Kala - Azar ve Leishmania donovani
Leishmaniasis, bir protozoon olan Leishmania cinslerinin sebep olduğu hastalıklar grubudur. İç organların tutulduğu forma da kala-azar denmektedir.
Etken:Leishmania donovani, Leishmania infantum, Leishmania chagasi’ dir. Etken, köpek ve kemiricilerin paraziti olup insanlara vektör olan tatarcıklar aracılığı ile bulaşmaktadır.
Vektör:İnfekte kum sinekleri tarafından (Phlebotomus, Tatarcık, Yakarca) kan emme sırasında bulaştırılır
Epidemiyoloji:Hastalığın yayılmasında yüksekliğin, bitki örtüsünün, nem, sıcaklık gibi, faktörlerin etkili olduğu bilinmektedir. Nadir de olsa L.donovani’ nin kan transfüzyonuyla ve konjenital olarak da bulaştığı rapor edilmiştir. Rezervuar genel olarak köpekler, tilkiler ve çakallardır. İnsanların da bir rezervuar olabileceği düşünülmektedir. Epidemiler; Hindistan, Doğu Afrika ve Güney Sudan’dan bildirilmiştir. Hastalığın kuluçka süresinin uzunluğu nedeniyle turistler, askerler ve göçmenler etkeni alarak kendi ülkelerine taşıyabilirler. Türkiye’de tatarcıklar Ege ve Akdeniz bölgelerinde endemik, diğer bölgelerde ise sporadik seyretmektedir. Ege, Marmara ve Doğu Karadeniz bölgelerinde; Akdeniz Tipi kala-azar görülür. Etken L. infantum’ dur ve rezervuarı köpeklerdir. Bu nedenle epidemilere yol açmaz. Enfeksiyonun yayılması üç önemli faktöre bağlıdır; 1) Enfeksiyon için uygun rezervuar. 2) Uygun vektör. 3) Duyarlı populasyon. Erkekler arasında hastalığa yakalanma oranının daha yüksek olduğu bildirilmiştir.
Etyoloji:Leptomonas (Promastigot): Tatarcıktaki kamçılı form.
Leishmania (Amastigot): İnsandaki kamçısız form.
Klinik:İnkübasyon periyodu 10 gün -10 yıl arasında olmakla beraber ortalama 4-6 aydır. Klinik bulgular ani veya yavaş olarak ortaya çıkabilir. İlk belirti, tatarcığın sokma yerindeki krut bırakan nodüldür. Çoğu olguda başka belirti yoktur. Subakut ve kronik olgularda ateş, halsizlik, iştahsızlık, öksürük ve kilo kaybı vardır. Çocuklarda ise ek olarak gelişme geriliği ve organomegali görülür. Karaciğer ve lenf bezlerinde büyüme olur. Dalak çok büyük, yumuşak ve ağrısızdır. hastalarda, el, ayak, karın derisi ve yüz gri bir renk alır. Bu diskolorizasyon olayına Hintçe “KALA-AZAR” denilmiştir. Doğru teşhis konmayan ve tedavi altına alınamayan olgularda; persistant ve günde iki kez yükselen intermittant ateş, anemi, gece terlemesi ile uzun süreli bir kilo kaybı ve kaşeksi gelişir. Kemik iliği ve dalak tutulumuna bağlı olarak anemi, lökopeni ve trombositopeni, bunun sonucunda da sekonder infeksiyonlar ve birden çok yerde hemorajiler gelişir.
Tedavi:Bütün hastalar yüksek proteinli, yüksek kalorili ve vitaminle destekli diyetle beslenmelidir. Tedavide en çok kullanılan ilaç antimon bileşikleridir. İlaç yeterli doz ve sürede verilmez ise hızla direnç gelişir.
Korunma:Kum sineklerine karşı sürekli mücadele etmek, hayvan rezervuarlarını ortadan kaldırmak ve enfekte insanları tedavi etmek, korunmada etkin yollardır. Pencere ve kapılara sineklerin girmesini engelleyecek tel kafesler yapılmalıdır. İnsandan insana bulaş olduğundan kişilerin bu konuda bilgilendirilmesi ve eğitilmesi gerekmektedir.
Zoonoz hastalıklar, insanlar ve hayvanların birbirine bulaştırabildikleri rahatsızlıklar olarak tanımlanabilir. Ancak zoonoz denildiğinde genellikle hayvanlardan insanlara geçen hastalıklar anlaşılır. Kala-Azar ülkemizde pek rastlamadığımız bir zoonoz hastalıktır. Konuk Veteriner bölümümüzde Denizatı Veteriner Kliniği'nden Veteriner Hekim Zehra Satıluşağı Kala-Azar hastalığı konusunda bizleri aydınlatıyor.
