Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Kuşlarda Gaga Kırılması veya Yaralanması

---

Kuşlarda gaga tipleri yaşam ortamlarına göre değişiklik göstermektedir. Gagalar bir bağ dokusu tabakası (dermis ve epidermis) ve bunun dış kısımda yer alan keratin bir tabaka ile deri kıvrımından oluşmuştur.

Kuşlar Gagalarını Nasıl Kullanır?

Gagalar kuşların anatomik dış yapısının bir parçasıdır. Kuşlar beslanmeye ek olarak, tımar etme,temizleme, nesneleri beceriyle tutma, avlarını öldürme, yiyecek arama işlemlerinde, kur yapma ve yavrularını besleme gibi faliyetlerinde gagalarını kullanırlar.Kuşların sahip oldukları gagaların boyutları ve şekilleri kuşun beslenme biyolojisi ve büyüklüğüne göre farklılık gösterir. Bir kuşun gagasına bakarak avlanma şekli, sağlıklı olup olmadığı ve habitatı hakkında genel bir bilgi edinebilirsiniz.

Kuşlarda gaga tipleri yaşam ortamlarına göre değişiklik göstermektedir. Gagalar bir bağ dokusu tabakası (dermis ve epidermis) ve bunun dış kısımda yer alan keratin bir tabaka ile  deri kıvrımından oluşmuştur. Gaga alt ve üst gaga olarak iki kısımdan meydana gelmektedir. Ayrı bir ifade ile üst (mandibula) ve alt (maksilla) çene kemiklerinden oluşmuştur 

Gaga şu kısımlardan oluşur;

• 1- Gulmen: Üst gaganın üst kısmı

• 2- Apex: Gaganın kıvrık olan uç kısmı

• 3- Tomium: Keskin gaga kenarlarıdır

• 4- Gonys: Alt çene parçalarının birleştikleri yerden gaga ucuna olan kısmın sırt tarafı

• 5- Ceroma: Sinir uçlarıyla bezenmiştir. Dokunma duyusunu almaya yarar ve üst gaganın dip kısmında yer alır.

Birkaç kan damarı ve sinir, gaganın farklı kısımlarını besler. Papağanlarda gaganın ucuna yakın bir yerde, gaganın sıcaklık ve basınç değişikliklerine karşı çok hassas olmasını sağlayan gaga ucu organı olarak adlandırılan sinir uçları bulunmaktadır.

Kuşların gagaları, memelilerin dudakları ve dişleri gibi işlev görür; yiyecekleri yakalar ve ezer. Gagalar türden türe şekil ve boyut olarak değişiklik gösterirken. Gagalar ayrıca nesneleri manipüle etmek, savunmaya yardımcı olmak, çevreyi keşfetmek, yuva inşa etmek ve avlanmak için de kullanılır.

Gagaların Büyümesi Asla Durmaz

Gaga kemikleri sadece yetişkin gaga boyutuna ulaşılana kadar büyürken, keratin proteini papağanlarda gaganın yüze en yakın tabanından uca doğru ayda ¼ ila ½ inç oranında sürekli olarak büyür. Gagalarını yiyecekleri kavramak, tırmanmak ve nesneleri manipüle etmek için kullanan evcil kuşlar, büyüdükçe gagalarının uçlarını ve yanlarını doğal olarak yıpratacak ve gaga kesme ihtiyacını ortadan kaldıracaktır. Yüze en yakın olan gaga tabanındaki yaralanmalar yeniden büyümeyi engelleyebilir.

Gaga Yaralanmalarına Neler Sebep Olur?

Kuş kafeslerine, tırmanmak için gagalarını kullanan veya kafes çubuklarını veya sert tahtaları çiğneyen kuşlar, bazen gagalarının uçlarında ve kenarlarında bulunan keratin dış kaplamanın küçük parçalarını kırabilir. Bu normal bir durum olup, gagadaki tahribat çok büyük olmadığı sürece kuş yemeye ve normal davranmaya devam ettiği sürece genellikle önemli bir durum değildir.

Şiddetli gaga yaralanmaları genellikle doğrudan travmanın sonucudur. Genellikle gaga delinmeleri, ezilme yaralanmaları, yırtılmalar, kemik kırıkları, çıkıklar/luksasyonlar, yanıklar ve avülsiyonlardan (gaga yüzden ayrılır) muzdariptirler . Bu travmalar, diğer hayvanlardan (kafes arkadaşları, diğer evcil hayvanlar, vahşi hayvanlar) gelen saldırılar ve sert kuvvetli temaslar (duvarlara çarpma, tünekten düşme) sonucu ortaya çıkabilir.

Daha seyrek olarak, doğuştan gelen sorunlar, genetik kusurlar, yetersiz beslenme (çoğunlukla hepsi gaga oluşumu ve büyümesi için gerekli olan protein ve/veya A ve D vitaminlerinin eksikliğinden kaynaklanır), enfeksiyonlar (virüsler, bakteriler, mantar veya parazitler) veya kanserli oluşumlar. Karaciğer hastalığı gibi bazı sistemik hastalıklar aslında gagaların aşırı büyümesine neden olabilir. 

