İstilacı Balon balıkları
Balon Balıkları, ılıman denizlerde yaşayan istilacı bir balık türüdür.
Balon balığı olarak bilinen bu tür Kızıldeniz’den Doğu Akdeniz ve Türkiye sularına giren zehirli bir balık türüdür. Süveyş Kanalı’nın 1869’da açılmasından sonra kanal genişletme ve derinleştirme çalışmalarından dolayı tuz bariyerlerinin kalkması sebebiyle Kızıldeniz türleri Akdeniz’e gelmiş ve iki ekosistem karşılaşmıştır. Akdeniz suyunun özellikleri Kızıldeniz’den gelen türlerin yıllar içerisinde kolonileşmesine imkan vermiştir (Lesepsiyen göç). Bu türlerden biri olan balon balığının popülasyonu da benzer şekilde artmıştır.
Şişkin olmadığı hallerde uzun ince bir vücut yapısına sahiptir. Başta, başın arkasında ve vücudun gerisinde kuyruğa kadar dikenler bulunur. Tüketilmesi açısından oldukça tehlikeli ve zehirli bir türdür. Kayalık alanlarda yayılış gösterirler. Çoğunlukla 10 ila 50m derinliklerde bulunurlar (100m’de tespit edilmiştir). Dünya üzerindeki dağılımı; İndo-Pasifik kökenli bir türdür. Kızıldeniz’den Akdeniz’e Süveyş Kanalı yoluyla göç etmiştir. Türkiye ve İsrail tarafından birçok birey yakalanmıştır.
Akdeniz, Ege ve Marmara denizinde taşlık ve yosunlu bölgelerde yayılış gösterirler. Halk dilinde "balon balığı" olarak bilinir. Deniz dibinde yatarak başının üstündeki gözleri ile küçük canlıları veya balıkları görüp avlayabilirler. Nisan – Mayıs aylarında kışladıkları derin sulardan sahillere, bazen de acısu bölgelerine doğru göç ederler. Temmuz – Eylül ayları arası üreme dönemleridir. Üreme dönemlerinde 10 – 20 000 kadar yumurta dökerler. Yavrular önce planktonlarla daha sonra omurgasızlar canlılarla beslenirler. Özel avcılığı yapılmadığı için ekonomik değeri yoktur. Eti oldukça zehirlidir. İşgalci bir balık türü olarak bilinmektedir. Bazı türleri yerli balıkların neslini tehdit etmektedir.
Balon balıklarının yayılmasıyla yapılan bilimsel araştırmalar balon balıklarının tetrodotoksin (TTX) adı verilen bir nörotoksin içerdiğini göstermiştir. TTX güçlü denizel kaynaklı organik bir zehirdir. Balon balıklarının riskleri nedeniyle ülkemizde 2 türünün Lagocephalus sceleratus, Lagocephalus spadiceus satılması yasaklanmıştır.
TTX'in kullanımı, bazı kanser ve diğer ağrıları tedavi etmek için analjezik olarak tıbbi alanda da dahil olmak üzere farklı kullanımlar için araştırılmıştır. TTX'in hastalar için genotoksik bir risk oluşturmadığı, morfin gibi diğer anestetiklerle karşılaştırıldığında bir avantaj olduğu öne sürülmüştür. Nöronal işlevlerin değiştirilmesi, bu toksini, özellikle bazı ağrıların terapötik bir ilaç tedavisi olarak vaat eden bir araç haline getirir (Nader, M. 2017).
Ayrıca, Akdenizde yapılan çalışmalarda, Lagocephalus lagocephalus türün görüldüğü Tunus kıyılarında yakalanan örneklerde balık etinin tüketiminin toksisite açısından oldukça tehlikeli olduğu bildirilmiştir. T.C. Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı tarafından yayımlanan Su Ürünleri Tebliğ’inde balon balıklarının karaya çıkartılmasının yasak olduğu belirtilmiştir.
T.C. Orman ve Su İşleri Bakanlığı, Doğa Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlüğü’nün 2014-2023 Tür Koruma Stratejisi ve Eylem Planı doğrultusunda balon balıkları ve diğer denizel istilacı türlere yönelik
T.C. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı ve T.C. Tarım Gıda Hayvancılık proje geliştirmeye çalışıyorlar, balon ve aslan balığı üzerine proje geliştirme çalışmaları vardır. Akdeniz genelinde ise UNEP-MAP-RAC/SPA istilacı ve yayılım gösteren türler üzerine yapmış oldukları Aksiyon Eylemi mevcuttur.
