Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Mağara Canlılarının Sınıflandırılması

---

1. Trogloksen (Trogloxene) : Mağaralara korunmak, belli bir dönemi geçirmek ya da yuva olarak kullanmak için giren karasal canlılardır. Sucul ortamda yaşayanlarına ise Stygoxene adı verilir. Yaşamları büyük oranda mağaranın dışına bağlıdır ve genellikle beslenmek için mağaradan çıkarlar. Bu grup canlılar Tesadüfen ve Daimi Trogloksenler olmak üzere 2’ye ayrılırlar. Geceleri avlanmak için dışarı çıkan yarasalar, hibernasyon için mağaraya girmiş ayılar, sürüngenler, kurbağalar, kuşlar, güveler vb. örnek verilebilinir.

2. Troglofil (Troglophile) : Tüm yaşam döngülerini mağarada tamamlayan karasal canlılardır. Sucul ortamda yaşayanlarına Stygophile denir. Uygun ortamlar sağlandığında mağaranın dışında da yaşayabilirler. Örneğin, Pigmentli eklembacaklılar, semenderler…

3. Troglobit (Troglobite) : Tüm yaşam döngülerini mağaranın karanlık zonunda tamamlayan ve mağaranın dışında yaşayamayan karasal canlılarıdır. Sucul ortamda yaşayanlara ise Stygobite adı verilir. Depigmentasyon, gözlerin indirgenmesi veya yok olması, duyargaların gelişmesi, düşük metabolizma yeraltı habitatına adaptasyonlarının bir sonucudur. Örneğin, bazı semenderler, balıklar, pigmentsiz yassısolucanlar, örümcekler…

Mağara canlılarını etkileyen en büyük etmenler enerji ve nutrienttir. Mağaralar besin zincirinin primer üreticisi olan bitkilerden yoksundurlar. Sadece giriş zonunda bitkiler bulunabilir. Mağaralara besin girişi yarasa dışkısıyla, sel veya akarsular ile, hava akımı olan mağaralara dışarıdan taşınan maddelerin girmesiyle veya tesadüfen mağaraya girmiş canlıların çıkamadan ölmesiyle olur.

Bu mekanizmalara rağmen kısıtlı besin varlığı özellikle troglobit canlıları açlığa dayanıklı hale getirmiştir, bu yüzden troglobit canlıların metabolizmaları yerüstü akrabalarına oranla daha yavaştır. Çok gerekli olmadıkça hareket etmezler ve enerji tasarrufunu da bu şekilde artırmış olurlar.

Bunların dışında bir de RASTLANTISAL TÜRLER vardır; ki bunlar mağaralara düşen, yanlışlıkla giren ya da sularla taşınan fakat bu ortamda uzun süre yaşayamayan canlılardır. Bu canlıların ya dışarıya geri dönerler, ya da mağarada ölürler. Eğer ölürlerse mağara canlıları için bulunması çok zor olan besin kaynağı haline gelirler. Yani, üzerlerinde durulmasa da mağara biyotası için çok önemlidirler.

Mağara canlılarının daha az yaygın olan sınıflandırılma şekli ise şöyledir:
1- EDAFOBİTLER (Edaphobites): Toprağın derinliklerinde yaşayan ve mağaralarda da bulunabilen canlılardır.
2- PHİROTOBİTLER (Phreatobites): Bunlar yeraltı sularında yaşayan canlılardır. Genellikle durgun sularda yaşarlar.
Mağaralarda yaşayan omurgasızlardan bazıları sümüklüböcekler, örümcekler, yassısolucanlar, sucul kabuklular, yengeç ve ıstakoz gibi eklembacaklılar, sinekler, kırkayaklar gibi birçok canlı türüdür. Mağaralarda yaşayan omurgalı hayvanların çeşitliliği omurgasız hayvanlara göre çok daha azdır. Ayı, rakun, yarasa, fare, balıklar, semender ve kurbağalar mağaralarda yaşayan bazı omurgalılardır.

