Ormanlarımıza zarar veren Oniki dişli çam kabuk böceği İps sexdentatus (Börner.)
Bu böcek türü iklim koşullarına bağlı olarak iki generasyon yapmaktadır. Birinci uçma zamanı Nisan, ikinci ise Haziran-Temmuz aylarına rastlamaktadır.
Kabuk Böcekleri, Coleoptera takımının Scolytidae familyasının üyeleridir. Bu böcekler, koniferlerin ve özdeş olarak bazı yapraklı türlerin zararlıları olarak çok önemlidirler. Sıra dışı biyolojileri, özellikle salgınlarından ormanları korumanın yollarını geliştirme noktasında çok araştırılmışlardır. Kabuk böcekleri, 6 binden daha fazla bilinen türü içeren, küçük yapılı böceklerdir. Çoğu 2 mm’den daha kısa boydadır. Ips sexdentatus 8 mm’ye kadar ulaşabilir.
İps türü kabuk böceklerinin en büyüklerindendir. Primer zararlıda olabileceğinden, çam türleri için tehlikeli bir böcektir. İklim şartlarına bağlı olarak iki generasyon yapar. Birinci uçma zamanı nisan, ikinci uçma zamanı ise haziran ve temmuz aylarına rastlar. Kalın kabuklu ağaçları tercih eder. Genellikle tahrip olmuş, hastalıklı ve kapalılığı kırılmış sahalarda zarar yapmaktadır. Zarara maruz kalan ağaçlar kısa zamanda ölürler. İ. sexdentatus geçmiş yıllarda Artvin ladin ormanlarında büyük zararlar yapmıştır. Ülkemizde D. Karadeniz ladin ormanları ile B. Karadeniz karaçam ve göknar ormanlarında yaygın olarak görülür.
Geçmişte aşırı kurak geçen yılların ardından ülkemizde ve Avrupa ülkelerinde Ips sexdentatus’un önemli salgınları ortaya çıkmıştır.
Ladin ormanları başta Dendroctonus micans (Kug.), Ips sexdentatus (Börner), Ips typographus (L.) (Coleoptera: Curculionidae, Scolytinae) gibi son derece zararlı kabuk böceklerinin tehdidi altındadır. Ladin ormanlarımız, çok eskilere dayanan insan faaliyetlerinden kaynaklanan olumsuzlukların desteklediği Ips sexdentatus’un tekrarlanan büyük boyutlu salgınlarına, 1960’lı yıllardan itibaren, Avrasya ladin ormanlarının en tehlikeli kabuk böceklerinden biri olan Dendroctonus micans (Kugelann) (Coleoptera: Scolytidae)’ın da çok ciddi tehdidi altına girmiştir.
Erginleri parlak kahverengi renklerde olup üzerlerinde uzun kıllar vardır. Sağrılarının her iki yanında altışar adet diş vardır. Üsten dördüncü diş en büyüğü olup ucu düğme şeklini almıştır.
Yayılışı. Ips sexdentatus başta Çam ve Ladin olmak üzere, göknar ve melezde zarar yapar. Ips typographus’tan daha geniş bir doğal yayılış alanına sahiptir. Atlantik'ten Büyük Okyanus kıyılarına kadar, tüm Avrupa ve İngiltere'den Sibirya, Transkafkasya ve Japonya'ya kadar geniş bir alana yayılmıştır. Ülkemizde Ankara, Artvin, Bartın, Bolu, Karabük, Bursa, Denizli, Erzurum, Eskişehir, Giresun, Gümüşhane, İzmit, Kars, Ordu, Manisa, Muğla, Rize, Samsun, Trabzon ve Uşak illerinde Abies nordmanniana, Abies bornmülleriana, Pinus sylvestris, Pinus nigra, Pinus brutia, Picea orientalis üzerinde tespit edilmiştir.
Pinus silvestris, Pinus nigra, Pinus heldreichii, Pinus pinaster, Pinus cembra, Pinus sosonowskyi, Pinus laricio, Pinus brutia, Pinus mugo, Pinus jeffreyi, Pinus muricata, Picea orientalis, Picea abies, Abies alba, Abies nordmanniana, Pseudotsuga menziesii, Larix decidua ve Larix sibirica gibi iğne yapraklı ağaçlarda yaşamaktadır.
