KİMYASALLARIN MİKROORGANİZMALAR ÜZERİNE ETKİLERİ
Dezenfeksiyon ve antisepsi daha çok kimyasal maddelerle yapılır. Kimyasal maddelerin mikroorganizmalar üzerine öldürücü veya üremeyi durdurucu özelliklerini etkileyen çeşitli faktörler vardır. Bunlar aşağıdaki başlıklarda toplanabilir.
■Dezenfektan maddenin konsantrasyonu: Dezenfektan maddenin etkisi konsantrasyonla doğru orantılı olarak artmaktadır. Genelde yüksek konsantrasyonda bakterisidal etkilidirler.
■Etki süresi: Dezenfektan veya kimyasal maddenin mikroorganizmalar üzerine etkili olabilmesi için belirli bir süre geçmesi gerekir. Etki süresi uygulanan kimyasal maddeye ve uygulandığı ortam şartlarına göre değişir.
■Isı: Isı arttıkça dezenfektan maddenin etkisi de buna paralel olarak artar. Her 10°C lik ısıartımıöldürmeyi en az bir kat arttırmaktadır. Dezenfektan içerisinde fenol gibi maddelerin varlığında bu oran 5-10 kata ulaşmaktadır.
■pH: Ortamın pH'sı ne kadar nötrden uzak olursa etki o denli artar. Hidrojen iyon konsantrasyonu bakterisidal etkiyi arttırmaktadır.
■Organik maddeler: Ortamda bulunan organik maddeler dezenfeksiyon işlemini olumsuz yönde etkiler.
■Mikroorganizmaya bağlı etkiler: Mikroorganizmanın cins ve türleri ile, bulunduğu yaşam evresine dezenfektan maddelerin etkisi değişiktir. Örnek olarak sporlar bakterilerin üreyen şekillerine göre dezenfektan maddelere karşıoldukça dirençlidir. Ayrıca bakterilerin üreme fazları, sayıları ve diğer özel yapıların varlığı etkilidirler.
■Fenol ve fenol bileşikleri: Hücre zarını parçalayarak hücre yapısının dışarı çıkmasına neden olurlar. Fenollerin bir diğer etkisi de hücre proteinlerini denature etmektir. Fenolün yerini bu gün daha az toksik olan alkil ve klor türevleri almıştır. Bu maddelerin dezenfektan etkileri hem daha fazla hem de insanlar için daha az toksiktirler. Fenolün alkil türevine örnek olarak krezol verilebilir. Fenolün klorlü türevi heksaklorofen olup, özellikle Gram pozitif bakteriler üzerine etkilidir.
■Organik çözücüler: Alkol, eter, kloroform bu gruba örnektir. Bu maddelerin içinde en çok alkol kullanılır. Alkolün en etkili konsantrasyonu %70 dir. Alkol, aynı zamanda proteinleri de denatüre eder. Ancak sporlu bakterilere etkileri yoktur. Dezenfeksiyon amacıyla ençok kullanılan dezenfektanlardan biridir.
Hücre proteinlerini denatüre ederek etki gösterenler
Proteinler, mikroorganizmaların işlevleri için gerekli organik moleküllerdir. Protein moleküllerinin normal işlevlerini görebilmeleri için uzayda uygun bir konumda bulunmaları gerekir. Proteinleri denatüre eden dezenfektanlar bu uzay konumunu değiştirerek proteinlerin rastgele şekil almasına neden olurlar. Böylece bakterisid etki gösterirler. Asitler, alkaliler, alkoller, aseton ve diğer organik çözücü maddeler bu gruptaki dezenfaktanlardır. Değişik amaçlarla sulandırımları yapılarak kullanılan asitlere; asetik asit, silfirik asit, klorhidrik asit, borik asit ve propiyonik asiti örnek verebiliriz.
Mikroorganizma enzimlerinin işlevlerini bozarak etki gösteren dezenfektanlar
■Ağır metal tuzları: Civa, gümüş, bakır tuzları başlıcalarıdır. Bunların etkileri enzimlerin sülfridril gruplarıile birleşerek ortaya çıkar. Civa bileşikleri bugün önemli yan etkileri ve antiseptik olarak etkisinin azlığı nedeniyle pek kullanılmaz. Merthiolate ve mercurochrome deri dezenfektanı olarak kullanılır. Gümüş nitratın %1 lik çözeltisi ise çeşitli amaçlarla özellikle yenidoğan bebeklerde göz antiseptiği olarak kullanılmaktadır.
