Bitki Toplama Yöntem ve Teknikleri
Pratik nedenlerle yeryüzü florasının sınıflandırılması esas olarak Herbaryum materyali ve onunla ilgili literatüre dayanır. Herbaryumlar; kurutulmuş ve usullerine göre hazırlanmış bitki örneklerinin muhafaza edildiği merkezlerdir. Sınırlılığına rağmen, bir herbaryum, canlı kolleksiyonlardan daha avantajlara sahiptir. Bir cinsin bütün türlerini, aynı yer, aynı durum ve aynı zamanda karşılaştırma olanağına herbaryumlarda sahip oluruz. Bitki toplama genellikle 2 amaç için yapılır:
1. Az bilinen bir yörenin florasının ortaya çıkartılması
2. Belirli grupların toplanması; burada ya taksonomist belirli bir grupla ilgilenmektedir (Örneğin; Revizyon çalışmaları) ki bu durumda bilim dünyasına yeni türler eklenebilir ya da herba¬ryumda iyi temsil edilmeyen grupların tespiti amaçlanır.
- Bitki Toplama
Arazi çalışmalarında öncelikle, toplanacak bitkiyi topraktan sökmek için çapaya ihtiyaç vardır. Ayrıca çalı ve ağaçlardan, büyük dikenli otlardan parça alabilmek için dal makası ve av bıçağı gereklidir.
-Gerekli Malzemeler
1. Harita.
2. Arazi çalışmasında kullanılacak bir not defteri.
3. Bir ipe geçirilmiş ve boyuna takılabilecek büyüklükte el büyüteci.
4. Toplanan bitkileri içine koyabileceğimiz bir torba veya metal çantalar.
5. 45 x 30 cm boyutlarında kafes şeklinde tahtadan veya metalden yapılmış presler.
6. Bitkileri topraktan sökmek için çelikten yapılmış çapa veya kazma kullanılır.
7. Kurutma kağıdı.
8. Altimetre (yükseklik ölçer) ve pusula.
9. Çalışmada zaman kazanmak ve çalışılan araziyi uzaktan taramak amacıyla kolay taşınabilir iyi büyütmeli bir dürbün.
10. Boyumuzun erişemeyeceği yüksekliklerdeki bitkileri toplayabilmek için eklemeli çelik kesiciler.
11. Plastik şişe ve kavanozlar.
12. Toplanan tohumları koyabileceğimiz kağıt zarflar.
Bitki örneklerinin tayin edilebilmesi için örneklerin tam olarak toplanması ve toplama sırasında bazı notların alınması gerekmektedir. Eksik toplanan örnekler kesinlikle tayin edilemez. Bitki toplamada hangi familyada hangi bitki kısımlarının toplanacağının bilinmesi ve bitki örneklerinin bu bil¬gilerin ışığı altında toplanması gerekmektedir.
1. Toplanacak bitki örneklerinde kök, gövde, çiçek ve meyvenin bulunması gerekir. Ancak bir bitki üzerinde aynı anda meyve ve çiçek bulunmayabilir. Bu durumda çiçekli ve meyveli bitkiler ayrı ayrı toplanmalıdır.
2. Tek yıllık otsu bitkiler çapa yardımı ile topraktan kolaylıkla sökülebilir. Soğanlı veya yumrulu bitkilerin toprakaltı kısımları derinde olacağı ve toplama sırasında gövdeden kolaylıkla kırılıp ayrılabileceği için, bitkinin toprakaltı kısmı görülünceye kadar tek bir taraftan kazılır ve bitkinin toprakaltı kısmı görülünce bitkinin gövdesi kazılmış tarafa doğru yatırılarak bitki topraktan çıkartılır.
3. Çok yıllık otsu bitkilerde örnek büyük değilse, bitki, kökü ile birlikte alınır. Eğer örnek büyük ise bitki köke yakın bir yerden kesilir ve çıkartılır.
4. Örnek büyük ise prese sığmayacağından, bitkinin alt yaprakları, gövdenin yapraklı kısımlarından 2-3 parça ve çiçek durumlarını gösteren çiçekli dallar kesilerek alınır ya da bitki “N” veya “V” şeklinde kıvrılarak prese konulabilir.
