İNSANDA DOLAŞIM SİSTEMİ
İnsanda dolaşım sistemini oluşturan organlar;kalp,atardamarlar, toplardamarlar ve kılçal damarlardır.
A-KALP
İnsan kalbi dört odaçıklıdır.Üst odaçıklara kulakçık,alt odaçıklara karınçık adı verilir.Kalbin sağ bölümünde, sağ kulakçık ve sağ karınçık bulunur.Sağ kulakçığa üst ana toplar damar ile alt ana toplar damar bağlanır.Sağ karıçıkdan ise akçiğer atardamarı çıkar.Sağ kulakçık ile sağ kaınçık arasında üçlü kapakçık (trikusbit) bulunur.
Kalbin sol bölümünde, sol kulakçık ve sol karın çık bulunur.Sol kulakçığa akçiğerden gelen dört akçiğer toplar damarı açılır.Sol karıncıktan aort atardamarı çıkar.Sol kulakçık ile sol karınçık arasında ikili kapakçık(biküsbit) bulunur.
Sağ karıncıktan çıkan akçiğer atardamarı sol karınçıkdan çıkan aort damarı başlangıcında yarım ay şeklinde üçlü kapakçıklar(sigma) bulunur.Kalpdeki kapakçıklar kanın tek yönde ilerlemesini sağlar.Kalbin yapısında dıştan içe doğru perikard, miyokard ve endokard olmak üzere üç farklı tabaka vardır.Sol karıçıkta miyokard daha kalındır.Aort miyokard tabakasında kılçallara ayrılır.Kalbi besleyen bu damarlara koroner damarlar denir.
Kalbin çalışma mekanizması:Kalbin çalışması ,kalp kasının kasılması(sistol) ,gevşemesi (diastol) ve dinlenmesi şeklinde olur.Kalp ya hep ya hiç prensibine göre çalışır.Çalışması otonom sinirlerle kontrol edilir.Kulakçıkların ve karınçıkların kasılıp gevşemesi birbirine zıtdır.
Para sempatik sisteme ait vagus sinirleri kalp atış hızını ve kasılma kuvvetini azaltırlar.Sempatik sisteme ait sinirler ise kalp atış hızını artırır ve kasılma kuvvetini yükseltir.Karıncıklarda kasılmanın kuvvetli olması gerektiğinden sempatik sinirler bol, parasempatik sinirler çok az bulunur.
Kılcal damarlarda, kan akış hızı sabittir.Kan basıncı atardamar yönünden toplardamar başlangıcına doğru azalır.
Kalbin çalışmasını hızlandıran etkenler:
1-Omurilik soganından çıkan otonom sisteme ait sempatik sinirlerin uyarılması.
2-Epinefrin ve tiroksin hormanlarının artması.
3-Kanda CO2 miktarının artması
4-yüksek Sıçaklığın etkisiyle kalbin sino atrial düğümünün uyarılması.
5-Kafein ,çay gibi kimyasalların kullanılması.
Kalbin çalışmasını yavaşlatan etkenler:
1-Parasempatik sisteme ait vagus sininrlerinin uyarılması
2-Asetil kolin ve nor adrenalin hormonlarının artması.
B-KAN DAMARLARI
İnsanın dolaşım sisteminde;atardamar,toplardamar ve kılçal damar olmak üzere üç çeşit damar vardır.
Atardamar: Kanı kalpden kılçal damarlara ve diğer organlara taşıyan damarlardır.Karıncıklardan çıkan damarlardır.Akçiğer atardamarı hariç hepsinde temiz kan dolaşır.Kapakçıkları yoktur(kalp çıkışlarında kanın geriye dönmesini engelleyen kapakçıklar hariç).Kan basıncı en fazla olan damarlardır.Kanın akış hızı en fazla olan damarlardır.Vücütda toplam yüzey alanı en az olan damarlardır.Vücudun dış yüzeyine yakınlık sırası en az olan damarlardır.