■Okside edici maddeler: Hidrojen peroksit, potasyum permanganat, ozon, oksitleyici etkileriyle enzim aktivitesini bozarlar. Halojenlerden klor ve klor vericiler (sodyum hipoklorit, kloraminler), brom ve iyot bileşikleri kuvvetli oksitleyici etkileri olan dezenfektanlardır. Klor ve ozon, suların dezenfeksiyonunda kullanılır.
■Alkilleyici maddeler: Bu grupta formalin, etilen oksit ve betapropiolakton yer alır. Formalin yüksek konsantrasyonda bütün mikroorganizmalar üzerine öldürücü etkilidir. Kadavra ve dokuların saklanmasında kullanılır. Etilen oksit, polietilen araçların sterilizasyonunda kullanılır.
Nükleik asit üzerine etkili dezenfektanlar
Bu grupta çoğu mikrobiyolojide de kullanılan boyalar yer alır. Bu boyaların başlıcalarıkristal viyole, malaşit yeşili, brillant yeşili, fuksin, metilen mavisi ve akridindir. Bu boyalar nükleik asitlerle bileşikler yaparak, onların aktivitelerini bozmak suretiyle dezenfektan etki gösterirler. Metilen mavisi, akridin boyaları mukozalar üzerine dezenfektan olarak kullanılır.
Dezenfeksiyonda kullanılan maddeler aşağıdaki özellikleri taşımalıdırlar.
■Ucuz ve etkili olmalı,
■Suda erimeli ve iyi ıslatıcı olmalı,
■Kısa sürede etkisini göstermeli,
■Az zehirli olmalı, allerjenik, kanserojen etki göstermemeli,
■Açık yaralara uygulandığında doğal direnç mekanizmalarını bozmamalı,
■İnvivo ve invitro etki mekanizmaları bilinmeli,
■Kötü kokulu olmamalıdır.
Dezenfektanlar üzerine etkili faktörler nelerdir?Dezenfektanlarda bulunması gerekli özellikler neler olmalıdır?Dezenfektan ve Antiseptik Maddelerin Etki MekanizmalarıHücre zarına etkili dezenfektanlar
Hücre zarının mikroorganizmalar için önemi bilinmektedir. Yüzey aktif maddeler, fenoller ve organik çözücüler gibi dezenfektanlar hücre sitoplazma zarının yapısınıdeğiştirerek hücrenin aktif transportunu ve enerji metabolizmasını bozarlar.
■Yüzey aktif dezenfektanlar: Bu maddeler iyonlaşma özelliklerine göre katyonik, anyonik ve noniyonik olmak üzere ayrılırlar. Katyonik dezenfektanlar grubunda örnek olarak benzalkonium klorür'ü verebiliriz. Anyonik grupta sabunlar ve yağ asidleri yer alır.
Anyonik ve katyonik dezenfektanlar birlikte kullanılmazlar.
Mikrobiyoloji Laboratuvarı
-
Ehrlich-Ziehl-Neelsen (EZN) Boyama Yöntemi Nedir?
-
Mantarların Boyanması
-
Laktofenol Pamuk Mavisi Boya Solüsyonun Hazırlanışı
-
Flagella Boya Solüsyonun Hazırlanışı
-
Bakterilerde Kirpik Boyama İçin Preparat Hazırlanması
-
Spor Boyama Solüsyonlarının Hazırlanması
-
Schaffer Fulton Yöntemi ile Spor Boyama
-
Ehrlich – Ziehl – Neelson Boyamada Kullanılan Solüsyonlarının Hazırlanışı
-
EHRLICH - ZIEHL-NEELSEN BOYAMA YÖNTEMI
-
Besiyeri Hazırlamada Kullanılan Araç Gereçler Nelerdir?
-
Karbonhidrat Fermantasyon besiyeri formül ve hazırlanış bilgileri
-
TSİ (Üç şekerli Demirli Agar) besiyeri formül ve hazırlanış bilgileri
-
Çikolata Agar Besiyeri formül ve hazırlanış bilgileri
-
Kanlı Agar Besiyeri formül ve hazırlanış bilgileri
-
Löwenstein- Jensen Besiyeri formül ve hazırlanış bilgileri