BİTKİLEDER YAPRAK OLUŞUMU VE GÖREVLERİ
Yaprak, gövdelerdeki apikal meristemden oluşan lateral bir organdır. Yaprağın doğrudan veya dolaylı olarak solunum, koruma, besin ve su depo etme, böcek yakalama ve sindirme, üreme, salgı, desteklere tutunma gibi birçok görevi olmasına karşın, önemlilerinden ikisi fotosentez (özümleme) ve terleme (transpirasyon ) olduğundan, şekli de işlevine uygun olarak geniş bir dış yüzeye sahip, yassılaşmış organdır. İyi gelişmiş bir havalandırma (aerankima) dokusuna sahiptir ve temel doku hücrelerinde bol miktarda kloroplast bulunur. Yapraklar yaptıkları işleve bağlı olarak değişik şekiller gösterirler. Böyle değişim yapraklarına metamorfoz yapraklar denir. Örneğin tomurcuk pulları, diken yapraklar, depo yapraklar, sülük yapraklar, kapan yapraklar, üretken yapraklar, çiçek yaprakları gibi.
Yapraklar gövde ve dalların üzerinde bir sıra ve bir düzen içinde düğüm (nodyum) yerlerinden çıkarlar. Büyümeleri, büyüklükleri ve ömürleri sınırlı olduğu için, kısa sürgün olarak kabul edilebilir. Yaprak esas olarak yaprak ayası (lamina), yaprak sapı (petiol) ve yaprak tabanından (bazis) oluşur.
Yaprak ayası, yaprağın yassılaşmış, geniş bir yüzeye sahip, ince ve yeşil kısmıdır. Terleme ve fotosentez olaylarının büyük kısmı burada gerçekleşir. Ayası bütün yani parçalanmamış yapraklara basit yapraklar denir.
Örneğin aksöğüt yaprakları. Ayası loplu olan veya küçük yaprakçıklara bölünmüş olan yapraklara ise bileşik yapraklar denir (Şekil 13.3). Akasya yaprakları gibi. Parçalanma orta eksene (ana damar) dik gerçekleşirse yaprakçıklardan oluşan tüysü bileşik yapraklar (pinnat) oluşur. Yaprak ayasının ucu bir yaprakçıkla biterse tekli tüysü (imparipinnat), iki yaprakçıkla biterse ikili tüysü (paripinnat) adım alır. Bazan da parçalanma sonunda üç yaprakçık oluşur (trifoliat, üçgüldeki gibi). Saydığımız bu bileşik yaprak tipleri baklagillere (Fabaceae) özgüdür. Yaprak ayası atkestanesi bitkisinde (Aesculus hippocastanum) olduğu gibi elin biçimine uygun olarak parçalanırsa buna da palmat bileşik yaprak denir (Şekil 13.3).
Yaprak kenarları düz, dişli (dentat), testere dişli (serrat), loblu, oymalı (krenat), körfezli (sinuat) ve benzeri kenarlara sahip olabilir (Şekil 13.4). Ayanın genel şekline göre ise oval (ovat), üçgen (deltat), kalpsi (kordat), şeritsi (linear), yuvarlakça (rotundat), elips (eliptik), iğnemsi (asikular), ipliksi (filiform), dikdörtgen (oblong), oraksı (falkat), oksu (sagitat), biz (subulat), keman (pandurat) ve benzeri şekilli olabilir.
Yaprak ayasında bulunan damarlar aya içinde değişik şekillerde yayılarak yapraklardaki damarlanmayı (venasyon) oluştururlar. Bu damar sistemleri genel olarak yaprak ayasının şekline göre basit, paralel, ağsı, çatalsı, palmat, pinnat, peltat ve pedat damarlarıma gibi damarlarıma gösterirler.
Basit damarlanmada çamda (Pinus) olduğu gibi, yaprak ayasında bir veya iki damar bulunur. Bu tip yapraklarda yaprak ayası çoğunlukla dar ve iğne şeklindedir. Paralel damarlanmada orta damar hakimiyeti bulunmaktadır ve yan damarlar ya orta damara dik iken birbirine paralel (Zakkum, Nerium) ya da orta.
Şekillerine göre yaprak tipleri. Soldan sağa: düz kenarlı, ince testere dişli, keskin testere dişli, oymalı- testere dişli, oymalı- dişli, derin oymalı, derin dilimli, parçalı (Akman’dan).
damara da birbirine de paralel uzanırlar (monokotiledonlu bitkiler için tipiktir, örneğin buğday yaprağında olduğu gibi). Ağsı damarlanmada da yine yaprak ayasında orta damar hakimiyeti vardır. Bu orta damardan çıkan yan damarlar ayada bir ağ şeklinde yayılırlar. Yaygın olup dikotiledonlu bitkiler için tipiktir (kavak yaprağında olduğu gibi). Çatalsı (dikotomik) damarlarıma yaygın bir damarlanma değildir ve ilkel damarlanma olarak kabul edilir. Ayaya giren damar ikili çatallanarak venasyonu oluşturur. Bazı eğrelti otlarında (Venüs saçı, Adiantum capillus-veneris) ve Ginkgo biloba (gümüş meyva) yapraklarında görülür. Palmat damarlanmada, atkestanesinde olduğu gibi damarlar ayaya uygun olarak dağılmıştır. Yine bazı begonya (Begonia), öksürükotu (Tussilago farfara) bitkisinin yaprakları da örnek verilebilir. Ayrıca Pinnat, peltat ve pedat gibi damarlanma tipleri de vardır.
Yaprakların gövde üzerinde dizilişi belli kurallara göredir. Bu kurallardan birisi alternansi kuralıdır ki bu kurala göre bir düğümden çıkan yaprakların izdüşümleri ile onu izleyen alt ve üst düğümlerdeki yaprakların iz düşümleri çakışmaz. Diğer bir kural ekvidistans kuralıdır ve bu kural gereği, bir nodan (düğüm) çıkan yapraklar nodu eşit paylaşırlar. Bu iki kurala göre yapraklar sürgün üzerinde iki temel diziliş (fılotaksi) gösterirler.
1. Vertisillat (dairesel) yaprak dizilişi: Bu diziliş şeklinde bir düğümden birden çok yaprak çıkar ve düğümü eşit paylaşırlar. Dekussat (karşılıklı çapraz), oppozit (karşılıklı), üçlü dairesel gibi çeşitleri olabilir.
2. Sarmal (almaşlı, anternatif) yaprak dizilişi: Bu dizilişte her düğümde bir yaprak oluşur. Diştik (ikili sıralı sarmal), tristik (üçlü sıralı sarmal) ve 2/5 sarmal diziliş gibi çeşitleri vardır.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?