Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

I.Donanım

Pekala gözleme başlamak için neler gerekiyor: Tecrübeli bir gözlemci şehir parkında yürürken sadece ötüşleri duyarak veya deniz kenarında sadece siluetlere ve uçuş düzenlerine göre kuşları hiçbir araca gereksinim duymadan tanımlayabilir ancak güvenilir kayıt tutmak için yanınızda bazı araç ve gereçler bulunması gerekir:

Dürbün veya Saha Teleskobu

Kuş gözlemcisinin olmazsa olmaz aracı dürbündür. Uzun yürüyüşler yaparken, kayalık alanlarda tırmanırken veya sulak alanlarda ilerlerken hareket yeteneğinizi sınırlamayacak ve sizi yormayacak hafif ancak magnifikasyon değeri yüksek bir dürbün seçmekte yarar vardır. Piyasada değişik özelliklere sahip pek çok dürbün bulunmaktadır, seçeneklerin çokluğu seçim yapmanızı zorlaştırabilir. Doğru karar vermenize yardımcı olmak üzere dürbünleri niteleyen değerleri nasıl anlamak gerektiğini bir örnekle görelim: (10x42) değerinde bir dürbünde (10x) büyütme - yakınlaşma (magnifikasyon) değeridir. 10x bir dürbünle Çıplak gözle gördüğünüzü 10 kez yakınlaşmış görmek mümkündür. Bu değer ne kadar büyürse yakınlaşma o oranda artar. İkinci değer ise (42) dürbünün ön yüzündeki lensin çapını mm cinsinden ifade eder (Resim 2). Bu değerin büyümesi dürbünün ışık toplama yeteneğini artırır ve renk ayırımlarının daha kolay yapılmasına olanak verir. Her iki değer büyüdükçe gözlenen objedeki detay artar. Öte yandan, kuşlara yaklaşılması zor olan alanlarda daha güçlü araçlar olan saha teleskopları kullanılır. Saha teleskoplarının oküler adı verilen gözün yaslandığı kısmı genellikle SLR fotograf makinelerinin objektifleri gibi değişkendir. Oküler seçerken 20-60x magnifikasyon gücünde ve zoomlama niteliği olanları tercih etmekte yarar vardır.

Not Defteri

İyi bir gözlemci olmanın önkoşulu iyi not tutmaktır.Tanıdığınız türleri hemen sayarak, kaç adet olduklarını yazmanız gerekir.Tanımlayamadığınız veya şüpheli bir tür gördüğünüzde yapılması gereken ilk şey hemen önemli özelliklerini yanınızda bulundurduğunuz deftere not etmektir. Daha sonra aldığınız bu arazi notlarından faydalanarak rehber kitabınızdan doğru türün hangisi olduğunu bulabilirsiniz. Kuşun büyüklüğü (serçe, sığırcık veya güvercine göre) dalda veya gövdede duruşu (dik-eğik, yan, ters v.b), gaga şekli (küt,yassı vb), kuyruk uzunluğu, tüy özellikleri (gözlerdeki sürmeler, kafadaki lekeler, kanat altı ve üstü renkler vb), bacak ve ayakları (uzun, kısa vb), sesi- ötüşü (tiz, kısık, sürekli, kesik kesik v.b), uçuşu ( kanat şekli, sürekli kanat çırpıp çırpmadığı düz bir çizgi halinde uçup uçmadığı v.b.) gibi detayları not ediniz. Bunları asla aklınızda tutmaya çalışmayınız, zira bazı kuş türleri arasındaki şaşırtıcı benzerlik kolaylıkla belleğinizden şüphe etmenize yol açacaktır. Notların yanı sıra defterinizi gördüğünüz kuşların şeklini çizmekte de kullanabilirsiniz. Çizim konusundaki yeteneğinizin çizdikçe geliştiğini göreceksiniz. Not defterinizi başından ve sonundan başlamak üzere iki yönlü- çift amaçlı kullanabilirsiniz. İlk bölümde kesin kayıtlarınızı tutar ikinci bölüme şekillerinizi çizer veya şüpheliler konusundaki notlarınızı alabilirsiniz.

Not defterinizde yer vermeniz gereken diğer bilgiler şunlardır: Gözlemin Tarihi, Kuşları bulunulan bölgenin adı, yaşam alanının özellikleri, hava durumu (ısı,bulut,yağmur,rüzgar). (Resim 5)

Sayaç

Sürü halinde bulunan kuşları saymak için içinizden bir-iki-üç yöntemi yerine yanda fotoğrafı görülen sayaçlardan edinmeniz hem şaşırmanızı önler hem de gözleminiz herhangi bir şekilde bölünürse (ör sayım sırasında sürü arasında aniden ilginç bir tür tespit edip duraklayabilirsiniz) sizi başa dönüp tekrar sayma külfetinden kurtarır. Sayma yeteneğiniz sayım yaptıkça artar ve zamanla gördüğünüz sürüde kaç birey olduğunu tahmin edecek duruma gelebilirsiniz. (Resim 6)

Not: Bu tür sayaçları dini yayın ve malzeme satan dükkanlardan zikir sayacı olarak temin edebilirsiniz.


