Hayvanlarda kimyasal mesajlar: Feromonlar
Hiç düşündünüz mü insanlar dışındaki hayvanlar konuşamadıkları halde nasıl iletişim kurarlar? Küçük bir kuzu yüzlerce koyun arasında nasıl annesini bulabiliyor, çiftleşmek isteyen bir dişi kedi erkeğe nasıl işaret veriyor veya bir ceylan pusuda bekleyen aslanı nasıl hissedebiliyor?
Hayvanlar aleminde bireyler ile çevreleri arasında iletişim genellikle kimyasal aracılar ile düzenlenir. Bir hayvan hem kendi türündeki bireylerle haberleşmesini hem de diğer türdeki hayvanlardan haberdar olmasını ve onlarla olan dostluk düşmanlık, av-avcı gibi ilişkilerinin düzenlenmesini kimyasal habercilere borçludurlar.
Genel olarak bitki ve hayvanlardan salınan sıvı ya da gaz formundaki maddelere semiokimyasallar denir. Semiokimyasallar tür içi (feromonlar) ve türler arasında (allelokimyasallar) olmak üzere iki gruba ayrılırlar. Bu kimyasallar doğal olarak üretilen ve organizmalar arasındaki etkileşimi sağlayan geniş bir aktiviteye sahip maddelerdir. Bunlar türler arasında ve tür içinde çekici, uzaklaştırıcı, beslenmeyi uyarıcı ya da engelleyici, aralarındaki rekabeti artırıcı ya da engelleyici olarak rol oynayan hidrokarbonlardır.
Semiokimyasallardan olan feromon Yunanca kökenli olup hormon taşıyan anlamına gelmektedir ve hayvanlar arasında sosyal ilişkileri düzenlemekle görevlidir. İlk olarak 1959’ da keşfedilen bu kimyasal haberciler az miktarda salınmaları ve belirli yaşamsal görevleri yerine getirmelerinden dolayı hormonlarla karıştırılmıştır. Fakat vücut dışına salgılanmaları onları hormonlardan ayırmaktadır. Yayılma yetenekleri oldukça yüksek olan feromonlar 7-8 km uzaklıklarda bile etki gösterebilirler. Sıcaklık, nem, rüzgar, uzaklık gibi etmenler bu kimyasalların etkilerini azaltıp veya arttırabilmektedir. Bir canlıdan salınan feromonun başka bir canlıda yanıt bulmasında alıcı bireyin sensilyum sıvısındaki koku bağlayıcı proteinlerin sayısı, yapısı, reseptör özgüllüğü, sentezlenen feromon karışımındaki bileşenlerin yapısı, miktarı ve oranı, feromon-feromon bağlayıcı protein kompleksi tarafından reseptörün uyarılma derecesi etkili olmaktadır. Feromonlar; eşey, çağrı, alarm ve ikaz, ölüm, toplanma, dağılma, takip ve yer sahiplenme gibi çeşitli gruplara ayrılırlar.
Feromonlar diğer canlılarda etkili olduğu kadar insanlarda da oldukça etkilidir. İnsan feromonları daha çok eşeysel davranışları kontrol eder. Özellikle aynı ortam yaşayan kadınların yumurtlama dönemlerinde salgıladıkları feromonları birbirlerini etkileyerek senkronize bir şekilde menstürasyon döngüsüne girdiklerini duymuşunuzdur. Aynı şekilde yine kadınların yumurtlama dönemlerindeki salgıladıkları feromonlardan dolayı erkekler bu dönemdeki kadınları daha çekici bulmaktadır. Feromon gibi kimyasal aracılar burnun iç kısmında bulunan ve "vomeronazal organ" olarak bilinen bir almaç sayesinde algılanabilir. Bu organ, feromonları beyne iletir ve yanıt oluşturarak davranışa dönüşür.
Hazırlayan: Ebru TANRIVERDİ O
KAYNAKLAR:
1. http://www.bbc.com/earth/story/20150714-why-do-we-kiss
2. BOZDOĞAN, H., & ÖZCAN, İ. Sinirkanatlıların (Neuroptera: Planipennia) Kimyasal Ekolojileri. Karadeniz Fen Bilimleri Dergisi, 6(13), 53-62.
3. BÜYÜKGÜZEL. E.,TUNAZ. H., BÜYÜKGÜZEL. K. Bazı Böcek Türlerinde Kimyasal İletişimi Sağlayan Proteinlerin Moleküler Yapıları ve Biyokimyasal Fizyolojileri. Türk Biyokimya Dergisi 31 (4) ; 194–206.
4. ZİRİĞ, M., & HARLIOĞLU, M. M. FEROMONLAR VE SU CANLILARINDAKİ ÖNEMİ.
Makale kaynağı: Nucleus Biyoloji ( Facebook)
Zooloji Haberleri
-
Komodo Dişleri, Theropod Dinozorların Dişleriyle Çok Benziyor
-
Biyologlar yeni kaplan böceği türünü ortaya çıkarıyor: Eunota houstoniana
-
Bilim insanları yeni bir geko türünü ortaya çıkardı
-
CT taramalarında ortaya çıkan tuhaf yılan benzeri solucanların sırları
-
Dev kaplumbağalar yok edildikten 600 yıl sonra Madagaskar'a geri döndü
-
Hindistan kaplanları iklim ve insan baskısı arttıkça yükseklere tırmanıyor
-
Kitlesel Yok Oluşlardan Kurtulan Memeliler, ‘Genel Yiyici’ Değildi
-
Avrupa’da Bilinen Son Timsah 4,5 Milyon Yıl Önce Yaşamıştı
-
Ağaç kesimi ve iklim değişikliği dağ kuşlarını tehdit ediyor
-
Biyologlar, istilacı, etobur kurbağaların artık Georgia'da ürediğini söylüyor
-
Myanmar'da yeni bir çukur engereği türü keşfedildi.
-
Çin'de yeni bir iguana türü keşfedildi
-
Dev Dinozor Leşleri, Yırtıcılar İçin Önemli Bir Besin Kaynağıydı
-
Yarasalar 50 Milyon Yıl Önce de Ekolokasyon Kullanıyordu
-
Anadolu parsı aylar sonra yeniden görüntülendi