Hücre Hakkında Bilgi Verebilirmisiniz.
Bütün canlılar hücresel yapıdadır. Ancak virüsler hücresel yapıda olmayan canlılar olarak kabul edilir.
Canlılar, ancak solunum, boşaltım, üreme, vs. gibi belirli özelliklere sahip olmakla cansızlardan ayırt edilebilir. Bu özelliklere, canlıların ortak özellikleri denir.
Bir zarla çevrili çekirdek taşıyan hücrelere ökaryot, belirgin bir çekirdeği ve zarlı organelleri bulunmayan hücrelere de prokaryot hücre denir.
Ökaryot hücreler zar, sitoplazma ve çekirdek olmak üzere üç ana bölümden meydana gelmiştir.
1. Hücre Zarı
Hücreyi dış ortamdan ayıran, madde geçişini sağlayan ve şeklini belirleyen çok ince bir yapıdır.
Zarın Yapısı: Yapısında yaklaşık olarak % 65 proteinler, % 33 lipidler ve % 2 kadar da karbonhidrat bulunur. Bazı proteinlerin arasında por isimli delikler bulunur.
Zardaki protein ve yağ molekülleri sürekli hareket halinde bulundukları için buna, "akıcı mozaik zar modeli" denir.
Bitki hücrelerinde, hücre zarının dış kısmında selüloz maddesinin birikmesiyle hücre çeperi denilen cansız ve kalın bir tabaka daha bulunur.
Turgor basıncının oluşmasına neden olur. Çeperin üzerindeki delikler zardakilerden daha büyük olup, geçit adını alır. Çeper cansız olduğundan geçitlerden sığabilen her türlü maddeyi geçirebilir. Bunun için tam geçirgen denir. Prokaryot hücrelerde de (bakteri ve mavi-yeşil alglerde) çeper vardır. Ancak yapısı selüloz değildir.
2. Sitoplazma
Çeşitli hücresel yapılar (organeller) ve hücre sıvısının (plazmanın) bulunduğu bölümdür. Hücrede birçok hayatsal olaylar burada gerçekleşir. Jelatinimsi ve kolloidal bir kütledir. Plazmanın içinde su, proteinler, yağlar, karbonhidratlar, tuzlar, vitaminler, hormonlar ve çeşitli iyonlar bulunur.
Hücre Organelleri
a. Endoplazmik Retikulum (E.R) : Hücre zarından çekirdek zarına kadar uzanan zarlı kanallar sisteminden oluşur.
Besin maddelerinin taşınmasından, artık maddelerin atılmasından ve bazı besinlerin depolanmasından sorumludur. Zarları üzerinde ribozom varsa Granüllü E.R, yoksa Granülsüz E.R adını alır.
b. Golgi Cisimciği : Endoplazmik retikulumdan meydana gelir. Salgı maddelerinin paketlenmesini ve salgı yapılmasını ve bazı sentez olaylarını sağlar.
c. Lizozom : Golgiden meydana gelir. Tek katlı zarla çevrili olup, içerisindeki sindirim enzimleri ile hücre içi sindirimini sağlar. Zarlı yapısı yırtılacak olursa hücre kendini sindirip yok eder. Bu olaya “otoliz” denir.
d. Ribozom: Yapısı protein ve RNA dan oluşur. Her hücre kendine özgü proteinlerini ribozomlarda sentezler. Zarla çevrili değildir ve iki alt birimden oluşur. Yoğun protein sentezi sırasında sitoplazmada yan yana gelerek zincir şeklindeki “polizom”ları oluştururlar.
e. Mitokondri: Çift zarlıdır. İç zarının kıvrımlarına “krista”, zarların arasını ve içini dolduran sıvıya “matrix” denir. Oksijenli solunum yaparak hücrenin enerji (ATP) ihtiyacını karşılar. Kendisine ait DNA, RNA, ETS ve ribozomları vardır. Bölünerek çoğalabilir.
f. Sentrozom: Sadece insan ve hayvan hücrelerinde bulunur. Birbirine dik iki sentriolden oluşur. Hücre bölünmesi sırasında kendini eşleyerek zıt kutuplara çekilir. Kromozomların kutuplara çekilmesini sağlayan iğ ipliklerininin tutunma yeridir.
g. Plastitler: Sadece bitkisel hücrelerde bulunurlar. Üç çeşidi bulunmakta olup, birbirlerine dönüşebilirler.