5. Bitki toplarken aynı türden yeterli miktarda toplandıktan sonra bunlar boylarına uygun naylon torbaya koyulur. Toplama sırasında coğrafik yer veya ekolojik ortam ve habitat değişikliğinde bitki toplama torbasını da değiştirmelidir. Böylece aynı yer ve habitattan toplanan bitkiler bir arada olur ve bu da presleme ve arazi defterine yazımda kolaylık sağlar.
6. Böcek veya diğer hayvanlar tarafından kemirilmiş, pas enfeksiyonu ve hastalıklı bitkilerin toplanılmasından kaçınılmalıdır.
7. Gelişmemiş bireylerden kaçınılmalıdır.
8. Toplanan örneklerin populasyondaki varyasyonları göstermesine dikkat edilmelidir.
9. Toplanan örneklerin olağan dışı durumları not edilmelidir (örneğin, bir bitkinin gölge formları gibi). Mümkünse böyle bireyler toplanmamalıdır.
10. Dioik türlerin erkek ve dişi bireyleri ayrı ayrı olarak toplanmalıdır.
- Bazı Bitkilerin Toplanmasında Dikkat Edilecek Hususlar:
1. Salix (Söğüt): Kolayca hibritleştiğinden ilkbaharda kedicik denen çiçek durumu, sonrada yapraklar toplanır. Dioik bir bitki olduğuna da dikkat edilmelidir.
2. Rubus (Böğürtlen): Diken ve yaprak durumları farklı olduğu için bir yıllık sürgünlerle birlikte çok yıllık çiçek taşımayan sürgünler de toplanır.
3. Rosa (Gül): Böğürtlende olduğu gibi toplanır ve ayrıca meyvenin bulunmasına dikkat edilir.
4. Hieracium: Bunun teşhisi kök sistemi üzerine dayanır. Bu nedenle toprakaltı sürgünlerinin de dik-katle toplanması gerekir.
5. Carex: Meyveleri olgunlaşınca toplanır. Çünkü bu bitkinin tayini utricullerin(dişi çiçeği saran özel brakteler) şekline bağlıdır. Eğer mümkünse çiçekli durumda da toplanmalıdır. Çünkü stigmaların sayısı da önemlidir.
- Arazi Defterine Not Edilmesi Gereken Bilgiler
Herbaryum etiketinde kullanılacak bilgiler,toplayıcının arazi defterine şu şekilde not edilmelidir:
1. Bitkilerin Numaraları: Her bitkiye ayrı bir numara verilir. Bu numara bitki toplayıcısının kendi numarasıdır. Deftere yazılan numaranın karşısına gerekli notlar yazılır (il, ilçe, mevkii, yükseklik, tarih v.b.). Aynı numara bitkinin yerleştirildiği gazete kağıdının bir köşesine veya ayrı bir kağıda yazılarak, bitkinin yanına konulur.
2. Bitkinin İsmi: Bitkinin cins, tür, familya adı biliniyorsa numaranın karşısına yazılır.
3. Lokalite: Topladığımız mevki'nin adı haritada olduğu gibi veya haritada adı yoksa haritadaki en yakın yere göre uzaklık verilerek yazılır. Örneğin; Ankara, Polatlı, Beylikköprü Beldesi 4 km güney-doğusu, Acıkır mevki gibi.
4. Habitat: Bitkinin toplandığı anakaya, toprak cinsi, bulunduğu ortam (Orman içi, makilik, step, su kenarı, bataklık v.b.) yazılmalıdır.
5. Yükseklik: Denizden yüksekliği "metre" olarak yazılır.
6. Önemli Notlar: Tayine yardımcı olacak bilgiler not edilmelidir. Mesela; Tek yıllık, çok yıllık, petal rengi, bitkinin duruşu gibi.
7. Toplama Tarihi: Bitkinin toplandığı tarih yazılır.
- Presleme
Preslemede kullanılan malzemeler: Pres, bağcık veya kayış, kurutma kağıdı ve gazete'dir. Presl¬er; dış ölçüleri 47 x 31 cm olan ızgara şeklinde tahtalardan meydana gelmiştir.
1. Yere koyulan 2 bağcık üzerine pres çerçevesinden biri yerleştirilir.
2. Bunun üzerine pres çerçevesi ebatına uygun bir şekilde ikiye katlanmış kurutma kartonu konulur.
3. Bir gazete kağıdı açılarak bu kurutma kartonunun üzerine yereştirilir.
4. Bitki gazete kağıdına uygun şekilde yerleştirilir.
5. Bitkinin toplama numarası hem gazete içine hem de arazi defterine yazılır. Bitki ile ilgili bilgiler, arazi defterine yazılır. Gazete kağıdı kapatılır ve üzerine kurutma kartonu konulur.
