Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Clostridium botulinum - Botulismus Enfeksiyonu

---

Clostridium botulinum tarafından salgılanan nörotoksinlerin (BoTN) neden olduğu botulismus ağır seyirli bir hastalıktır. Çoğunlukla hastanın öyküsü ve klinik bulgularına göre ön tanısı konabilir. Hastadan alınan serum, dışkı, kusmuk veya mide içeriğinden ya da hastanın yemiş olduğu şüpheli gıdadan BoTN‟in gösterilmesi veya dışkıdan C. botulinum‟un izole edilmesi tanıyı doğrular.

Botulinum nörotoksini çok kuvvetli toksik etkiye sahiptir. Biyolojik silah olarak kullanılma potansiyeli nedeniyle BoNT biyoterör ajanları arasında yer alır. Botulismus vakaları ise, biyolojik terör olasılığının dışlanmasını gerektirdiğinden, aynı zamanda halk sağlığı acili olarak kabul edilirler (1,2).

Botilismus ülkemizde bildirimi zorunlu bir hastalıktır (3,4). Tanıda kullanılabilecek teknikler rutin mikrobiyoloji laboratuvarlarının tanı kapsamına girmediği için örneklerin mikrobiyolojik incelemesi sadece referans merkezlerinde yapılmaktadır. Şüpheli durumlarda bir klinik laboratuvar büyük olasılıkla yatan hastadan örneklerin alınması ve Referans laboratuvara gönderilmesinde rol oynayacaktır. Bu nedenle bu UMS belgesinde de, botulismus şüphesi bulunan olgularda tanı amacıyla uygun örneklerin seçilmesi, yeterli miktarda alınması ve doğru biçimde paketlenmesi için gerekli bilgilerin verilmesi amaçlanmıştır.

Botulismus, Clostridium botulinum, nadiren Clostridium baratii ve Clostridium butyricum türlerinin salgıladığı nörotoksinlerin neden olduğu, seyrek görülen, ancak ciddi seyirli nöroparalitik bir hastalıktır (2).

C. botulinum spor oluşturan zorunlu anaerob bir bakteridir. Sporlar doğada yaygın olarak bulunur. Uygun anaerob koşulların oluşması durumunda sporlar germinasyona uğrayıp çoğalır, bu esnada BoNT salgılanır. Son derece yüksek toksik etkiye sahip olan BoNT, ağır zehirlenmelere hatta ölüme neden olabilir (1,2,5).

Botulismusun beş tipi tanımlanmıştır. En fazla görülen formu gıda-kaynaklı botulismustur; içinde daha önce toksin oluşmuş besinlerin, çoğunlukla ev yapımı sebze veya et konservelerinin yenilmesiyle gerçekleşir. Daha az sıklıkla infant botulismusu görülür, besinlerle ağızdan alınmış sporların bağırsakta kolonizasyonu sonrası gelişir. Lezyonların C. botulinum ile kolonize olmasının ardından yara botulismusu oluşabilir. Bu klinik tabloların dışında, çocuk veya erişkinlerde intestinal kolonizasyon sonucu meydana gelen botulismus olguları bilinmektedir. Tedavi amaçlı uygulamalara veya laboratuvar kazası ile toksin enjeksiyonlarına bağlı gelişen botulismus olguları bildirilmiştir (6). Biyolojik terör amaçları için BoNT‟nin kullanılma olasılığı önemli bir kaygı nedenidir (2,5).

C. botulinum, gram pozitif, hareketli, subterminal oval spor yapabilen zorunlu anaerob, iri bir basildir. ġeffaf, düzgün olmayan koloniler oluşturur. At kanlı agarda hemoliz yapar, belirgin koloniler yerine, besiyerinin yüzeyine bir film tabakası şeklinde yayılım gösterir (2,7).

Fenotipik ve genotipik özelliklerine göre C. botulinum, grup I, II, III ve IV olmak üzere dört farklı grupta incelenir. Bu gruplarda yer alan C. botulinum suşları, serolojik yönden farklılık gösteren yedi (Toksin A-G) nörotoksin salgılar. Farklı tipler bazı konaklara özgüllük gösterir, Tip A, B, E ve F toksinleri insanda, C ve D tipleri ise hayvan ve kuşlarda hastalık oluşturur. Arjantin'de topraktan izole edilen G tipinin insan veya hayvanlarda hastalık yaptığına dair bir bildirim (salgın veya olgu) yoktur (1,2,8).

Botulismusun tüm klinik formlarında toksinler aynı şekilde etki gösterir. Toksinler periferal bölgeden (bağırsak, yara, akciğer) kan dolaşımına geçer; motor nöronlarda kas-sinir bağlantılarına ulaşır ve presinaptik membrana bağlanarak asetilkolinin salgılanmasını engeller, kas kasılması gerçekleşemez. Bunun sonucunda gevşek (flask) paralizi gelişir (1).

Nörotoksin 19 aminoasitten oluşan, 1.5×104 dalton ağırlığında bir proteindir. Son derece toksik olan maddenin 0.1 ila 1μg‟ı bir insanın ölmesi için yeterlidir. Toksinler ısıya duyarlıdır, kaynatılmakla yapısı ve aktivitesi bozulur. Polivalan antitoksinlerinin koruyucu etkisi bulunmaktadır (1,5).

Botulismus bulaşıcı değildir.

Kaynaklar

1 Capek P, Dickerson TJ. Sensing the deadliest toxin: technologies for botulinum neurotoxin detection. Toxins (Basel) 2010;2 (1):24-53.
2 Botulism in United States, 1899-1996: Handbook for Epidemiologists, Clinicians & Laboratory Workers. CDC. 1998. www.cdc.gov/ncidod/dbmd/diseaseinfo/files/botulism_manual.htm (son erişim tarihi: 16.12.2013)
3 Bulaşıcı Hastalıklar Sürveyans ve Kontrol Esasları Yönetmeliğinde Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik. Resmi Gazete; 02.04.2011 – 27893. http://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2011/04/20110402-3.htm (son erişim tarihi: 06.01.2014)
4 Bulaşıcı Hastalıkların Ġhbarı ve Bildirim Sistemi, Standart Tanı, Sürveyans ve Laboratuvar Rehberi, Sağlık Bakanlığı Ankara. 2004. http://www.shsm.gov.tr/public/documents/legislation/bhkp/asi/bhibs/BulHastBilSistStanSurveLabReh.pdf (son erişim tarihi: 18.12.2013)
5 Lindstrom M, Korkeala H. Laboratory diagnostics of botulism. Clin Microbiol Rev 2006;19(2): 298–314.
6 Botulism. http://www.cfsph.iastate.edu/Factsheets/pdfs/botulism.pdf (son erişim tarihi: 31.03.2014)
7 Specimen collection and anaerobic culture techniques. In: Jausimies-Somer HR, Summanen P, Citron DM, Baron EJ, Wexler HM, Finegold SM, Wadsworth KTL, eds. Anaerobic Bacteriology Manual. 6th ed. Star Publishing. Belmont, CA. 2002.
8 Solomon H. Lilly T. FDA Bacteriological Analytical Manual. Chapter 17, Clostridium botulinum. 2001. http://www.fda.gov/Food/FoodScienceResearch/LaboratoryMethods/ucm070879.htm (son erişim tarihi: 16.12.2013)

Ulusal Mikrobiyoloji Standartları Bakteriyoloji / Mikrobiyolojik Tanımlama / B-MT-15 / Sürüm: 1.1 / 01.01.2015

---