Kloroplast: Fotosentezinyapıldığı organellerdir. Kendine ait DNA, RNA, ETS ve ribozomları vardır. Çift katlı zardan oluşur. Mitokondri gibi bölünerek çoğalabilir. İç zarın uzantıları olan kıvrımlara grana, içerisini dolduran sıvıya ise stroma denir. Granalar içinde bitkiye yeşil rengini veren ve fotosentez için gerekli ışığı soğuran (emen) “klorofil” pigmentleri bulunur.
Kromoplast: Bitkilerde meyve ve çiçeklere özel renklerini verirler. Likopin (kırmızı), ksantofil (sarı) ve karoten (turuncu) olmak üzere üç çeşittirler.
Lökoplast: Renksizdirler. Genelde kök, gövde ve tohumda yoğun olarak bulunurlar. Nişasta ve diğer maddelerin depolanmasını sağlarlar.
h. Koful (Vakuol): Endoplazmik retikulumdan, golgiden, hücre zarından ve çekirdek zarından meydana gelebilirler. Kofullar bazı artıkların ve suyun depolanmasını ve bitkilerde turgor basıncının ayarlanmasını sağlarlar.
ı. Hücre Zarı Oluşumları : Özellikle emme görevi olan hücrelerde hücre zarı bir miktar sitoplazmayla dışa doğru uzantılar yaparak hücre yüzeyinin büyümesini sağlar. Bunlara “mikrovillus” denir.
3. Çekirdek (Nükleus)
Hücrenin yönetim, üreme ve kalıtım merkezidir. Dinlenme halindeki hücrede dört bölümde incelenebilir.
a. Çekirdek Zarı: Bu zar endoplazmik retikulumun devamı gibidir. Arasında porlar (delik) bulunur. Yapısı sitoplazmik zara benzer. Porları daha büyük ve zarı iki katlıdır.
b. Çekirdek Özsuyu: Homojen görünümlü olup içinde çekirdekçik ve kromatin iplikler (DNA lar) bulunur.
c. Çekirdekçik (Nukleolus): RNA ve bazı proteinlerden oluşmuştur.
d. Kromozom: Hücre çekirdeğinin temel yapısı kromatindir. Çünkü hücrenin kalıtsal materyalidir. Kromozomlar, DNA ve proteinlerden oluşmuştur. Bölünme zamanı kromatin iplikler kısalıp kalınlaşarak kromozomları oluştururlar.
Normal vücut hücreleri ana ve babadan gelen birer takım kromozomu taşır. Bu tip hücrelere diploid hücreler denir ve (2n) ile gösterilir. Eşey hücreleri ve bazı basit yapılı canlılar yaşamları boyunca kromozom takımının yarısını taşırlar. Bu tip hücrelere ise monoploid denir ve (n) ile gösterilir.
Hücre zarının
özellikleri ve görevleri
Hücreyi çepe çevre kuşatır
Yağ-protein ve karbonhidrattan oluşur.Temel yapı yağdır.
Hücreye şekil verir
Hücreyi dış etkilerden korur
Bazı organelleri oluşumunda rol alır(E.R.,Golgi, vb.)
Madde alış verişini kontrol eder
Hücrelerin birbirini ve kimyasalları tanımasını sağlar.
Çok hücrelilerde hücrelerin birbirine bağlanmasını sağlar
Not:Hücre ve organel zarlarında özel enzimler,pigmentler,elektron taşıma sistemi ve taşıyıcı proteinler yer alır.
Hücrelerin yaşamlarının devamı bulundukları ortamdan ihtiyaç duydukları maddeleri alması ve bu ortama metabolik artıklarını vermesine bağlıdır.
Maddelerin sitoplazmik ortam ile dış ortam arasında alış verişinde hücre zarı engelini aşmak gerekir . Hücre zarları seçici geçirgendirler . (Organel zarları da ( E.R. , Golgi , Lizozom , Mitekondri , Kloroplast vb.) seçici geçirgendir.) Bitki , mantar ve bakterilerde ayrıca çeper ve kapsül engeli de bulunur.
Hücre Zarına Bağlı Oluşumlar
A-Hücre Çeperi
Hücre zarı dışında cansız yapıdır.
Temel yapı selüloz olup değişik bitkilerde lignin , suberin , pektin de birikebilir.
Az esnek ve dayanıklıdır. Turgor oluşumuna neden olur.
Hücreye şekil vererek dış etkilere karşı korur.
Yüksek bitkilerde geçitler bulundurur.
Bitki , mantar ve bakterilerde bulunur.
Pinositoz ve fagositoza engeldir.
Bitkilerde destek oluşumunu sağlayan en önemli yapıdır
Hücre bölünmesinden sonra frogmaplastın gelişmesiyle oluşur.
Geçirgendir.
Bitki , mantar ve bakterilerde bulunur.
B-Glikokaliks
Hayvansal hücrelerde bulunur.
Hücre zarının dış kısmında bulunan karbonhidratlarca oluşturulur.
Pinositoz ve fagositoza engel değildir.
Hücrelerin birbirini ve salgıları tanımasını sağlar.
Virüs reseptörleri olarak iş görür
Bu yapılarda meydana gelen anormallikler kanserleşmeye neden olur.
Hücreye antijen özellik kazandırır.Kalıtımın kontrolü altındadır Örn: Kan grupları
Oluşumunda golgi etkendir
C-Kapsül
Bakterilerde bulunur.
Peptidoglikan yapıdadır
Bakteriyi olumsuz koşullara karşı korur.
Bakterilerin tutunma kapasitesini arttırır.
Virüslerin girişini , pinositoz ve fagositozu engeller.
ORGANELLER
1-Endoplazmik Retikulum :
Nukleus zarı , golgi ve salgı kofulları oluşumunda rol oynar.
Hücre bölünmesinde ortadan kalkar bölünme sonunda tekrar oluşur.
Hücrede asidik ve bazik tepkimeleri birbirinden ayırır.
Taşıdığı ribozomlarla enzimatik salgıların oluşumunda rol oynar.
Hücre zarı ile nukleus zarı arasında tek katlı zardan oluşmuş tüplü lamelli yapıdır.
İyon depolanmasında rol oynar.
Yağ özellikteki salgıların üretildiği yerdir.
Madde ve iyonların hücre içinde taşınımında rol oynar.
Prokaryot , yumurta , embriyonik ve alyuvar hücrelerinde bulunmaz.
Granüllü ve granülsüz olarak iki çeşittir.
A:Granülsüz E.R. :
*Üzerlerinde ribozom taşımazlar.
*Protein olmayan salgıların üretiminde rol oynar.
*Karaciğer , ovaryum , testis , böbrek üstü bezlerinde çok bulunur.
B:Granüllü E.R. :
*Üzerlerinde ribozom taşırlar.
*Nukleus yakınında bulunur.
*Proteinsel ve enzimatik salgıların üretilmesinde rol oynar.
*Protein sentezi hızlı olan hücrelerde çok bulunur.
2- Peroksizom :
Tek katlı zardan oluşurlar.
Protista , mantar , bitki ve hayvan hücrelerinde bulunur.
Özellikle karaciğer , kas , böbrek hücrelerinde bulunur.
İçlerinde katalaz enzimi taşırlar.
Katalaz Enzimi : Hücrede metabolizma sonucu oluşan zehir etkili H2O2 ‘ yi H2O ve O2 ‘ye çevirir.
3-Golgi Aygıtı :
Olgunlaşmış eritrosit ve sperm hücreleri ile prokaryot hücrelerde bulunmaz.
Tek katlı zardan oluşmuş yassı keseler şeklindedir.
