Çığ Nedir? Ormanların Çığ Üzerindeki Etkileri ve Çığdan Korunma Yolları Nelerdir?
Dağlarda erozyon, heyelanlar ve kayaların düşmesi, kışın yoğun kar yağışı ve ardından oluşabilecek çığ tehlikesi ve olası seller. Bunların hepsi doğada karşılaşabileceğimiz tehlikelerdir.
Ormanlar bu tip olayları en aza indirmeye ve bizi bu doğal tehlikelerden korumaya yardımcı olur.
Türkiye dağlık ve yoğun kar yağan kesimlerinde karşılaşılan doğal felaketlerden birisi de çığdır(Gürer, 1987).
Çığ, farklı seslerden dolayı dağdan aşağıya doğru kayan büyük kar kütlelerine verilen isimdir. Çoğunlukla kar çok yağdığında meydana gelir. Bol kar yağdığında taze kar tabakasının alttaki eski tabakayla iyi kaynaşmaması sonucu, rüzgarın kaldırdığı büyük bir kar kitlesinin aşağı inerek alttaki kar tabakası üzerinde kayması sonucu, bir hayvan veya kayakçının oynak kar tabakasını çiğneyerek harekete geçirmesi sonucu oluşabilir (Wikipedia).
Çığ oluşma nedenleri genel olarak 6 başlık altında incelenmektedir (Tavşanoğlu, 1974; Anonim, 2004).
Bunlar; İklim özellikleri, yamaç eğimi, bakı, kar tabakalarının yapısı, yamaç örtüsü, yamaçların jeolojik ve toprak özellikleridir.
Çığlar dağlık arazilerde kırsal yaşamı ve yerleşim alanlarını, turistik tesisleri, enerji nakil hatlarını, ulaşım yollarını tehdit etmekte, can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Çığlar genellikle yamaç özellikleri bakımından sürekli bitki örtüsü altında kalması veya korunması gereken yüksek arazi kesimlerinde görülmektedir. Bu nedenle, ormanlık alanlarda yapılacak her türlü yanlış uygulamanın ve ormansızlaşmanın çığ oluşumu üzerinde büyük etkisi vardır. Çığ oluşumunda en önemli etkenler yörenin topoğrafik ve iklim özellikleridir (Göl, 2005).
Yurdumuzda kar yağışının fazla olduğu kış mevsimlerinde çığ olayları yaşanmaktadır. Çığlar dağlık bölgelerdeki kırsal yaşamı, yerleşim alanlarını tehdit etmekte, ulaşım ve iletişimi engellemekte, can ve mal kayıplarına neden olmaktadır. Ayrıca, yağışın büyük bölümünü kar olarak alan havzalarda ilkbaharda ani hava ısınması ile birlikte sel-taşkın ve erozyon tehlikesi ortaya çıkmaktadır (Göl, 2005).
Her yıl ortalama 45 kişi çığ olaylarında hayatını kaybetmektedir (Gürer, 1987).
Çığlar, genellikle insan kullanımından uzak, yoğun kar yağışı alan havzanın yukarı kesimlerinde meydana gelmektedirler. Ancak son zamanlarda nüfusun, teknolojinin ve ulaşım imkanlarının artmasıyla yukarı havzaların insanlar tarafından kullanılmaya başlanması ve kayak turizmine, enerji nakil hatlarına, yollara etkileri nedeniyle çığlar, önemli bir doğal afet olmuştur (Göl, 2005).
Arazinin arızalı, eğimin fazla, orman örtüsünün zayıf olması ve ormanın kışın yaprağını döken türlerden oluşması, orman örtüsünün yatay ve düşey doğal sınırlarının daraltılması gibi nedenler ülkemizin çığ potansiyelini artırmaktadır. Çığ oluşumunda en önemli etkenler yörenin yerel topoğrafik ve meteorolojik koşullarıdır Çığların oluşmasında yağan karın özelliklerinin de büyük önemi vardır. Bu nedenle, çığ araştırmalarında karın tüm özellikleri ortaya konmaktadır. Çığ kontrolü yönünden ağırlıklı olarak kalıcı kar kütlelerinin yapısı, kar sıcaklık gradyanı, başkalaşım aşamaları, kar direnci, profil özellikleri, akma ve kaymalar, kristal yapısı özellikleri üzerinde durulmaktadır (Özyuvacı,2001).
Topoğrafik açıdan 35 derecelik eğimden daha dik, genellikle güneye bakan, rüzgar altı olan çıplak yamaçlar doğal çığ güzergahlarıdır. Meteorolojik açıdan, şiddetli tipi sonrası gelen ılık havanın 36 saatten uzun olması, kar örtüsü üzerine yağmur yağması, bir defada 25 cm’ den daha kalın bir kar tabakası oluşması, tipinin 24 saatten uzun süre 7 m/s’ den daha büyük bir hızla esmesi çığ oluşumunda etkendir (USDA, 1961).