Tatarcık sineklerinin(phlebotomus) insanları ısırması sonucu Leishmania donovani infantum adlı parazit larvasının(amastigot formu) bulaşması ile ortaya çıkan, iç organları etkileyen ve prognozu* ciddi bir ateşli hastalıktır. Bu hastalık subtropik ve tropik iklim kuşağında; Akdeniz ve ekvator bölgesinde bulunan ülkelerde yaygındır. Ülkemizde daha çok güney-güneydoğu ve daha az olarak da Ege, Marmara bölgelerinde, Orta doğu ülkeleri, Yunanistan, İtalya, Afrika ve Güney Amerika’da da yaygındır.
Hastalığın rezervuarı karnivorlar (köpek, çakal, tilki vs.) ve kemirgenlerdir. Hastalık tatarcık sineklerinin ısırması ile rezervuar hayvanlardan insanlara bulaştırılır. Tatarcık sineği hastalığı taşıyan konaktan (insan,köpek,tilki,…) kan emme esnasında Leishmania donovani infantum (amastigot formu)‘u alır. Tatarcık sineğinin bağırsaklarına gelen amastigotlar kamçılı forma dönüşürler, ürerler ve 4.gün tatarcık sineğinin ağzına tekrar gelirler ve 5.günden itibaren tatarcık sineğinin başka bir canlıyı ısırmasıyla hastalık etmeni o canlıya bulaştırılır.
Hastalık ülkemizde belli yerlerde(endemic) ve seyrek(sporadic) vakalar oluşturur. Büyüklere oranla daha çok çocuklarda görülür. Isırılma sonucu deriden hücre içine giren hastalık etmenleri burada çoğalarak hücre çeperinin yırtılması ile kana geçerler ve buradan dalak, karaciğer,kemik iliği, ince bağırsak, lenfoid dokuları enfekte ederler. Lenfoid dokuların enfekte olması ile retiküloendotelial (R.E.S) hiperplazi (organ hücrelerinin anormal artışı)meydana gelir.
Tatarcık sineğinin insanı ısırmasından sonra 1-18 ay’lık bir kuluçka dönemi geçer ve dönemin sonunda ısırık yerinde, genellikle fark edilmeyen bir papül oluşur. Hastalık birden yüksek ateş ile başlayabilir ya da uzun sürede yavaş yavaş ortaya çıkabilir. Ateş gün içinde iniş çıkış gösterebilir, gün içinde ateşin iki defa yükselmesi hastalık için karakteristiktir. Hastalığın başlamasından yaklaşık 5 ay gibi bir sürede karın iyice şişer. Bunun nedeni dalağın giderek büyümesi (hiperplazi)dir.
Bu semptomların yanı sıra deride döküntüler, terleme, titreme, ileri derecede anemi, aşırı zayıflama, bağırsaklarında etkilenmesi sonucu ishal, bacaklarda ödem, nadiren deri ve organ kanamaları ortaya çıkar. Bu hastalık eğer akut seyrediyorsa birkaç ayda, kronik seyrediyorsa birkaç yılda ölüm meydana gelir. Bu hastalığın seyri esnasında ikincil enfeksiyonlar meydana gelebilir ve karaciğerde siroz oluşabilir.
Tanı: Dalak ve kemik iliğinden aspirasyonuyla alınmış doku örneklerinin test edilmesi ile hastalık teşhis edilebilir.
Eğer erken teşhis yapılmışsa tedavi edilebilme şansı %90-95 ‘dir. Geç teşhislerde bu oran %10-20’dir ve ölüm oranı çok yüksektir.
İhbarı zorunlu bir hastalıktır. Rezervuar ve vektör kontrolü yapılarak kontrol altına alınabilir.
Kaynak:havhav.com
Parazitoloji
-
Parazitizm tipleri nelerdir ?
-
Parazitlerin vücuda giriş yolları nelerdir?
-
Parazitlerin bulaşma yolları nelerdir ?
-
Parazitliğin (parasitismus’un) çeşitleri
-
TATARCIK MÜCADELESİ
-
Tatarcıkların Biyoekolojisi Üzerine Bilgiler
-
Tatarcıkların Genel Entomolojik Özellikleri
-
Türkiye'de Bulunan Tatarcık Türleri
-
Leishmania ve sağlık açısında önemi
-
TATARCIKLAR ÜZERİNE GENEL BİLGİLER
-
Parazit Vektör Ekolojisi ve İlişkili Faktörler
-
Türkiye'de sıtmanın durumu
-
Avrupa'da sıtmanın durumu
-
Sıtmanın biyolojisi ve epidemiyolojisi
-
Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi