Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Kadınlar(xx) Erkeklerden(xy) Bir Fazla X Kromozomu Taşımaktadır Hücreler Bu X Kromozomunun Anlatımının Kontrolünü Nasıl Sağlar ?

---

Calico kedilerinde rengin yamalı dağılımı, dişi bireylerde bir X kromozomunun rastgele inaktivasyonundan kaynaklanmaktadır.

Kadınlar XX erkeklerde ise XY kromozomu olduğu biliniyor. Eğer dişi birey üzerinde X kromozomunun iki kopyası olduğuna göre bu X kromozomunun birinin tehlike oluşturulmaması için aktif olmaması gerekir. Bu anlatılana bakılarak dişi memelilerde bulunan ve eşsiz bir mekanizma olan dozaj düzenleme bir diğer adı ise X kromozomunun inaktivasyonudur. Dişi memeliler X kromozomunun birini transkripsiyonel susturma ile susturur. Susturulan bu X kromozomuna Barr cisimciği denir. X kromozomunun inaktivasyonuna en iyi örnek Calico kedisidir.

Calico tipinde kediler çoğunlukla dişidir. Zira kedilerin renklerini belirleyen X kromozomlarıdır ve dişilerde X kromozomundan iki adet bulunmaktadır. Erkek kedilerde bir adet X ve Y kromozomu bulunmaktadır ve Y kromozomunda renk özelliği yoktur. Bunun istisnası XXY kromozomlarına sahip kedilerdir. Ancak bu kedilerin de neredeyse tamamı kısırdır.

X kromozomunda gerçekleşen bu inaktivasyon rastgele olarak gerçekleşme durumunda  canlı üzerinde çeşitli sonuçlar gözlemlenebilir. X kromozomunun rastgele inaktivasyonu erken embriyonik evrede gerçekleşir. Dişi olucak bir embriyo içersinde anneden gelen X ile babadan gelen X’i taşımaktadır, bu X’lerden herhangi biri bağımsız bir seçimle rastgele seçilerek susturulması gerçekleştirilir. Bu rastgele inaktivasyonun dişi birey üzerinde bazı sonuçları vardır. Şöyle bir soruda akıllara gelebilir neden rastgele X inaktivasyonu gelişiyor? Rastgele X inaktivasyonun , plesental memelilerde , X’e bağlı mutasyonlarla başa çıkmak için ilave bir şans elde etmek için gelişir. Spesifik olarak eğer paternal X her zaman devre dışı bırakılmışsa bu tüm X kromozom gen ekspresyonunun yükünü anneye yükler , bu nedenle plasental memeliler, maternal X-kromozom mutasyonlarının yükünü hafifletmek için rastgele X inaktivasyonu geliştirmiştir. Bazı soruların cevaplandığı gibi X kromozmunun inaktivasyonu konusunda hala cevaplanmamış olan araştırılmaya devam eden ve bir umut gelecekte keşfedileceği düşünülen sorular hala vardır örneğin; hücre tam olarak X sayısını tam olarak nasıl sayar? Susturma moleküler düzeyde nasıl sağlanır ve korunur? Kodlanmayan RNA’lar neden X kromozomunun inaktivasyonu bu kadar büyük rol oynuyor?  Bu gibi sorular gelecekte çözülmesi bekleniyor.

 

Çeviren ve Derleyen: Hatice Kurtel

KAYNAKLAR

https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:fk_7V7mx-E0J:https://en.wikipedia.org/wiki/Calico_cat+&cd=2&hl=tr&ct=clnk&gl=tr

https://www.youtube.com/watch?v=veB31XmUQm8

https://www.nature.com/scitable/topicpage/x-chromosome-x-inactivation-323/

---