Rehber Kitap

Kuşların bir bölümü birbirlerine çok benzer ve kimi zaman çok küçük detaylarla birbirlerinden ayrılırlar. Gördüğünüz kuşları doğru tanımlamak için, onların renkli illüstrasyonlarını kapsayan ve türler hakkında detaylı bilgiler içeren rehber kitaplar edinmeniz gerekir. Bu kitaplardaki illüstrasyonların dişi, erkek ve genç kuşlar arasındaki farklar ile bunların değişik mevsimlerdeki tüy formlarını göstermesine dikkat edilmelidir. Resim 7`de bu konuda iyi bir örnek görülmektedir. (Lars Jonsson- Birds of Europe with North Africa and the Middle East) Bu tür rehber kitaplarda türlerin hangi mevsimlerde hangi coğrafi bölgelerde görülebileceğine ilişkin haritaların bulunması da faydalı olur. Resim 8`deki haritada (Colin Harrison (Collins) An Atlas of the Birds of the Western Palaearctic) çöl serçesinin yazın bulunduğu alanlar turuncu, kışın görüldüğü alanlar ise mavi ile işaretlenmiştir. Ancak unutulmamalıdır ki bu haritalar kesinlik ifade etmezler bu bölgeler dışında kuşlara rastlanabilir. Rehber kitaplarda kuşların boyutları ve kanat açıklıkları cm cinsinden bulunmakla birlikte şekilli ölçekler çok kullanışlıdır zira, kuşların pek çoğu aslında düşündüğünüzden veya cm cinsinden kafanızda oluşturduğunuzdan daha küçüktür. Resim 9`da rehberin (RSPB Pocket Guide) Sığırcığı tanıtan sayfasının sol üst köşesinde hemen herkesin büyüklüğünü bildiği serçe ile karşılaştırmalı bir ölçek kullanılmıştır, aynı sayfanın en altında sığırcığa benzer ve aynı yaşam ortamlarında rastlanabilecek karatavuk ve öter ardıç ile bir karşılaştırma verilmiştir; sayfada sığırcığın uçuş, duruş, toplanma ve yemlenmesi ile ilgili illüstrasyonlar da bulunmaktadır.

Rehber kitaplarda aradığınız kuşlara hızla ulaşmak için Resim 10`da görüldüğü gibi ailelere göre indeksleme yapabilirsiniz.(ör.ördekler, yırtıcılar).

Yardımcı Rehber Kitaplar

Kuşlar hakkında daha detaylı bilgi edinmek isteyenler için çeşitli yardımcı rehber kitaplar bulunmaktadır.


Ses Kayıtları: Kaset ve CD`ler

Bazı kuşlar sürekli yer değiştirip gizlenirler, bazen onları görebilmek için yeterli zaman ve zemin yoktur, çeşitli nedenlerle onları görmek olanaksız olabilir ancak onların ötüşlerini daha önce kaset ve CD`lerden dinleyerek hafızanıza kaydetmişseniz,kuşların kendilerini görmeseniz de ötüşleri dinleyerek orada hangi kuşun bulunduğunu bilebilirsiniz, bu yöntemle bulunduğumuz, alanda görüş alanımız dışında kalan kuşları da kayıt altına alabilirsiniz; Ancak bu kaydınızın yanına (ses-ötüşünden) şeklinde not düşmeniz gerekir. Örneğin Guguk kuşu çoğunlukla sesinden tespit edilir, diğer taraftan baykuş, ağaçkakan ve ötücü kuşlar vb aynı yöntemle belirlenebilir. Yanınızda bulunduracağınız bir alıcı ile kuşların ötüşlerini kaydedip bunları başkalarıyla paylaşabilir veya kendi arşivinizi oluşturabilirsiniz.

Kıyafet

Kuş gözlemeye giderken seçtiğiniz kıyafetin mevsim koşullarına uygun olmasına, rüzgar geçirmemesine, seçilen giysilerin terlemeyi azaltacak nitelikte olmasına, parlak renkler kullanılmamasına özen göstermek gerekir. Soğuk, rüzgar veya güneşe karşı şapka giymekte yarar vardır. Özellikle sulak alanlara giderken zeminin çamurlu ve ıslak olacağını unutmamalı, gerekiyorsa uzun lastik çizmeleri yanınızda bulundurmalısınız.