İNSANDA SİNDİRİM SİSTEMİ
İnsandaki sindirim sistemi diğerlerine oranla gelişmiştir.Karaçiğer, pankreas ve tükrük bezleri gibi organlarda sindirim için gerekli salgıları üreterek sindirime yardımcı olur.
A-Sindirim sisteminin kısımları
İnsanda sindirim borusu, ağız, yutak, yemek borusu, mide, ince bağırsak,on iki parmak bağırsağı,kör bağırsak,kalın bağırsak,rektum ve anüs olmak üzere bölümlere ayrılır.
Bu kanala,tükrük bezleri,mide çeperindeki bezçikler,karaçiğer,pankreas ve ince bağırsak çeperindeki bezcikler salgı gönderirler.Bu bezler sindirimde görev yapan yardımcı organlardır.Salgılarını büyük veya küçük kanalcıklarla aktarılırlar.Bunun için dış salgı bezi(ekzokrin bez) adını alırlar.Bunlardan pankreas,mide ve ince bağırsak aynı zamanda kana hormonda salgılarlar (endokrin bez).
1-Ağız ve dil :İnsan da sindirim ağızda başlar.Alınan besinler mekanik olarak ağızda parçalanır.
2-Dişlerin çeşidi,yapısı ve görevi:
Dişler çiğnemeyle beraber besini tutmaya ve öğütmeye yarar.Bir dişte başlıca üç kısım ayırt edilir.Diş etinin üstünde kalan kısım taç,etle sarılan kısım boyun ve çene kemiği içindeki kısım ise kök adını alır.
Dişin kesiti incelendiği zaman ,dıştan içe doğru üç önemli yapı ayırt edilir.Mine denilen sert ve parlak tabaka dişin taç kısmını örter.Mine tabakası vücudun en sert maddesini ihtiva eder.Mine tabakasının altında dişin kemik kısmı dentin tabakası yer alır.İç kısımda ise sinirler, kan damarları ve yumuşak bağ dokusundan yapılmış diş özü bulunur.Dişler sert bir madde (çimento) ve diş fildişi zarı ile çene kemiğine kaynaşır.İnsan çenesindeki dişlerin öndeki sekizi kesici,dördü köpek dişi, sekizi küçük azı ve on ikisi de büyük azı dişleri olarak adlandırılır.Memeliler hariç diğer dişliler dişlerini yenileyebilir.
3-Tükrük bezleri:
Tükrük salgısı kulak altına(Parotis),çene altına(Sub mandibularis) ve dil altına(Sublingualis) yerleşmiş üç çift bez tarafından salgılanır.Tükrük içerisinde amilaz enzimi(pityalin),pişmiş nişastayı daha küçük möleküllere (dekstirin ve maltoz) parçalayabilir.Günde bir litre salgılanır.Tükrük bezinde Rodomat iyonları antimikrobial etkiye sahiptir.
4-Yutak ve yemek borusu:
Yemek borusunun duvarında içten dışa doğru; örtü epiteli, düz kaslar ve bağ dokusu tabakaları yer alır.Organın duvarındaki halka kaslar,kasılıp gevşeme hareketleri ile besinin ilerlemesine yardım eder.Sindirim sistemindeki yemek borusu ve bağırsakların duvarından başlayan bu düzenli kasılıp gevşeme hareketine peristaltik hareket denir.Peristaltik hareketin ters den gerçekleşmesi ile kusma meydana gelir.
5-Mide:
Midenin yemek borusu ile bağlandığı yere kardia ince bağırsağa bağlandığı yere de pilor bölgesi denir.Mide duvarının yapısında içten dışa doğru başlıca mukoza, alt mukoza,kaslı tabaka ve bağ dokusundan yapılmış bir örtü (periton) tabakası olmak üzere dört tabaka bulunur.Midenin iç yüzeyini kaplayan mukoza tabakasında bulunan epitel hücreleri tüp şeklinde mide bezlerini meydana getirir.Bu bezler HCI ,pepsinojen ve süt çocuklarında lap(renin) enzimi,çok az miktar dada lipaz enzimi salgıladıklarından mide asitikdir.Mideyi mukus korur.
Mide çeperindeki bazı hücreler, besinler mideye gelirken kana gastrin hormunu salgılarlar.Bu hormon midenin HCI salgılamasını uyarır.HCI ise mide boşluğunda pepsinojeni pepsine çevirir.Mide iç yüzeyi asitlerden korunamazsa yanmalar başlar ve buna gastrit denir.Bu iltihaplanma ilerleyerek yara halini alırsa ülser olarak adlandırılır.