İklim koşullarına bağlı olarak iki generasyon yapmaktadır. Birinci uçma zamanı Nisan, ikinci ise Haziran-Temmuz aylarına rastlamaktadır. Kalın kabuklu ağaçları tercih eder. Olgun erkek böcek 1-9 dişi böcek ile çiftleşebilir. Ana yol kol sayısı dişi böcek sayısı ile bağlantılıdır. Bir dişi böcek açtığı ana yola 10-60 arasında yumurta bırakmaktadır. Ana yol uzunluğu 3-50 cm. uzunluğuna kadar çıkmaktadır. Kışı ergin veya larva döneminde devrik ağacın kalın kabuklu kısımlarında, Doğu Ladini'nin diri odunda da ergin olarak geçirir. Kalın kabuklu ağaçları tercih eder. Zararının daha çok ağacın tepe kısmından başladığı görülür. Ldin ormanlarında ağaçları öbekler halinde kurutmakta ve kapalılığının kırılmasına ve meşcere bünyesinde ciddi yapısal bozulmalara neden olmaktadır.
Mücadele Yöntemleri:
İ. sexdentatus ile mücadele tuzak ağaçları ve feromonlarla yapılabilir. Böceğin arız olduğu ağaçlar tespit edilerek kesilir ve böcek larva safhasında imha edilir. Feromon tuzakları böceğin uçma zamanından bir hafta önce böcekli alanlara asılır. Tuzaklara gelen böcekler toplanarak imha edilir. Laboratuvarlarda üretilen faydalı yırtıcılarlada mücadele yapılır. Ayrıca yoğun uçma dönemlerinde feromonlar değiştirilmelidir.
Ips sexdentatus’ la Mekanik, Biyoteknik olarak mücadele yapılmaktadır. Biyoteknik mücadelede, Ips typographus’la benzer şekilde feromon tuzakları böceğin uçma zamanından bir hafta önce, böcekli sahalardaki ağaçlardan en az 10m. uzağa, böcek yoğunluğuna göre hektara 1-4 adet olmak üzere ve yerden 1-2 m. yüksekliğe asılmalı; en az 7-10 günde bir düşen böcekler toplanarak imha edilmelidir. Yoğun uçma dönemlerinden önce 1,5 ayda bir feromonlar değiştirilmelidir. Mücadele yapılan alandaki yatık ve dikili durumda böcek barındıran hasta ağaçlar, böcekler uçmadan önce, ya orman dışına çıkarılmalı veya mümkünse yerinde, mekanik yolla böceklerin imhası sağlanmalıdır. Ormanda temiz işletme uygulanmalı, bakım kesimleri esnasında hastalıklı ve cılız ağaçlar ormandan çıkarılmalıdır.
Ips sexdentatus Doğu Ladini ormanlarında periyodik olarak tekrarlanan popülasyon artışlarıyla önemli derecede ekonomik zararlara neden olmaktadır. Bu tür, 1938 yılındaki kitle üremesinde, Trabzon’un Santa, Meryemana ve Hamsiköy ormanlarında yaklaşık 2350 ha ladin ormanını tamamen yok etmiş ve 900.000 m3 ağacı öldürmüştür. Öteden beri bu zararlının mekanik yöntemlerle tuzak ağaçları hazırlanarak veya kimyasal ilaçlardan da yararlanacak şekilde savaşı yapılmasına rağmen 1981, 1982 ve 1983 yıllarında yalnız Trabzon Maçka ormanlarındaki zararı sonucu kuruyarak kesilen ağaç miktarı 6.000 adet dolayında olmuştur. Ips typographus’ta olduğu gibi I. sexdentatus’la mekanik ve feromon tuzaklarıyla mücadele edilmektedir. “Tuzak Ağacı Konumundaki Ağaçların” süresi içinde belirlenip kesilmesi ve kabuklarının soyularak barındırdıkları çok sayıda böceğin yok edilmesi bu böceğin salgınlarının önlenmesinde de yaşamsal öneme sahip olduğu görülmüştür.
Kaynaklar:
Orman Mühendisi Akın Emin 2012 sunumu
http://www.ktu.edu.tr
BİYOLOJİ ÖDEV YARDIM
-
Mercanlar ve Mercan resifleri hakkında bilgi
-
Kulak Nedir? Kulağın Yapısı ve Görevleri Nelerdir?
-
Göz nedir ? Gözün görevleri nelerdir ? Canlılarda göz ve görme organı
-
Boğaz nedir ? Boğazın kısımları nelerdir ?
-
Omurga, columna vertebralis nedir ? Görevleri nelerdir ?
-
Doğal gübreler nelerdir
-
Kimyasal (yapay) gübreler nelerdir
-
Kortizol Nedir
-
Semantik Nedir ?
-
Karasal Ve Sucul Biyomların Özellikleri Nelerdir ?
-
Kaç çeşit biyom vardır
-
Bitki Ve Hayvanların Yeryüzündeki Dağılımını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
-
Bitkisel dokular hakkında bilgi
-
Ekosistemde besin zinciri ve besin ağının önemi nedir ?
-
Genetik Algoritmalar