---

 

Mağara ortamı mağaranın içine doğru ilerledikçe nem, ışık ve sıcaklık gibi fiziksel faktörler bakımından değişiklik gösterir. Bu çevresel değişiklikler ise mağarayı ekolojik kuşaklara ayırmak için kullanılmaktadır. Bu kuşaklar şunlardır:
1- GİRİŞ KUŞAĞI: Mağaraya ilk girilen bölgedir. Dışarıdakine çok benzer koşullara sahiptir. Mağaranın bu kısmında ısı ve nem sabit değildir ve çok değişiklik gösterir. Yeterli derecede güneş ışığı bile alır. Nemli ve soğuk mikrobiyotalara uyum sağlamış yeşil bitkiler (eğreltiotları, yosunlar ve bazı mantar türleri burada bulunabilir) ancak bu ortamlarda yaşar.
2- ALACAKARANLIK KUŞAĞI: Giriş kuşağının biraz daha ilerisinde alacakaranlık kuşağı yer alır. Burada ışık çok azdır, bu nedenle bitkilerin birçoğu bu ortamda yaşayamaz. Çok az sayıdaki fotosentetik canlı burada
yaşayabilir. Sıcaklık mağara ortamı tarafından az çok sabitlenmiş olsa da, sıcaklık ve nem oranı dışarıdaki değişimlerden etkilenmektedir. İşte bu loş ortam birçok mağara canlısına (örneğin; troglofil, rastlantısal türler, stygoxen) ev sahipliği yapar. Semenderler, kurbağalar, örümcekler bunlardan bazılarıdır.

3- ORTA KUŞAK: İlk mutlak karanlığın olduğu ortamdır. Fakat buradaki ısı ve nem oranları halen yüzeydeki değişikliklerden etkilenmektedir.
4- KARANLIK KUŞAK: Bu kuşağa görece daha büyük mağaralarda rastlanır. Sabit neme sahip bölgelerdir. Bu bölgede troglobit ve stygobitler yaşar.
Bu iki kuşağın bulunduğu bölüme KARANLIK KUŞAĞI adı da verilir. Ve bu kuşak daha sonra Değişken-Sıcaklıklı Ve Sabit-Sıcaklıklı Karanlık Kuşak olmak üzere ikiye ayrılır.

Troglobit canlılarda, mağara yaşamına adaptasyonda kullanılan organlar gelişirken (progresif), kullanılmayan organlar ise körelmiştir (regresif). Bu kazanım ve kayıplar;
Anophtalmy (Gözlerin indirgenmesi): Mağara ortamında ışık bulunmadığı için gözler ya indirgenmiştir ya da ortadan kalkmıştır.
Depigmentasyon: Mağaralar ışıksız bir ortam olduğu ve troglobit canlılarda anophtalmy görüldüğü için pigmentlilik de gereksizdir. Bu yüzden troglobit canlıların büyük bir kısmında kısmen ya da tamamen depigmentasyon görülür.
Vücut Büyüklüğü: Mağarada yaşayan canlılar genellikle yeryüzündeki akrabalarına oranla ya daha büyüktür ya da daha küçüktürler.
Vücut yapıları ve uzantıları: Yitirilen görme duyusunun yerine dokunma ve koklama duyuları gelişmiştir. Duyu organlarının yerinin uç bölgelere kaymış olması, uzamış antenler vb. troglobitlerin progresif özellikleridir. Aktif mağaralarda nem oranının yüksek olması ve karanlık zonda nem oranı mevsimlere bağlı olarak çok az değiştiğinden yeryüzündeki akrabalarına oranla troglobitlerin vücut yüzeyi regresif gelişmeyle daha narin hale gelmiştir.
Apterism (Kanatsızlık): Troglobit böceklerde kanatlar ya indirgenmiş ya da kaybolmuştur. Gözlerinin indirgenmiş olduğundan ve ışıksız bir ortamda etraflarını göremediklerinden bu böcekler enerji tasarrufunu sağlamak için uçmazlar. Fakat elytra denilen kanat koruyucu yapıları kaybolmamıştır.

---

 

Üstalem: Bacteria (Bakteriler)

Mağaralarda, kemosentez yaparak kendi besinini üreten kemoototrof bakteriler yaşarlar.

Alem: Fungi (Mantarlar)

Karanlık ortamda yaşayan mantarlara bir çok örnek verilebilinir; Mycomycetes, Phycomycetes, Ascomycetes, Basidiomycetes … Bunların bir kısmı parazitik bir kısmı ise epizoiktir.

