Nematodlar İle Mücadelede Biyolojik Alternatifler
Bitki paraziti nematodlar genellikle çok küçük, ince ve yuvarlak, çok hücreli, solucana benzer, mikroskobik canlılardır. Boyları 0,5-2 mm arasında değişir. Kültür bitkilerinde zararlı olan bitki paraziti nematodların hayat devresi genel olarak şu şekildedir: Yumurta → 1. larva dönemi → 2. larva dönemi → 3. larva dönemi → 4. larva dönemi ve ergin şeklindedir.
Pek çok bitki paraziti nematod türünün görünüşü ince uzunipliksi formda olmasına rağmen bazı türlerin dişilerinde, vücut şekli armut, küre veya limon biçimindedir. Günümüzde bitki paraziti nematodlardan dolayı dünyada meydana gelen ürün kaybının parasal değeri 80 milyar dolar civarındadır. Araştırmacılar yapılan nematisitdenemelerinde kök-ur nematodlarının domateslerde % 42-54, patlıcanlarda % 30-60 ve kavunlarda % 18-33 oranlarında ürün kaybına neden olarak zarar yaptıklarını tespit etmişlerdir.
Nematod beslenmek için bitki dokusundaki hücre zarını styleti ile delerek, hücre içine tükrük salgısını bırakır. Bu salgı hücre özsuyunu akıcı ve kolay emilir hale getirir. Bunun sonucunda bitkide de tepki olarak urlanmalar (patateslenme) görülür. Nematodlara karşı etkili bir savaş yöntemi geliştirmek oldukça güçtür. Nematodlara karşı kullanılan savaş yöntemleri içinde en yaygın olanları kültürel önlemler ve kimyasal savaş olup bunlarda her zaman yeterli etkiyi gösterememektedir. Bu nedenle araştırıcılar nematodlara karşı biyolojik savaş olanakları üzerinde durmaya başlamışlardır.
Bitki paraziti nematodların doğada değişik gruplardan birçok doğal düşmanı saptanmıştır. Bunlar içinde en etkili olanları sırasıyla funguslar, bakteriler ve predatör nematodlardır.
Nematodlara karşı uygulanan biyolojik savaşın etkinliği, doğal düşmanların toprakta olumsuz koşullarda dayanıklı yapılar oluşturarak canlılıklarını sürdürebilme, çoğalma ve yayılma özelliklerine bağlıdır. Ayrıca konukçu yoğunluğu ve duyarlılığı da mücadelede başarıyı etkileyici en önemli faktörlerdendir.
1. Funguslar
a. Tuzak oluşturan funguslar
Bunlar ağımsı, yapışkan ya da halka şeklinde tuzaklar oluşturarak konukçularını yakalarlar. Toprakta misel gelişmesini artırmak için nematodların dışında bir enerji kaynağına gereksinim duyarlar. Bunun için zararlı nematodlara karşı bu tür fungus uygulamalarında ortama gerekli enerjiyi sağlayacak organik madde ilave edilerek fungusun gelişmesi teşvik edilmelidir. Ancak, bu tür uygulamalar genellikle sera ve benzeri yoğun tarımın yapıldığı dar alanlarda mümkün olmaktadır.
Tuzak oluşturan fungusların en iyi bilinenleri; Arthrobotrys spp., Dactylella spp., Dactylaria spp. ve Nematoctonus spp. türleridir. Nematodlar rastgele hareketleri sırasında yapışkan ya da halka şeklindeki tuzaklara yapışmasından itibaren iki saat içinde bu yapışkan hifler bitki paraziti nematodu hareketsiz hale getirir ve bu sırada yapışkan hifin çıkıntıları nematod kütikulasına nüfuz eder. Bu sırada hif enfeksiyon halkası denebilen bir yapı nematodun içine doğru kayarak, burada birçok trophic hifler üretmektedir. Bu hifler vücudun içindekileri emerek nematodu öldürür.
b. Endoparazit funguslar
Genelde spor oluşturabilen bu funguslar kolonizasyon için fazla enerjiye gereksinim duymazlar. Sporları toprakta uygun bir konukçu nematod ile karşılaşıncaya kadar uzun süre dormant durumda kalabilirler. Nematodu baskı altına alma sporun dağılımı ve sayısına bağlıdır. Bazıları ise misel oluştururlar, bunlar miselleriyle toprağı ve bitki köklerinin yüzeyini koloniler halinde kaplarlar. Parazit funguslar nematodların değişik gelişim evrelerindeki etkinliklerine göre; yumurta paraziti funguslar, larva ve ergin paraziti funguslar ve her üç dönemi de parazitleye bilen funguslar olarak gruplandırılabilirler.
