Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

İyi bir fiksatifte aranan nitelikler

---

1- Ölüm sonrası bozulmaları önlemek için hücre içine çabuk girmek.
2- Hücre içeriğini erimeyen maddeler biçiminde ve çok iyi çöktürmek.
3- Dokuyu daha sonra yapılması gerekli olan işlemler sırasında büzülmekten korumak.
4- Bazı hücre kısımlarının boyalarla özel olarak boyanabilmesini sağlamak.
Hayvandan alınacak doku ya da organ, hayvan yarı baygın iken ve mümkün olduğu kadar çabuk alınmalıdır.
Alınan parça çok kanlı ise parçanın uygun olan fizyolojik suda birkaç kez çalkalanması gerekir. Çünkü parçanın üzerindeki kan fiksasyonu geciktirir.
Parça kurutulmadan fiksatife geçirilmelidir. Çünkü parça fiksatif içine konulduğunda, o parçadaki bütün hücreler aynı anda ölmezler.
Fiksatif parçanın dışından içine doğru geçtikçe, hücrelerin içerdiği su nedeniyle sulanır ve yoğunluğu gittikçe azalır. Bir başka deyişle fiksatif hücreden hücreye gittikçe sulanır ve sonuçta gittikçe fiksatif bozulur. Buna fiksasyon gradiyenti adı verilir. Aynı zamanda fiksatif etkisi ile parçanın kenarlarındaki çöken proteinler fiksatifin parçanın içine geçişini geciktirir.
O nedenle parçanın iyi bir durumda tespit edilebilmesi için:
Fiksatif içine atılacak doku parçalarının, fiksatifin kolayca içine girebileceği büyüklükte olması gereklidir. Örneğin, Bouin, süblime gibi fiksatifler kullanılacaksa parça büyüklüğü 0.5 cm, Flemming eriyiği gibi osmiyumlu bir fiksatif ya da fiksatif olarak osmiyum tetroksit (OsO4) kullanılacaksa parçanın büyüklüğü birkaç santimetreyi geçmemelidir.
Fiksatifin miktarı parça büyüklüğünün 20-50 katı kadar olmalıdır. Yani parçanın tümü fiksatif içinde kalmalıdır. Yukarıda da belirtildiği üzere fiksatif parça içine girdikçe sulandığı için fiksatifin fazla miktarda kullanılması daha iyi sonuç verir. Ancak, osmiyum tetroksit çok pahalı olduğundan mümkün olduğu kadar en az miktarda kullanılmalıdır.
Tespit genellikle oda sıcaklığında (20 oC ) veya 0 oC ile +4 oC’de soğukta (buz dolabı) yapılmalıdır.
Tespit sırasında ya bir karıştırıcı tabla kullanılmalı ya da fiksatif zaman zaman çalkalanarak içindeki parçanın hareket etmesi sağlanmalıdır.
Fiksatif konan kabın dibine gazlı bez, süzgeç kağıdı ve pamuk konmalıdır. Böylece parçanın tabana yapışması önlenmiş olur ve fiksatifin her yanından parçaya girmesi sağlanır.
Parça fiksatifin yüzeyine zaman zaman çıkabilir. Bunu önlemek için bu tip parçaları gazlı beze sararak solüsyona atılmalıdır. Örneğin, deri, periton gibi parçalar, doku ve organ parçaları kesit için hazırlanmaya devam edilecekse, fiksatiften çıkarılır ve akarsuda 12-24 saat kadar yıkanır.
Tespit sırasında tespit edilecek parçaların bulunduğu kaplar güneşe bırakılmamalıdır. Tespit süresince kapları bir dolap içinde saklanmalıdır.
Yalnız başına kullanılan bir kimyasal madde iyi bir fiksatifin bütün üstünlüklerine sahip değildir.
Formalin dışında, tespit için kullanılan kimyasal maddelerin çoğu yalnız kullanıldıklarında iyi sonuç vermezler. O nedenle birbirlerine karıştırılarak kullanılırlar ve böylece her birinin çeşitli fayda ve zararları birleştirilmiş olur.
Ancak birden fazla kimyasal madde kullanılacaksa her biri stok eriyiği olarak hazırlanmalı ve tam kullanılacağı zaman birbirine karıştırılmalıdır.
Çok sık kullanılan kimyasal maddeler formaldehit ( formol, formalin, etil alkol, asetik asit, pikrik asit, potasyum dikromat, civa klorür (süblime), kromik asit ve osmiyum tetroksittir.
Bunların her birinin biz dizi üstünlüğü yanında kusurları da olduğundan yukarıda da belirtildiği gibi karışım halinde kullanılarak kusurlar azaltılmaya çalışılır.
Örneğin, çok kullanılan bir fiksatif olan Bouin eriyiğidir. ( Bu eriyik, formaldehit, pikrik asit, asetik asit belli ölçülerde karıştırılarak hazırlanır ).
Burada;
formaldehit sitoplazmayı tespit eder, fakat parafinin hücre içine girmesine geciktirir, kromatini iyi tespit edemez ve sitoplazmayı da bazofilik yapar.
Pikrik asit sitoplazmayı koagule ettiği halde parafinin hücre içine geçişini kolaylaştırır, kromatini iyi tespit eder, fakat büzer ve asidofilik yapar.
Asetik asit bu son iki kusuru da düzeltici bir etki yapar.

Histokimyasal yöntemler için araştırmacının tek başına fiksatif olarak kullanabileceği kimyasal maddeler çok sınırlıdır. Ancak formalin, aseton veya etil alkol tek olarak kullanılabilir.
Dokunun bütün anatomisi söz konusu ise fiksatif olarak genellikle formalin, susa, Zenker, Helly ve Bouin kullanılır.
Hücre organelleri ve hücre inklüzyonları için özel olan fiksatifler arasında Carnoy, Champy, Helly, Regaud ve diğerleri sayılabilir. Pek çok fiksatif adı, onları ilk olarak kullanan kişilerin isminden türetilmiştir. Zenker, Bouin v.s. gibi.

---