Alem: Plantae (Bitkiler)

Genellikle mağara girişlerinde bölgenin floristik özelliğiyle de bağlantılı olarak yoğun bir vejetasyon örtüsü bulunabilir. Mağaraların epigean bölgesinde yaşayabilirler. Bunların haricinde yarasalara yapışarak veya sel sularıyla taşınarak mağaraya giren bitkiler de bulunabilmektedir. Bu bitkiler güneş ışığı olmadığı sadece tohumdan çıkar, çok az büyür ve sonra da ölürler. Turistik mağaralarda kullanılan sıcak ışık kaynaklı lambaların etkileriyle mağaralarda ciğerotlarına, eğreltiotlarına, alglere de rastlanılmaktadır. Bunlar mağaraların doğal florası olmayıp, mağara ekosistemini bozan unsurlardır.

Alem: Animalia (Hayvanlar)
Invertebrata (Omurgasız Hayvanlar)
Otbiçen (Opiliones) Şube: Porifera (Süngerler)
Şube: Cnidaria
Şube: Platyhelmintes Sınıf: Turbellaria
Şube: Rotifera (Tekerlek Hayvancıkları)

Tespih Böceği (Isopoda)
Şube: Annelida (Halkalı Solucanlar) Altsınıf: Hirudinea (Sülükler)
Altsınıf: Oligochaeta (Toprak ve Tatlı Su Solucanları)

Kırkayak (Diplopoda)
Sınıf: Polychaeta: (Deniz Halkalı Solucanları)

Şube: Mollusca (Yumuşakçalar) Sınıf: Gastropoda (Karından Bacaklılar)
Sınıf: Bivalvia (Midyeler)

Şube: Nematoda (Yuvarlak Solucanlar)

Uzun Bacaklı Çiyan (Chilopoda)
Şube: Arthropoda (Eklembacaklılar) Sınıf: Arachnida (Örümceğimsiler)

1.Takım: Scorpiones (Akrepler)
2.Takım: Pseudoscorpionida (Yalancı Akrepler)
3.Takım: Opiliones (Otbiçenler)
4.Takım: Palpigradi (Kırbaçlı Örümcekler)
5.Takım: Uropygi (Kamçılı Akrepler)

Trichoptera larvası
6.Takım: Amblypygi (Kamçılı Örümcekler)
7.Takım: Araneae (Örümcekler)
8.Takım: Ricinulei (Başlıklı Örümcekler)
9.Takım: Acari (Akarlar ve Keneler)
Altşube: Crustacea (Kabuklular) Sınıf: Maxillopoda

Altsınıf:Copepoda (Kürekayaklılar) Sınıf: Ostracoda
Sınıf: Malacostraca
1.Takım: Mysidacea
2.Takım: Isopoda (Tespih Böcekleri)
3.Takım: Amphipoda
4.Takım: Decapoda
Sınıf: Diplopoda (Kırkayaklar)
Sınıf: Chilopoda (Çiyanlar)
Sınıf: Insecta (Böcekler)
Apterygotae (Kanatsız Böcekler) 1.Takım: Collembola (Yaykuyruklular)
2.Takım: Diplura
3.Takım: Thysanura
Pterygota (Kanatlı Böcekler) 1.Takım: Orthoptera (Düz Kanatlılar)
2.Takım: Neuroptera
3.Takım: Hymenopteroidea
4.Takım: Trichoptera
5.Takım: Lepidoptera
6.Takım: Diptera
7.Takım: Coleoptera (Kın Kanatlılar)
Vertebrate (Omurgalı Hayvanlar)
Üstsınıf: Pisces (Balıklar)
Sınıf: Amphibia (İki Yaşamlılar)
Sınıf: Reptilia (Sürüngenler)
Sınıf: Aves (Kuşlar)
Sınıf: Mammalia (Memeliler)

Kaynaklar

---

1.Vandel, A. (1965) Biospeleology, The Biology of Cavernicolous Animals
2.4.Ulusal Speleoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı, Ankara 2008


Dış Bağlantılar

---

Cave-biology.org www.cave-biology.org
Biospeleology; The Biology of Caves, Karst and Groundwater www.utexas.edu/tmm/sponsored_sites/biospeleology/
Animal Diversity Web animaldiversity.ummz.umich.edu/site/index.html
Tree of Life Web Project www.tolweb.org/tree/

---

 

---