Toplardamar:Vücudun toplanan kanı kalbin kulakçığına getiren damarlardır.Kulakçığa giren damarlardır.Akçiger toplar damarı hariç hepsinde kirli kan dolaşır.Toplardamarlarda kan ,iskelet kaslarının basıncı ve solunumda göğüs boşluğundaki basıncın değişmesi ile hareket eder.Sinir uçları yoktur.Toplardamarlarda kan yer çekimine ters yönde dolaştığından içlerinde kanın geri dönmesini engelleyen kapakçıklar bulunur.Kan basıncı en az olan damarlardır.Kanın akış hızı az olan damarlardır.Vücütta toplam yüzey alanı az olan damarlardır.Vücudun dış yüzeyine yakınlık sırası az olan damarlardır.
Kılçal damar:Atar ve toplardamar arasında yer alan damarlardır.Dokular içine yayılarak geniş yüzey oluştururlar.Kan ile dokular arasındaki madde alış verişini sağlarlar.Kanın akış hızı en az ve sabit olan damarlardır.Vücutda toplam yüzey alanı en fazla olan damarlardır.Vücudun dış yüzeyine yakınlık sırası en fazla olan damarlardır.
Kanın toplardamarlarda akmasını yardımcı olan faktörler:İskelet kaslarının kasılıp gevşemesi ile buraya yakın olan damarlarda kanın akması sağlanır.Kulakçıkların gevşemesi ile emme basıncı doğar.Yer çekimi kuvveti ile kanın baş ve boyun bölgesinden kalbe akışı sağlanır.
Not:Kanın akış hızı arterlerden sonra kılcalda düşer venalarda tekrar çıkar. Kan basıncı arterlerde yüksek kılcallarda düşer, vanalarda düşen kan basıncı kılcaldan gelen düşüş oranında devam eder.
Kan basıncı suyun kılcallardan dışarıya atılmasını sağlar.Fakat plazmadaki proteinlerin ozmotik basıncı suyun tekrar içeriye girmesine neden olur.Plazma proteinlerine bağımlı olan kanın ozmotik basıncı,atardamarlardan kıl caldamarların venal ucuna geçerken sabittir(Çok az düşer),kan basıncı büyük ölçüde düşüş kaydeder.
Kılcal damarların arteriyal uçlarında kan basıncı, ozmotik basınçtan büyük olduğu için suyun bir kısmı kılcal damarlardan dışarı akar.Venal uçta ozmotik basınç kan basıncından daha fazla olduğu için, su tekrar kana emilir.
C-KAN DOLAŞIMI:
İnsanda kan dolaşımı büyük ve küçük dolaşım sistemi olarak ikiye ayrılır.
1-Küçük kan dolaşımı: Küçük dolaşım sağ karıncıkta başlar, sol kulakçıkda sona erer.Sağ karıçığın kasılması ile karbondioksitçe zengin kirli kan akçiğer atardamarına pompalanır.Akçiğer atardamarı kalbin hemen üzerinde ikiye ayrılarak biri sağ digeri sol akçigere gider.Temizlenen kan her akçiğerden bir çift toplar damar halinde çıkarak sol kulakçığa dört kuldan dökülür.kalple akçiger arasındaki bu dolaşıma küçük kan dolaşımı denir.
2-Büyük kan dolaşım: Sol karınçıkda başlar,tüm vücudu dolaştıkdan sonra sağ kulakçıkta sona erer.Karıncıkların kasılması ile sol karın çıktaki temiz kan aorta pompalanır.Üste giden damar baş ve kollara,alta ayrılan damarda birçok yan dallarla bütün iç organlara ve bacaklara ayrılır.Vüçüdün alt kısımlarından toplanan kirli kan alt toplar damarı ile ;üst kısmından toplanan kirli kan ile üst ana toplar damarı ile kalbin sağ kulakçığına dökülür.Kalp ile vüçüt arasındaki bu dolaşıma büyük kan dolaşımı denir.