Yumurta paraziti funguslar fakültatif olup, yapay olarak üretilebilirler. Bunlarla ilgili yapılan çalışmalarda, Paecilomyces lilacinus'dan Meloidogyne incognita ve Tylenchulus semipenetrans'a karşı olumlu sonuçlar alınmıştır. Yine yumurta paraziti olan Dactylella oviparasitica'nın şeftalide Meloidogyne incognita'yı, Verticillium chlamydosporium'un tahıllarda Heterodera avenae'yı doğal olarak baskı altına aldığı saptanmış olup bu konudaki çalışmalar devam etmektedir.
Bu fungusların birçoğu nematodların değişik grup ve türlerinin kütikulalarına yapışmakta da özelleşme gösterirler. Hirsutella rhossiliensis önce nematod kütikulasına yapışan ve penetrasyon yeteneğinde olan sporları üretir, daha sonra içeride gelişip vücut içeriğini emip özümleyerek yeniden sporulasyona geçer. Bunun topraktaki saprofitik potansiyeli, kitlesel üretimine veya topraktaki yerleşmesine olanak sağlayan arzu edilebilir bir özelliğidir.
Paecilomyces lilacinus ilk olarak Peru'da Meloidogyne incognita yumurtalarında tespit edilmiştir. Bu fungus, M. incognita yumurtalarının fakültatif bir parazitidir ve diğer bitki paraziti nematod türlerini de parazitleye bilmektedir. Paecilomyces lilacinus izolatları M. incognita yumurtalarına bulaşıp yumurtalardan larva çıkışını azaltmaktadır.
Araştırıcıların yaptığı çalışmalarda, Paecilomyces lilacinus'un toprağa uygulanması ile domates köklerindeki M. incognita popülasyonu % 67-77 oranında, köklerde meydana gelen galler ise % 30 oranında azalırken ikinci yılda elde edilen ürün üç misli artmıştır. Bu fungus, dikimden 10 gün önce ve dikim sırasında toprağa uygulandığında, domates bitkileri nematod saldırısından en iyi şekilde korunmaktadır. Bu fungusun nematodların entegre mücadelesi içinde kullanılması ile başarılı sonuçlar alınacağı bildirilmiştir.
2. Bakteriler
Nematodlar üzerinde bugüne kadar saptanan bakteriler içersinde en önemli olanı Pasteuria penetrans dır. Birçok bitki zararlısı nematodların obligat bir paraziti olan 2. larva dönemi ile karşı karşıya getirildiğinde, nematodun kütikulasına yapışmakta ve bir çim borucuğu oluşturarak konukçunun vücut boşluğunda vejetatif mikrokoloniler meydana getirmektedir. Bunun sonucu olarak da enfekte edilmiş bireyler ergin döneme ulaşmadan ölmektedirler. Bu organizma ile konukçusu olan bitki paraziti nematod türlerinin gelişim ve fizyolojisi arasında bir zaman uyumu vardır.
Pasteuria penetrans, endospor oluşturan bakteriyel bir parazittir ve dünyada tarımsal alanlarda geniş dağılım göstermektedir. Umut vaat edici biyolojik mücadele etmenlerinden biri olan Pasteuria penetrans, obligat bir bakteriyel parazittir. Bu bakterinin önemli bir özelliğide endosporlarının uygun olmayan çevre koşullarına ve pestisitlere tölerans göstere bilmesidir. Buna rağmen bakterinin konukçu dizisi son derece kısıtlıdır ve kitle üretimi için henüz bir metot geliştirilememiştir.
3. Predatör Nematodlar
Predatör nematodlar çok sayıdaki nematod türlerinin populasyon yoğunluklarına önemli ölçüde etkide bulunan yararlı organizmalar olup bitki paraziti nematodların biyolojik savaşımındaki rolleri hala tam olarak bilinmemektedir. Bilinen en etkili avcı nematodlar Dorylaimida, Mononchida takımları ve Diplogasteroidaea üst familyasına bağlı türlerdir ve toprakta bulunmaktadırlar. Halen biyolojik bir preperat oluşturmak için araştırıcılar tarafından çalışmalar devam etmektedir.
Parazitoloji
-
Parazitizm tipleri nelerdir ?
-
Parazitlerin vücuda giriş yolları nelerdir?
-
Parazitlerin bulaşma yolları nelerdir ?
-
Parazitliğin (parasitismus’un) çeşitleri
-
TATARCIK MÜCADELESİ
-
Tatarcıkların Biyoekolojisi Üzerine Bilgiler
-
Tatarcıkların Genel Entomolojik Özellikleri
-
Türkiye'de Bulunan Tatarcık Türleri
-
Leishmania ve sağlık açısında önemi
-
TATARCIKLAR ÜZERİNE GENEL BİLGİLER
-
Parazit Vektör Ekolojisi ve İlişkili Faktörler
-
Türkiye'de sıtmanın durumu
-
Avrupa'da sıtmanın durumu
-
Sıtmanın biyolojisi ve epidemiyolojisi
-
Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi