik örneklerde PCR ile B. anthracis DNA‟sının gösterilmesi vb.) yapılabiliyor olmalıdır (1).

ABD‟de mevcut bildirim sistemine göre tek bir pulmoner şarbon vakasının görülmesi halinde bile sağlık personelinin biyoterörizm olasılığını düşünmesi ve harekete geçmesi yönünde uyarı vardır (7,9,10,11). Bu duyarlılık ülkenin epidemiyolojik verilerine göre 2001 yılından önceki 100 yıl boyunca sadece 18 pulmoner şarbon vakasının görülmüş olması ile de ilişkili görünmektedir. Şarbonun tanısı başlıca etkenin kültürlerden izolasyonuna dayanır. B. anthracis sıvı ve katı kültürlerde kolaylıkla ürer. Ayrıca mikroskopi, moleküler tanı ve seroloji de destekleyici tanı araçları olarak önem arz eder (6,7,8,9).

Kaynaklar

1 Anthrax in humans and animals. WHO Guidelines of Anthrax 2008, p.115-137. http://whqlibdoc.who.int/publications/2008/9789241547536_eng.pdf (son erişim tarihi:12.12. 2013)
2 Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmi Gazete; 02.04.2011 – 27893. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/04/20110402-3.htm (son erişim tarihi: 06.01.2014)
3 Bulaşıcı Hastalıkların Ġhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi, Sağlık Bakanlığı 2004, Ankara. http://www.shsm.gov.tr/public/documents/legislation/bhkp/asi/bhibs/BulHastBilSistStanSurveLabReh.pdf (son erişim tarihi: 18.12.2013)
4 WHO Manual for Laboratory Diagnosis of Anthrax. World Health Organization Regional Office for South-East Asia New Delhi, 2003. http://209.61.208.233/LinkFiles/Reports_anthrax.pdf (son erişim tarihi: 06.02.2014)
5 Keck G. Bioterrorism: Bacillus anthracis. In: Garcia LS (ed. in chief). Clinical Microbiology Procedures Handbook. 2nd ed update, ASM Press, Washington D.C. 2007, p. 16.4.1-16.4.8
6 Sharp SE, Loeffelholz M. Biothreat agents. In: Versalovic J (ed. in chief). Manual of Clinical Microbiology, 10th ed., ASM Press, Washington D.C. 2011, p. 174-187
7 Anthrax (Bacillus anthracis). Sentinel level clinical laboratory guidelines for suspected agents of bioterrorism and emerging infectious diseases. American Society for Microbiology (ASM). http://www.asm.org/images/PSAB/Anthrax_July23_2013.pdf. (son erişim tarihi: 12.12.2013)
8 Logan NA, Hoffmaster AR, Shadomy SV, Stauffer KE. Bacillus and other aerobic endosporeforming bacteria. In: Versalovic J (ed. in chief). Manual of Clinical Microbiology. 10th ed., ASM Press, Washington D.C. 2011, p. 381-403
9 Weyant RS, Ezzell JW, Popovic T, Lindsay KQ, Morse SA. Basic laboratory protocols for the presumptive identification of Bacillus anthracis. In: Bioterrorism Preparedness and Response. 1999

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları 01.01.2015 / Sürüm: 1.1 / B-MT-20 / Mikrobiyolojik Tanımlama / Bakteriyoloji

#şarbon #bacillus #anthracis #enfeksiyonu