Anormal veya Yaralı Kuş Gagası Nasıl Belirlenir?

Bazı anormal gagalarda konjenital anormallikler genellikle belirgindir ve çoğunlukla üst ve alt gaganın yanlış hizalanması olarak ortaya çıkar, böylece ağız kapandığında gagalar düzgün bir şekilde birleşmezler; bir makas şeklindeki gagalarda üst ya da alt gaga yana doğru sapraz bir görünüm sergiler (çapraz gaga) ,üst gaganın ucunun alt gaganın içinde olduğu durumlarada mandibular prognatizm adı verilir. Diğer bir ifade ile mandibular prognatizm, alt çenenin üst çenenin önüne doğru çıktığı bir durumdur. Bu tip bozukluklar insanlar, köpek türleri ve bazı kuşlardada gözlemlenebilir.

Çıkık gagalar tipik olarak üst gagayı etkiler ve maksiller kemiği kafatasına bağlayan eklemin zorlu hiperekstansiyonundan kaynaklanır. Maksiller çıkığı olan kuşlar ağızlarını tam kapatamazlar, yemek yemekte zorlanırlar ve gözle görülür şekilde ağrılıdırlar. Üst gaga yukarıya doğru kaymış görünür ve bazı durumlarda çene kemiği kırılabilir.

Tüm bunların yanında yumuşak şekilsiz, yontulmuş veya rengi bozulmuş gagalar yetersiz beslenmenin sonucu ile ortaya çıkar.

Enfekte olan gagalar ayrıca yontulmuş, rengi bozulmuş, çukurlu, yivli, kuru ve pul pul görünebilir.

Yeni gaga yaralanmalar ağrılı olabilir ve kuşun yem yeme yeteneğini etkileyebilirken, daha önce iyileşmeye başlayan eski gaga yaralanmalarının tekrar kırılması kuşu önemli ölçüde yıpratabilir.

Gaga delikleri, ezilme yaraları ve laserasyonlar sadece yüzey keratin proteini boyunca uzanabilir veya alttaki kemiğe nüfuz edebilir. Keratin parçaları koparak alttaki kemiği açığa çıkarabilir. Yaralanmanın meydana geldiği zamana bağlı olarak kanama veya kabuklanma olabilir.

Gaga yanıkları tipik olarak başlangıçta kırmızı ve iltihaplı görünür ve sonunda yanmış doku ölmeye başladığında siyaha döner ve kabuklanır.

Gaga avülsiyonları (ayırmalar), gaganın üst, alt veya her iki parçasının yüzden kısmen veya tamamen çekildiğinden kolayca fark edilir.

Son olarak, kanserli oluşumlar, burun deliklerinin hemen altından, gaganın deriyle birleştiği yerden uca kadar gagada kabarık lezyonlar şeklinde görünebilir.

Kanayan Gaga Nasıl Tedavi Edilir?

Kanayan bir gaga derhal tedavi edilmelidir. Ciddi kanamalar için hayvan sahiplerinin kuşlarını bir veterinere götürmeden önce kanamayı evde kontrol etmeleri gerekebilir.

Kuş sahipleri, bir kuşun kanayan gagası veya kanayan ayak tırnağı olması durumunda, toz halinde piyasada bulunan kan pıhtılaştırıcı maddeler (kan taşı gibi) kullanabilirler. Kanama noktasına basınç uygulanarak (kağıt havlu veya küçük bir bez gibi) küçük kanamalar durdurulabilir. Daha belirgin ve büyük kanamalar toz haline getirilmiş kan pıhtılaşma ajanı (kan taşı gibi) uygulanması veya cerrahi müdahale gerektirebilir.

Yaralı kuşun pıhtılaşma ajanını veya stipsiyi yutmasını önlemek için, bu maddeler genellikle kanama durduktan ve bir pıhtı oluştuktan sonra su ile yacaşca yıkanır ve temizlenir.

Gagaların birçok kan damarı ve sinir içerdiğinden bahsetmiştik; bu nedenle, gaga yaralanmaları bazı durumlarda önemli kanama ve ağrıya neden olarak kuşun yemek yemesini engelleyebilir. Kanayan veya gagası çok ağrıyan kuşlar ile yem yemeyen kuşlar hemen bir veteriner tarafından muayene edilmelidir. Büyük açık yaraları, yanıkları veya kemiğin açıkta olduğu bariz kırıkları olanlar ve avülsiyon veya çıkık olanlar da mümkün olduğunca çabuk tedaviye başlanmalıdır. 

Gaga Yaralanmasının Tıbbi Tedavisi

Kuş sahibi, kuşunun gagasında farklı bir şey fark ettiğinde, kontrol edilmesi için veterinerlerden randevu alarak canlı dostumuzu muayene ettirmelidir. Bazı gaga anormallikleri acil veteriner müdahalesi gerektirirken, diğer bazı anormalliklar daha az acil olabilir.

