Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Parazitlerde evrim ve çoğalma

---

Parazitlerin evriminde konak zinciri, toprakta evrim geçirme dönemlerin olup olmaması, konağa ulaşma yolları ve konak vücudunda yerleşim yerleri önem taşımaktadır.

Belli başlı parazit gruplarında görülen evrim dönemleri şöyle özetlenebilir:

Protozoonlarda; Trofozit à Prekistik kist à Trofozoit veya sadece trofozoit evresi mevcut.

Helminthlerde; Erişkin à yumurta à larva à Erişkin

Eklembacaklılarda (farklı olabiliyor); Erişkin à yumurta à Larva à Nimf à Erişkin
veya; Erişkin à yumurta à Nimf à Erişkin

veya; Erişkin à yumurta à Larva à pupa à Erişkin dönemleri vardır.

Parazitlerde parazitlik ile ilgili değişimlerde bazı sistemler körelir ya da tümüyle kaybolurken üreme sistemi çok gelişmiştir. Bunun nedeni; genel olarak hayvanlarda görülen yavru bakımı dölün yaşam şansını arttırır. Halbuki; parazitlerde böyle bir döl bakımı yoktur. Parazite göre konak vücudu mikroçevre, konağın içinde bulunduğu ortam ise makroçevredir. Parazit bir mikroçevreden (konaktan) çıkıp ikinci mikroçevreye (diğer konağa) ulaşmaya çalışırken ve neslinin devamını sağlamak için parazitin döl verme (üreme potansiyeli) çok artmıştır.

Parazitler üreme potansiyellerini arttırmak için birkaç yol kullanmaktadır:

1) Poliembriyoni: Neslin devamını garanti altına almak için tek bir zigotun birden fazla döl vermesi durumudur. Poliembriyoni protozoonlarda eşeysiz çoğalma helmintlerde ise tomurcuklanma şeklinde kendini gösterir. Protozoonlarda bir zigottan birçok sporozoidin oluşması ve şizogonik çoğalma poliembriyonin örnekleridir. Tomurcuklanma ise Cestoda’ların erişkin dönemlerinde boyun bölgesinden halkaların oluşmasında ve trematod ile cestoda larvalarının ara konak vücudundaki gelişmesinde görülür.

2) Hermafroditizm: Bazı parazit gruplarında canlı hem erkek hem de dişilik organlarına sahiptir. Bu şekilde de gerektiğinde kendi içinde döllenme işlemini gerçekleştirerek neslin devamını sağlar. Cestodlarda ve trematodlarda görülür.

3) Yumurta sayısını arttırma: Bazı helmintler makroçevredeki kayıpları önlemek için yumurta sayısında çok büyük bir artış geliştirmiştir. Bu durum Ascaris türlerinde doruğa çıkmıştır. Çünkü bir Ascaris dişisi günde 200 binden fazla yumurta bırakabilir.

4) Erkek ve dişi bireylerin birbirini bulmalarını kolaylaştırması: Özellikle, dolaşım sistemi gibi, sıvı ve çok geniş bir alana yayılmış ortamlarda yaşayan parazitlerde görülen bir durumdur. Örneğin dişi Schistosoma’nın erkeğin Gnekoforik kanalında yaşaması gibi.(Bu cinste erkek bireyin vücudu yanlardan kıvrılarak içinde dişi parazitin yerleştiği bir kanal oluşur. Buna canalis gynecophorus denir.)

5) Partenogenetik çoğalma: Bazı parazitlerin yumurtaları döllenme olmadan da gelişim sağlayarak yeni nesiller verebilir. Strongyloides stercoralis böyle bir türdür.

---