Bir çığ alanı; çığ toplama havzası, çığ başlangıç zonu, çığır ve çığ bitim zonu olmak üzere dört bölümde incelenir (Özyuvacı, 2001).
Çığlar; kar örtüsünün gevşek ve sıkı olmasına, su içeriğine, arazide kalış süresine, tabakalaşma sayısına, açık arazide veya vadi içerisinde oluşmasına, kayma zeminin özelliklerine göre sınıflandırılmaktadır. (Tavşanoğlu, 1974; Cemagref, 1983; Gürer ve Koçyiğit, 1995; Magreth, 1995; Anonim, 1999; Görecelioğlu, 2003)
Çığlar, yapısal kontrol amaçları açısından değerlendirildiklerinde;
Gevşek kar çığları,
Heyelan tipi çığlar
İlk bahar veya ıslak kar çığları olmak üzere başlıca üç grupta incelenmektedir (Özyuvacı, 2001).
Hayati ve uygun şekilde yönetilen ormanlar, çığ gibi doğal tehlikelerin önlenmesinde önemli bir etkendir. Özellikle doğrudan koruma etkisi olan ormanlar, doğal tehlikelere (çığlar, kaya düşmeleri, toprak kaymaları, vb.) karşı sürdürülebilir korumaya önemli bir katkı sağlar.
Mevcut orman alanları bir yandan kar kütlelerinin başlangıcına karşı koyarken, diğer yandan da daha aşağıda bulunan bir ormanda, olası frenleme etkileri nedeniyle çığların akma uzunluklarını azaltabilir ve böylece altındaki nesnelere zarar verme olasılığını azaltabilir.
Ormanlar çığ tehlikesinden korunmada en etkili ve uygun maliyetli yapılardır. Çünkü ormandaki doğal kar örtüsünün stabilitesi açık alana göre artar. Orman kapalılığının derecesi ve orman içi boşlukların eğim ile birlikte boyutu, koruyucu etkiyi tanımlamak için önemli bir kriterlerdir.
Çığ koruma önlemleri, bütüncül bir yaklaşımla, alınacak önlemlerin tümünün birbirini tamamlayan nitelikte olması gerektirmektedir. Sadece mekanik önlemler alarak veya sadece ağaçlandırma yaparak çığ tehlikesinden korunmak yeterli olmamaktadır. Orman sınırının üstünde ve ağaçlandırmanın ekolojik nedenlerle zor olduğu sahalarda çığ önleme yapılarının inşa edilmesi tek seçenek olabilir. Ancak, ağaçlandırmaya uygun sahalarda ağaçlandırma ve çığ önleme yapıları birlikte planlanmalıdır (Göl, 2005).
Çığlara karşı koruyucu işlevi olan orman alanları şu şekilde karakterize edilebilir.
-Ormanlık arazi, potansiyel bir çığ bölgesinde bulunuyorsa çığların tamamen tetiklenmesini veya çığ olasılıklarını azaltır.
-Ormanın bulunduğu alan çığ pisti üzerinde ise potansiyel frenleme etkisi nedeniyle hasar olasılığını büyük ölçüde azaltabilir.
Çığdan Korunma Yolları Nelerdir?
Çığ genellikle çok hızlı gelişir ve hareket eder. Bu nedenle, çığın oluşması fark edildikten sonra mümkün olduğunca hızlı ve soğukkanlı olunmalıdır. Çığın başlangıç anından sonra, bina içinde değil dışarıda bulunuyorsanız;
• Çığ başladığında, çığın büyüklüğüne, hızına, patikanın genişliğine, etrafta bulunan araçlara ve var olan daha güvenli yerlere bağlı olarak, o alandan çok hızlı bir şekilde ayrılmaya karar verin.
• Çığın daha yavaş ve yüksekliğinin az olduğu kenar kısımlarına ulaşmaya çalışın.
• Bağırarak veya başka ses kaynaklarını kullanarak, diğer insanları uyarın.
• Eğer çığa yakalanmanız kesin ise veya o anda kayak yapıyorsanız, kayak batonlarını
ve kayakları çıkarıp atın, sabit bir ağaç, kaya veya başka bir cisme tutunmaya çalışın.
• Kırılmış ağaç ve kaya parçalarından uzak kalmaya veya korunmaya çalışın.
• Yerden de destek alarak yüzme hareketi yaparak akan karın üstünde kalmaya çalışın.
• Ağzınızı sıkıca kapatın, mümkünse kafanız karın altında kaldığı anda uzun süre nefesinizi tutun.
• Önerilen başka bir yöntem de akış sırasında oturma pozisyonu almaktır. Bu yöntemde bacaklar
ve kollar birbirlerine yapıştırılır. Çığ durmadan kısa süre önce, bacaklar ile yeri sertçe iterek
kalkmaya çalışılır.