Küçük gaga yaralanmalarının tedavisi basit olabilirken, şiddetli gaga travması tedavi edilemeyebilir. Kuş rahatsızlıkları alanında uzman olan veterinerler tam bir fiziki muayene yaptıktan sonra tedavi için  gerekli bir prosedür belirleyecektir.

Yavaş gelişen gaga değişiklikleri (yüzeyinde renk değişikliği veya çukurlaşma gibi) veya gagasında yavaş büyüyen kitleler olan kuşların durumları tipik olarak acil durum olarak kabul edilmez, ancak mümkün olan en kısa sürede bir veteriner tarafından görülmelidir.

Küçük yaralar, yırtıklar ve yanıklar antiseptik ile temizlenebilir ve topikal veya sistemik olarak antibiyotikler ve iltihap önleyici ilaçlar ve ağrı kesicilerle tedavi edilebilir.

Genellikle, gagayı kaplayan keratin haftalar veya aylar içinde çok yavaş bir şekilde büyüyecektir. Keratindeki büyük kusurların akrilik ile yamalanması gerekebilir. Altta yatan hasarlı kemik, yetişkin bir kuşta tekrar büyümeyecektir. Şiddetli ezilme yaralanmaları, kırıklar ve çıkıklar cerrahi müdahale ve uzun süreli ilaç tedavisi gerektirebilir.

Bazı konjenital anormallikler de cerrahi müdahale gerektirebilir. Şüpheli gaga enfeksiyonlarından biyopsi alınmalı ve uygun ilaçlar (yani antibiyotiklere karşı antifungal ilaçlar) uygulanabilmesi için kültürlenmelidir. Gaga büyümelerinin nedenini ve nasıl tedavi edilmeleri gerektiğini (örneğin kemoterapi, radyasyon, vb.) belirlemek için biyopsi yapılması gerekebilir.

Avülse olmuş (yüzden yırtılmış) gagalar; gaga ve yüz arasında hala önemli bir bağlantı varsa, sinirler ve kan damarları sağlam kalmışsa cerrahi müdahale ile yeniden iyileşebilir. Çoğu zaman, avülse edilmiş gagalar kurtarılamaz ve çıkarılması gerekir. Üst veya alt gagası olmayan kuşlar kendi kendilerine yem yemeyi zamanla öğrenebilirler, ancak kuş sahipleri kuşlara uyum sağlamayı öğretene kadar haftalar veya aylarca onları elle beslemeye hazır olmalıdır.

Gaga Yaralanması İçin Evde Tedavi

Gaga yaralanmasının türü ne olursa olsun, gagası yaralı kuşlar ağrılı bir süreç içerisinde olacağından yem yemek istemeyebilir. Uyuşuk bir bekleyiş kabarık bir tüy yapısı ve normalden daha az bir ötme eylemi gösterebilir. Ağrılı gaga yaralanması olan kuşlara, tohum ve kuruyemiş gibi yemesi zor yiyeceklerin yerine yumuşak, yemesi kolay yiyecekler kuşun türüne ve beslenme biyolojesine göre(küçük parçalar halinde yumuşak sebze, meyve, pişmiş yumurta veya hazır mamalar) verilmelidir.

Yeme güçlüğü çeken kuşlar yem alımlarının izlenebilmesi ve gerektiğinde elle beslenebilmeleri için kafesteki diğer kuş veya kuşlardan ayrılmalıdır.

Gaga Yaralanması Nasıl Önlenir

Kanserli büyümeler, enfeksiyonlar ve doğuştan gelen kusurlar gibi bazı gaga anormallikleri önlenemezken, travma veya yetersiz beslenmeden kaynaklanan diğer bozukluklar sıklıkla önlenebilir. 

Evin İç Mekan Uçuşları İçin Kuşların Korunması

Kuşunuzun etrafta uçmasına izin verecekseniz, aynaları ve pencereleri çarşaf veya havluyla örtün, tavan vantilatörlerinin kapalı olduğundan emin olun, açık alevli mum, ocak, fırın v.b cihazlarınızı kapatın ve sıcak sıvı dolu kapların (yemek tenceresi, sıcak çay v.b içecekler) kapağını kapatın ve yanlışlıkla hareket halindeki bir kuşa çarpabilecek diğer tüm unsurları ortamdan uzklaştırın.

Uygun Kanat Klipsleri ile Uçmayı Önleyin

Uçuştan kaynaklanan yaralanmaları önlemenin bir başka yolu da, eğitimli bir kişi tarafından mütevazı bir kanat kırpma işlemi yapılmalıdır. Ancak kuşun taş gibi yere düşmesine neden olacak kadar da tüyleri kesilmemelidir. 

Ev içinde travmatik yaralanma olasılığını en aza indirgemek için adımlar atmanın yanı sıra, gaga travmasına bağlı ölümleri en aza indirmenin en iyi yolu, kuşunuzu gaga anormalliği ilerlemeden ve potansiyel olarak zor bir hal almadan veterinere götürmeniz daha doğru olacaktır.

---