6. Son bitki de yerleştirildikten sonra en üste pres çerçevesinin diğeri kapatılır.
7. Pres iyice sıkıştırılarak bağlanır.
Presleme sırasında taze bitki materyalinin gazete kağıtlarına yerleştirilmesi, özel incelik isteyen bir iştir.
- Preslemede taze bitkinin kurutma kağıdına yerleştirilmesinde dikkat edilecek hususlar:
1. Bitki örnekleri mümkün olduğu kadar gazeteye temas etmelidir. Fakat birbiri üzerine gelmemelidir.
2. Bitkiler küçük boyda ise bir gazeteye birçok birey yerleştirilebilir.
3. Otsu bitkilerin boyu eğer 40 cm' den uzun ise, koparmadan "V" veya "M" şeklinde kıvrılarak gazeteye konulabilir.
4. Katlanan bitkilerde üst üste gelen yerler budanabilir. Yalnız; bitki yerinde, budama yerini gösteren bir işaret bırakılmalıdır. Bir petiyol ve pedisel gibi.
5. Yaprakların bir veya birkaçı her iki yüzünü de gösterecek şekilde düzenlenmelidir.
6. Büyük bitkiler parçalanarak daha çok gazeteye yerleştirilir. Bu durumda her gazeteye aynı toplama numarasının yazılmasına dikkat edilmelidir.
7. Büyük çiçek taşıyan bitkilerin (Iris v.b.) çiçekleri ayrıca preslenmelidir. Hatta kısımlarına parçalamalı ve bu parçaların düzgünce kuruması sağlanmalıdır.
8. Toprakaltı kısımlar ve kök üzerinde kalan topraklar preslemeden önce yıkanarak temizlenmelidir.
9. Soğan, Rizom gibi etli kısımlar boyuna kesilerek preslenmelidir. Böylece kuruma çabuklaşır.
10. Su bitkilerini gazete içinde düzeltmek zordur. Çünkü sudan çıkınca büzülür. Burada yapılacak işlem şudur: Bir tabaka karton suya konup, iyice ıslatılır. Sonra toplanacak bitkinin altına getirilir. Su bitkisi bu karton yerinde(su içinde) düzenlenir. Daha sonra dikkatle sudan çıkarılır ve prese yerleştirilir. Bu bitkil¬eri içeren gazeteler kuru olanlar ile değiştirilerek kurutulur.
- Kurutma İşleminde Dikkat Edilecek Hususlar
1. Kurutma en az 1 hafta sürer.
2. Kurutma kağıdı veya, bazı gazete kağıtları, günde en az bir defa değiştirilmelidir.
3. Eğer gazete kağıdı çok ıslanmışsa hemen değiştirilmelidir. Örneğin, su bitkilerinde.
4. Pres 3. günden sonra biraz gevşetilerek içinden hava geçmesi sağlanır. Bu, kurutma işlemini hızlandırır.
5. Bitkinin nemli kısımları küflenebilir. Ayrıca bitki ile birlikte bazı böcek larvaları da prese girebilir ve bunlar bitkiyi preslemede de yemeye devam eder. Buna karşı dikkatli olunmalıdır.
6. İçinde daha önce bitki preslenmiş gazeteler kesinlikle bir diğer preslemede kullanılmamalıdır. Çünkü küf enfeksiyonuna ve örneğin bozulmasına neden olur.
Sistematik
-
Sivrisineklerin Sınıflandırılması
-
Türleşme nedir ? Doğal türleşme şekilleri nelerdir ?
-
Bloom Taksonomisi Nedir?
-
FİLOGENETİK SİSTEMATİK
-
FİLOGENİ
-
Taksonominin Tanımı
-
TAKSONOMİNİN ÖYKÜSÜ
-
Metazoa’ nın Yapı Planı ve Ortaya Çıkışı
-
Hayvanların Organizma Alemindeki Yeri
-
Evrimin Ana Hatları
-
Filogenez ve Sistem
-
Homoloji kavramı nedir
-
Sistematiğin Yöntemleri
-
Yüksek Kategoriler - Regnum - Diviso - Ordo
-
Sistematikte Tür Kategorisi