Balon balıkları ve diğer istilacı türler ile mücadele etmenin en etkin yolu Deniz ve Kıyı Koruma Alanları ağı oluşturmak ve tür eylem planları geliştirerek ekosistemlerin ve biyolojik çeşitliliğin güçlendirilmesini sağlamaktır. Av baskısı, kirlilik, kıyı ve dip tahribatı gibi nedenlerden dolayı zayıflamakta ya da yok olmakta olan yerel ekosistemler gelen istilacı türlere karşı kırılgan ve dirençli olamazlar. Bu faktörlere karşı yapılacak olan koruma çalışmaları, istilacı türlere karşı yapılacak eylem planları doğrultusunda yerel ekosistemlerin güçlendirilmesi Türkiye deniz ekosisteminin sağlığı ve sürdürülebilirliği için önemlidir.
İstilacı yabancı türler, geçmiş ya da şu andaki doğal alanlarının ve dağılımlarının dışında başka bölgelere yerleşmiş olan, bu alanlarda bulunmaları ve yayılmaları doğrultusunda yerel biyolojik çeşitlilik ve ekosistemlere tehdit oluşturan türlerdir (CBD). Genel olarak, dünyada yabancı istilacı türlere dayanabilecek bir ekosistem yoktur. Denizel istilacı türler için dünya çapında vektörler çeşitlidir, ticari nakliye faaliyetleri, kanallar, su ürünleri yetiştiriciliği, balıkçılık faaliyetleri, sondaj platformları, akvaryum endüstrisi ve iklim değişikliği de dahil olmak üzere 15 ana kategoride listelenebilir. Yeni bir çevreye tanıtılan veya yerleşen türlerin başarılı olması, genellikle birkaç biyo-ekolojik faktörün kombinasyonuna bağlıdır, ancak Akdeniz'de büyük ölçüde tecrübe edildiği gibi, bazı ekosistemlerin istilaya daha duyarlı oldukları bilinmektedir. Akdeniz'de istilacı denizel biyotalarını ele alan yeni bir derlemede, doğu havzasının Süveyş Kanalı'na yakınlığı ve yoğun deniz trafiği nedeniyle istilacı türler için hâlâ gözdebir yer olduğu yaklaşık 955 türden bahsedilmektedir. Çok sayıda tropik türün Akdeniz'e akışı şüphesiz bugünün en dikkat çekici bio-coğrafi fenomenidir. İstilacı türler yerel türlere baskın çıkarak ekosistemin dengesinin geri dönülemeyecek bir noktaya gelmesine neden olabilir.
Kaynaklar:
Çaklı, Yılmaz, E. (2017). PUFFER FISH PROCESSING. Natural and Engineering Sciences, 2(3), Supplement ,53.
Çınar, M.E., Bilecenoğlu, M., Öztürk, B., Katağan, T., Yokeş, M.B., Aysel, V., Dağlı, E., Açık, S., Özcan, T. and Erdoğan, H. (2011) An updated review of alien species on the coasts of Turkey. Mediterranean Marine Science 12(2): 257-316.
Nader, M. (2017). THE PUFFERFISH TOXIN- TURNING A THREAT INTO AN OPPORTUNITY. Natural and Engineering Sciences, 2(3), Supplement ,11.
Zenetos, A., Galanidi, M. (2017). RISK ASSESSMENT PROTOCOL FOR INVASIVE ALIEN SPECIES: EXAMPLE OF PLOTOSUS LINEATUS. Natural and Engineering Sciences, 2(3), Supplement ,9.
https://www.wwf.org.tr/?7420/balonbaliklari
Hidrobiyoloji Haberleri
-
Deniz Biyologları Yeni Bir Derin Su Vatozu Türü Keşfetti
-
Avustralya Sularında Altı Yeni Etçil Sünger Türü Keşfedild
-
Balık yumurtaları hakkında ayrıntılı bilgi
-
Kızıldeniz'de yeni 'huysuz' balık türü keşfedildi
-
Şişe Burunlu Yunuslar Oynarken Birbirlerine Gülümsüyor
-
Güney Afrika'nın yosun ormanında yeni bir istiridye türü keşfedildi. "Brachiomya ducentiunus"
-
Tarak denizanası okyanus tabanındaki basınçlı yaşama nasıl uyum sağladı?
-
İspermeçet Balinalarının Kullandığı ‘Fonetik Alfabe’ Keşfedildi
-
NOAA araştırmacıları yeni balık türleri keşfetti
-
Amazon’da 16 Milyon Yıllık Devasa Bir Yunus Kafatası Bulundu
-
Artan yağışlar İngiltere'deki deniz kestanelerini tehdit ediyor
-
En son DNA barkodlama teknolojisiyle İsrail'in tatlı su balık türleri listesinin yeniden gözden geçirilmesi
-
Çin’de 250 Milyon Yıllık Zırhlı Deniz Sürüngeni Ortaya Çıkarıldı
-
Bazı fener balığı türleri tüm yaşamlarını baş aşağı yüzerek geçirebilir
-
2100 yılı için sığ kıyı ekosistemlerinin kaderini tahmin etmek