D-LENF DOLAŞIMI
Lenf sistemi, lenf damarları ve lenf düğümlerinden oluşur.Kan damarlarına gecemeyen bir kısım doku sıvısı, küçük protein molekülleri ve akyuvarlar lenf sıvısını oluşturur ve ikinci bir taşıma sistemi olan lenf sistemi ile kana geri döner.Lenf damarları,toplar damarlarda oldugu gibi kanın geriye akışını önleyen tek yönlü kapakçıklara sahiptir.Lenf damarlarının birbirleriyle birleştikleri şişkinliklere lenf düğümü denir.
Lenf dolaşımında lenf iki yolla kana karışır.
1.İnce bağırsaklarda emilen yağ asidi ve gliserol ile vücüdün alt bölümünden toplanan lenfin taşındığı yol:Bağırsaklardan ve baçaklardan toplanan lenf ,kilüs boruları denen damarlar ile peke sarnıcı denen bölgeye gelir.Buradan en büyük lenf damarı olan ğöğüs kanalı ile sol köprüçük altı toplar damarına bağlanır.Bu damarda üst ana toplardamarı birleşerek kalbin sağ kulakçıgına açılır.
2.Baş gövdenin sağ yarısından toplanan lenf ile sağ koldaki lenfin taşındığı yol:Bu organlardaki lenf damarları,boyun bölgesindeki büyük lenf damarına bağlanır.Büyük lenf damarı,sağ köprüçük altı toplar damarıyla birleşir.Üst ana toplar damar yolu ile kalbin sağ kulakçıgına açılır.
Lenf sistemi akyuvar üretip vüçüdün savunmasında görev alırlar.
ÖDEM: Doku boşluklarında sıvı birikimi ile oluşurÖdemin nedenleri şunlardır.1:Lenf akım yolunun tıkanması 2:Kılçallarda kan basıncının artması 3:Kılçallarda kan proteinleri miktarının azalması ve ozmotik basıncın düşmesi.4:Kılçal damar geçirgenliginin artması.5: Dokularda su ve tuz tutulması.6: Dokularda ozmotik basıncın artması.
E-KAN VE VÜÇUT HÜÇRELERİ ARASINDA SIVI ALIŞ VERİŞİ-KAN BASINCI
Vüçüt hücrelerinin etrafını doku sıvısı sarar.Kan ile hücreler arasındaki sıvı alışverişi doku sıvısı araçılıgı ile olur.Doku sıvısında küçük möleküllü proteinler,glikoz,aminoasit ve sodyum, klor gibi iyonlar bulunur.Kılçal damarlardaki kan ile doku sıvı alış verişinde iki kuvvet etkilidir:
1-Kanın damarlardaki akışını sağlayan esas etken karıncıkların kasılması ile doğan kan basıncıdır.
2-Kanın ozmotik basıncıdır.Plazma proteinleri ozmotik basınca neden olur.Kılçal damarlarda protein ozmotik basıncı sabitdir
İnsanda doku sıvısının çok önemli olmasının nedeni hücreler ile kan arasındaki madde alış verişini saglamasıdır.Damar sertliginde tansiyon yükselir.Atardamarlardan gecen kanın damar çeperine yaptığı basınca tansiyon denir
Genel Biyoloji
-
Protista Alemi ve Genel Özellikleri
-
Hücrelerdeki farklı ve benzer yapılar
-
Ses Nedir ? Ses Nasıl Oluşur?
-
Kültürü Yapılan Fitoplankton Türleri Nelerdir?
-
Apoptoz: Programlı Hücre Ölümü Nedir?
-
Ribozom ve Protein Sentezi
-
Mikrotübüller ve İplikçikler
-
Hücre Zarları
-
Lipid Çift-Katmanın Keşfi
-
Biyoreaktör
-
Telomerler ve İnsan Telomerinin Kristalik Yapısı
-
Hücre Biyolojisinin Tarihsel Gelişimi
-
Hücre biyolojisi nedir ?
-
Biyolojik Çeşitlilik Nedir ?
-
Sinir Sistemi Yapısında Bulunan Hücre Tipleri ve Özellikleri Nelerdir?