• Çığ durmadan önce mutlaka bir elinizi ağız ve burnu kapatacak şekilde yüzünüzde, diğer elinizi de başınızın üzerinde (yüzeye doğru uzatarak) tutun ve kar altında kaldığınız zaman boyunca hayati önem taşıyacak olan nefes boşluğunu genişletin. Bu arada başınızı sağa sola doğru çevirerek boşluğu büyütebilirsiniz.
• Hava kesesi, çok küçük olsa bile ağız ve burnun kar ile dolmaması demektir. Kesenin varlığı, kazazedenin her zaman kurtulma şansının olduğunu ümit etmesini sağlar.
• Karda ses iletimi az olmasına rağmen, yüzeye yakın olduğunuzu hissediyorsanız bağırmak faydalı olur.
• Bazı olaylar ve araştırmalar göstermiştir ki, sırt çantası taşıyan insanların çığın topuğu civarında yüzeyde kalma şansları, taşımayanlardan daha fazladır.
• Ülkemizde hemen her yıl çığ olayları meydana gelmekte, can ve mal kayıplarının yanı sıra, yolların kapanmasına, enerji ve iletişim hatlarının ve doğal ekosistemlerin zarar görmesine yol açmaktadır.
Kaynaklar:
- Anonim., 1999. Erozyon Kontrolü Uygulamalarında Dikkate Alınacak Hususlar, T.C. Orman Bakanlığı, Ağaçlandırma ve Erozyon Kontrolü Genel Müdürlüğü, AGM Yayın No: 14, Tamim No: 14, Ankara.
- Cemagref, A., 1983. Neige et Avalanche, Group de Grenoble, Division Nivologie, Juin, Grenoble, France.
- Göl.,C 2005. Çığ Olgusu ve Ormancılık, Süleyman Demirel Üniversitesi Orman Fakültesi Dergisi Seri: A, Sayı: 1, Yıl: 2005, ISSN: 1302-7085, Sayfa: 49-63
- Görecelioğlu, E., 2003. Sel ve Çığ Kontrolü, İ. Ü. Orman Fakültesi Yayınları, İ.Ü. Y. No: 4415, O.F. Y. No: 473., İstanbul.
- Gürer, İ., 1987. Türkiye’de Çığ Sorunu, TMMOB, İnşaat Mühendisleri Odası, Türkiye Mühendislik Haberleri, Cilt: 33, Sayı: 332, Ankara.
- Gürer, İ., Koçyiğit, Ö., 1995. Ağaçlandırma ve Orman Örtüsünün Kar, Kürtün ve Çığ Oluşumuna Etkileri, Orman Müh. Dergisi, Sayı: 6, Yıl: 32, Ankara.
- Margreth, S., 1994. Eylül Ayı İçerisinde Afet İşleri Genel Müdürlüğü’ nde Çığ Koruma İle İlgili Ders Notları, Ankara.
- Özyuvacı, N., 2001. Kar Hidrolojisi, İstanbul Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü Yayınları, R. No: 4304, Enstitü No: 12, İstanbul.
- Usda, 1961. Snow avalanche A Handbook of Forecasting and Control Measures, Agriculture Handbook No: 194, Washington D.C. USA.
- Tavşanoğlu, F., 1974. Sel Yataklarının Tahkimi, İ.Ü. Yayın No: 1972, O.F. Yayın No: 203, İstanbul.
https://www.mgm.gov.tr/FILES/genel/brosurler/cig.pdf
https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87%C4%B1%C4%9F
Ekoloji Haberleri
-
Artan sıcaklıklar Arnavutluk'taki göçmen kuş yaşam alanlarını olumsuz etkiliyor
-
Araştırmacılar yeşil algler ve bakterilerin birlikte iklimin korunmasına katkıda bulunduğunu ortaya koyuyor.
-
Araştırmacılar mısırın topraktaki arsenik toksisitesini azalttığını keşfetti
-
Hindistan kaplanları iklim ve insan baskısı arttıkça yükseklere tırmanıyor
-
2100 yılı için sığ kıyı ekosistemlerinin kaderini tahmin etmek
-
Ülkeler mercanlara yardım için 12 milyar dolar toplama sözü verdi
-
Dünyadaki biyolojik çeşitliliğin üçte ikisi toprakta yaşıyor
-
Derin denizlerin eşsiz güzellikleri "Mercan Resifleri"
-
Canlıların korunma statüleri,
-
Çevreye Etkin Bir Yaklaşım: Kişisel Karbon Ayak İzi Hesaplama ve Azaltma Stratejileri
-
Deterjanların Çevre Üzerindeki Etkileri ve Sürdürülebilir Yaklaşımlar
-
İnsan Türlerinin Melezleşmesi, İklimle Yakından İlişkiliydi
-
Yağmur yağacağını koklayabiliyor musun?
-
İklim değişikliği çocuk sağlığını riske atıyor
-
Kaplumbağa Fosili, 150 Milyon Yıl Önceki Habitatı Aydınlatıyor