Tomurcuklanma ile içleri salgılarla , enzimlerle dolu keseler oluşturur.
E.R.’ larda üretilen salgıların depolanması ve paketlenmesinde rol oynar.
Selüloz , nişasta , glikojen ,glikoprotein,lipoprotein sentezinde rol oynar.
Hücre zarı yapısına katılan protein ve yağlara karbonhidrat eklenmesinde rol oynar.
Salgı yapan hücrelerle çok gelişmiştir. (Tükürük , mukus bezleri vb.)
Bitki hücresinde fragmoplast , hayvan hücresinde glikokaliks oluşumunda rol oynar.
Lizozomların oluşumunda rol oynar.
4- Lizozom :
Tek katlı zardan oluşmuş kese şeklindedir.
İçlerinde kuvvetli sindirim enzimleri taşırlar.
Pinositoz , fagositoz yapan hücrelerde çok bulunur. Alyuvarlarda bulunmaz.
Dışarıdan hücreye alınan besinlerin sindirimini sağlar.
Hücrede işlevini kaybetmiş organel ve yapıların sindirimini sağlar.
Dışarıdan hücreye giren bakteri ve toksinleri sindirerek etkisiz hale getirir.
Spermin yumurtayı döllemesinde rol oynar. Döllenmenin oluşumunu sağlar.
Hücre ölümünde hücre içeriğini sindirerek çürümeyi hızlandırır. (Otoliz)
Bazı canlılarda başkalaşımda rol oynar. (Kurbağada larval organların yok olması)
5-Ribozom :
Yapısında r-RNA ve protein bulunur.
Nukleus ta meydana gelir.
Hücrede protein sentezini gerçekleştirir.
Protein sentezi fazla olan hücrelerde çok bulunur.
Bağımsız metabolizmaya sahip bütün hücrelerde görülür.
Olgun alyuvarlarda bulunmaz.
Sitoplazma , E.R. zarında , nukleus zarı , mitekondri ve kloroplastlarda bulunur.
Sitoplazmada serbest olan ribozom larda yapısal proteinler üretilir.
Zar sistemine bağlı ribozomlar da enzimatik proteinler üretilir.
Prokaryot ve eukaryot hücrelerin ortak organelidir.
6-Sentrozom :
Dokuz adet ipliksi proteinin silindirik organizasyonuyla oluşur. İki sentroil den oluşur.
Silindirik protein ipliklerin ortasında kendine özgü matrix vardır.
Nukleus yakınında bulunur.
Sil ve kamçı oluşumu ve hareketinde rol oynar.
Bazı protista , ilkel bitkiler ve hayvansal hücrelerde bulunur.
Yumurta ve alyuvar hücrelerinde bulunmaz.
Hücre bölünmeden önce kendini eşler.
Yapısında DNA olduğu varsayılmaktadır.
Zigot sentrozomu sperm hücresinden alır.
hücreden hücreye kalıtlanır
7- Mitokondri :
İki katlı zardan meydana gelmiştir. Dış zar düz , iç zar kıvrımlıdır.
İç zar kıvrımlarına krista denir. Üzerinde solunum enzimleri taşır.
O2 ‘ li solunum yapan bütün eukaryotik hücrelerde bulunur. Alyuvarlarda bulunmaz.
Enerji ihtiyacı fazla olan hücrelerde sayısı fazladır. (Karaciğer , kas sinir , böbrek h.)
İç zarın içi matrixle doludur. Matrixle DNA , RNA , ribozom özel proteinler bulunur.
Mitokondri de solunumla üretilen ATP hücrenin bütün yaşamsal olaylarında kullanılır.
Mitokondri ler bölünmez tomurcuklanma ile çoğalırlar.
Döllenme sonunda oluşan zigotta yumurtaya ait mitokondri ler bulunur. (Eşeyli üreyen canlılarda mitokondri ler anneden alınmıştır. Sentrozom ise babadan alınmıştır.)
Mitokondri zarları ileri derecede seçici geçirgen zardır.