Geviş getirenlerde mide=Hayvan dinlenirken, işkembedeki ot,börkenek adı verilen daha ufak bölmeye aktarılır.Burada besinler simbiyotik bakteriler tarafından parçalanır,daha sonra ağza geri getirilerek çiğnenir.Tekrar yutulan besinler kırkbayır ve şirdende kimyasal sindirime uğrarlar.geviş getirmeyenlerde ince bağırsak uzundur.İşkembe(Rumen),börkenek(retikulum),kırkbayır( omasum),şirden(abamasum).
6-İnce bağırsak:
İnce bağırsak midenin pilor bölgesinden sonra gelen yaklaşık üç cm çapında 7,5 metre boyunda çok fazla kıvrımlar yaparak uzanan bir borudur.İnce bağırsak üç bölümden oluşmuştur.Mide ile birleştiği 22 cm lik bölüm oniki parmak bağırsağı(duedonum), sonra gelen kümeleşmiş bölüm boş bağırsak(jejenum) ve en son kıvrımlı bölge ise kıvrım bağırsak(ileum) adını alır.Safra tuzları yalnız ileumdan emilir.
İnce bağırsağın yüzeyinde bulunan villus ve mikro villuslar ile emilme yüzeyi 550 metre kareye çıkartılmıştır.Ayrıca pankreası bikarbonatca zengin bir salgı yapması için uyaran sekretin hormonu ile öd kesesini safra salgılaması için uyaran va pankreasdan enzim salgılatan kolesistokinin hormunu yine ince bağırsak hücrelerinden salgılanır.Asidik besinleri ince bağırsakta karaçiğer ve pankreasdan gelen alkalik salgılarla nötürleştirilir.
7-Kalın bağırsak:
Kalın bağırsak , sindirilemeyen maddelerin toplandığı ve atıldığı 1,5 metre uzunluğunda bir organdır.ince bağırsak ile kalın bağırsağı birleştiği yere kör bağırsak(çekum) denir.Burada apandiks denilen parmak şeklinde bir çıkıntı ğörülür.Apandiksin iltihaplanmasına apandist denir.kalın bağırsakta villus şeklinde katlanmalar yoktur.Kalın bağırsakta insanla simbiyoz yaşayan bakteri florası( k ve b vitaminlerini sentezlerler) mevcuttur.
8-Pankreas:
Mide ve on iki parmak bağırsağı arasında yer alır.Pankreas iç ve dış salgı yapabilen karma bir bezdir.Pankreas ın sindirimle ilgili olan salgıları wirsung kanalı ile water kabarcıgına oradan da 12 parmak bağırsağına dökülür.Sağlıklı bir insan,günde ortalama 1-1,5 litre pankreas özsuyu salgılar.pankreasın öz suyu salması için gerekli uyarıyı ince bağırsaktan salınan sekretin yapar.
Pankreasın bu dış salgısı içinde başlıca Amilaz ,Lipaz , Tripsinojen ve Kemotripsinojen bulunur.Pankreas öz suyu baziktir.Pankreasda özelleşmiş bir doku olan langerhans adacıkları,bu bezin iç salgı yapan kısmını meydana getirir.Buradan salgılanan insulin (kan şekerini düşürür) ve glukagon(kan şekerini artırır) hormonları doğrudan kan kılcallarına verilir.
9-Karaciğer:
Karaciğer, insan vücudunun en büyük organlarından biridir.Organ Glisson kapsülü ile örtülüdür.Glisson kapsülü üzerinde karın zarı (periton) sarar.Karaciğer sağ ve sol lop adı verilen başlıca iki bölmeye ayrılır.Lopçugun merkezi boyunca uzanan damara merkezi toplar damar veya lop iççi toplar damarı denir.Lopçuğun çevresinde ise loplar arası toplar damarlar,loplar arası safra kanalı ve karaçiger atar damarının kolları bulunur.Karaciğer iki kaynak dan kan almaktadır.Birincisi bağırsaktan gelen kapı toplar damarıdır,ikincisi aort dan gelen karaciğer atar damarıdır.Karaciğer üstü toplar damarında ,kapı toplardamarından fazla glukoz vardır.Glikojen büyük molekül olduğu için kanda bulunmaz.
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?