Çok bacaklılar, Diplopoda, kırkayaklar , Chilopoda, çıyanlar
Çok bacaklılar, çok ayaklılar olarak da bilinir. Omurgasızların Arhropoda (eklembacaklılar) filumundan Diplopoda (kırkayak) , Chilopoda (çıyan), Psuropoda ve Symphyla sınıfları ile soyu tükenmiş Achipolypoda grubunun üyelerine verilen ortak addır. Bazı uzmanlar bu hayvanları Myriapoda sınıfı altında toplar ve yukarıda sözü edilen sınıfları birer altsınıf olarak kabul eder. Küçük bir grup olan çok bacaklıların günümüze değin 11 bin yaşayan türü sayılmıştır.
Çok bacaklılar bir çift duyarga, çiğneyici çeneler ve solunum trakerleri gibi birçok çift bacakla donanan kara eklembacaklıları sınıfıdır. Bir çok bacaklının çoğunlukla birbirinin aynı birçok halkasının her biri bir yada iki çift bacak taşır. Cinsellik deliği ya bir tanedir ve arkada bulunur (Chilopoda sınıfı) yada iki tanedir ve öndedir (üyelerinin her halkasında iki bacak bulunan kırkayaklar ve gelişmemiş sineklere benzeyen Symphyla alt sınıfı). Bütün çok bacaklılar yumurtlayarak ürer.
Çok bacaklılar genellikle seyrek görülen hayvanlardır. Bazıları geniş kitlesel göçlerle dikkat çekerken, bazıları da ev ve öbür yapıların kuytu köşelerinde barınır. Yaşayan 4 sınıfı ile tropik ve ılıman bölgelere büyük ölçüde dağılmış olan çok bacaklılar, bazı yerlerde toprağın organik bölümünü (humus) kaplayarak toprak faunasında öne çıkarlar. Çeşit ve sayıca en çok ormanda bulunursalar da, çıyanlar başta olmak üzere kimi kırkayak türleri otlak yada yarı kurak çevrelerde bulunur.
Kırkayak Familyası: Kırkayakgiller (Julidae). Yaşadığı Yerler: Sıcak ve ılık iklimlerin nemli bölgelerinde, çürümüş kütük, yaprak ve taşlar altında. Özellikleri: Vücutları yuvarlak ve halkalıdır. Her halkadan ikişer çift bacak çıkar. Bitkisel besinlerle beslenir. Çeşitleri: 7000’den fazla türü vardır.
Çok bacaklılar (Myriapoda) sınıfının “Diplopoda” takımının Julidae familyası türlerinin genel adı. Vücutları belirgin bir baş ve çok sayıda benzer halkalardan (bölüt) meydana gelmiş eklem bacaklılardır. Her halkada ikişer çift bacak bulunur “Diplopoda” çift bacaklı demektir. Başlarında bir çift anten ve ikişer gözü vardır. Gözleri az çok böceklerin bileşik gözüne benzerse de, dikkat edildiğinde basit (osel) gözlerin meydana getirdiği bir çift küme olduğu anlaşılır. Bazı türlerinde göz bulunmaz. Yaşayışlarına uygun olarak antenlerinde koku alma tüyleri çok hassastır. İç anatomisi çıyanınkine benzer. Çıyanlar etçil, kırkayaklar otçuldur. Çok ayaklı olmalarına rağmen çok yavaş hareket ederler. Kırkayakların vücut halkalarından ikişer çift bacak çıkmasına karşılık çıyanlarda birer çift çıkar. Bacakların sayısı, türlere göre değişir. Kırkayakların çoğunda 115 çift bacak bulunur. Çıyanlarda 15 çiftten 173 çifte kadar değişir.
Çokbacaklılarda her zaman tek sayıda bacak çifti vardır. Kırkayakların embriyon döneminde her halkada bir çift ayak bulunur. Yetişkinlerin her halkası iki embriyon parçası ihtiva ettiğinden iki çift bacaklı olurlar. Trake (özel solunum boruları) sistemiyle solunum yaparlar.
Kırkayaklar sıcak ve ılıman bölgelerde yaşayan kara hayvanlarıdır. Genellikle koyu kahverenklidirler. Gündüzleri nemli yerlerde yaprak, ağaç kabukları ve taşlar altında gizlenir, gece beslenmeye çıkarlar. Çoğunlukla çürümüş bitkisel besin yerler. Bazen tarlalarda, sürüler halinde, bitkilerin kök ve filizlerini de yediklerinden büyük zararlar yaparlar. Çileklere çok musallat olurlar. İnsan ve hayvan dışkılarını da yediklerinden, tenya (şerit) yumurtalarının yayılmasına yardım ederler. Yuttukları barsak parazitlerinin yumurtalarını, sindirmeden tekrar dışarı atarlar. Boyları 1-20 cm arasında değişir. Benekli kırkayak (J.gutularus) 10-18 mm boyundadır. Memleketimizde bulunanların boyları 10-46 mm’dir. Tropik memleketlerde 15-20 cm’ye ulaşanları vardır.
Yumurta ile ürerler. Yumurtalar, topraktan yapılmış bir yuvaya yumurtlanır ve dişi tarafından korunur. Genellikle yavrular 12-15 gün sonra yumurtalardan çıkarlar. Hayatları boyunca birkaç defa deri değiştirirler. Her deri değiştirmede, vücut halkalarının sayısı artar. Larvalar, bir yıl içinde erginleşirler. Kitinli derileri, antibiyotik etkisi olan pis kokulu, zehirli bir sıvı salgılar. İri olanlarının salgısı, insan elini tahriş eder. Testiden su içerken yutulursa, zehirlenmeye sebeb olabilir. Bazan yapraklar üstünde dolaşırlar. Korkutuldukları zaman kendilerini yere atarak, saat zembereği gibi helezoni kıvrılır, ölü taklidi yaparlar.
Zooloji
-
Ataks tavuk yetiştiriciliği ve Ataks tavuk özellikleri nelerdir?
-
Omurgalılara Genel Bir Bakış
-
Memelileri diğer canlı türlerinden ayıran bazı özellikler
-
Göz dizilişlerine bakarak örümceklerde familya tespiti
-
Önositoid nedir? Önositoidler nasıl bir yapıya sahiptir ?
-
Adipohemosit nedir?
-
Sferül hücre nedir?
-
Koagülosit nedir?
-
İntegrin nedir? Görevleri nelerdir?
-
Organogenez nedir ? Hangi canlılarda görülür ?
-
Hayvanlarda boşaltım sistemi elemanları nelerdir?
-
Nöral Kristadan Gelişen Yapılar
-
Omurgasızlarda kan hücreleri
-
Deneylerde Neden Fare Kullanılır?
-
İstilacı Türlerin Yayılma Yolları Nelerdir ?