NOT: O2’li solunum yapan bakterilerde mitokondri yerine mesezom bulunur.
NOT : O2’ solunum
Enzim C6H12O6 + 6 O2
6CO2 + 6H2O + 38ATP
9-Plastidler :
A) Kloroplast:
İki katlı zardan oluşmuştur.
Bazı protista ve bitkilerde bulunur.
İç zar içinde özel plazma olan stroma ve üzerinde klorofil bulunan granumlar bulunur.
Stromada kendine özgü DNA , RNA , ribozom , protein ve mineraller bulunur.
Protoplastlardan veya leucoplastlardan gelişir.
Hücrede bölünerek sayısını artırabilir.
Işık enerjisini ATP enerjisine çevirerek organik madde sentezi gerçekleştirir. (Üretilen ATP hücredeki diğer yaşamsal olaylarda kullanılmaz.)
Bitkinin toprak üstü ışık olan genç kısımlarda bulunur.
İşlevlerini kaybedince kromoplasta dönüşür.
Bitkilerde fotosentez gerçekleştiren organeldir.
B-Kromoplast :
Bitkinin toprak altı ve toprak üstü kısımlarında bulunabilir.
Fotosenteze yardımcıdırlar.
Vitamin sentezinde rol oynarlar.
Likopin (kırmızı) , karoten (turuncu) , ksantofil (sarı) ,rengi oluşturan pigment taşırlar.
Meyve , çiçek ve yapraklarda renk oluşumunu sağlarlar. Üremeyi kolaylaştırır.
C-Leukoplast :
Işık almayan toprak altı depo yapılarda bulunur. Renksizdirler.
Işık alınca kloroplasta dönüşürler.
Fotosentezde oluşan glikozun nişasta halinde depolanmasını sağlarlar.
10 Kofullar :
Hücre zarı , E.R. ve golgi den meydana gelirler.
Tek katlı zara sahiptirler.
İçlerinde su , tuz , alkoloid , karbonhidrat ve diğer organik molekül bulundururlar.
Kofullar sahip oldukları içerikle osmoz olayında etkili olurlar.
Yaptıkları işe göre 4 (dört) çeşit koful vardır.
A-Besin Sindirim Kofulu
Bazı protista ve akyuvarlarda görülür.
Endositoz la besin alınmasıyla oluşur.
Koful içeriği lizozom enzimleriyle sindirilir.
Sindirim artıkları eksositozla dışa atılır.
B-Boşaltım Kofulu
Tatlı sularda yaşayan tek hücrelilerde görülür.
Hücreye giren fazla suyu dışa atarak hücreyi hemolizden korur.
C-Salgı Kofulu
Golgi tarafından oluşturulur.
İçinde özel salgı maddeleri taşır.
Salgı yapan hücrelerde çok gelişmiştir.
D-Depo Kofulu
Bitki hücrelerinde oldukça büyüktür.
Bitkilerde koful zarına tonoplast denir.
Su , hava ve artıkların depolanmasında rol oynar.
Genç hücrelerde küçük , yaşlı hücrelerde büyüktür.
BİYOLOJİ ÖDEV YARDIM
-
Mercanlar ve Mercan resifleri hakkında bilgi
-
Kulak Nedir? Kulağın Yapısı ve Görevleri Nelerdir?
-
Göz nedir ? Gözün görevleri nelerdir ? Canlılarda göz ve görme organı
-
Boğaz nedir ? Boğazın kısımları nelerdir ?
-
Omurga, columna vertebralis nedir ? Görevleri nelerdir ?
-
Doğal gübreler nelerdir
-
Kimyasal (yapay) gübreler nelerdir
-
Kortizol Nedir
-
Semantik Nedir ?
-
Karasal Ve Sucul Biyomların Özellikleri Nelerdir ?
-
Kaç çeşit biyom vardır
-
Bitki Ve Hayvanların Yeryüzündeki Dağılımını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
-
Bitkisel dokular hakkında bilgi
-
Ekosistemde besin zinciri ve besin ağının önemi nedir ?
-
Genetik Algoritmalar