Biyologlar - Biyolojiye Gerçekçi Yaklaşım

Ahlâksızlığın İmkânsızlığı: Yeni Bir Çalışma, Beyinlerin Ahlâka Aykırı Hareketleri İmkânsızmış Gibi Görmelerini Sağladığını Öngörüyor

---

İşyerinde aç olduğunuzu ve iş arkadaşınızın masasında bir şekerleme çubuğu gördüğünüzü düşünün. Neden o dışarıdayken yemiyorsun? Credit: İnsan Beyin Projesi

Bazı insanlar bunu yapmazlar çünkü yanlış olduğunu bilir, bazıları ise riskli olduğunu düşünüp yine yapmazlar. Ancak yeni bir araştırma, çoğu insan için bu anlık tepkinin aslında mümkün olmadığını düşünmelerinden kaynaklı olabileceğini gösteriyor.

Psikoloji alanında Asst. Prof.Fiery Cushman ve Cushman'ın laboratuvarında çalışan post-doktora üyesi Jonathan Phillips'in birlikte çalıştığı bu çalışma, varsayımsal olarak, insanların ahlaka aykırı eylemleri sanki imkânsızmış gibi görme eğiliminde olduklarını gösteriyor. Çalışma, National Academy of Sciences’ın Bildiriler Kitabında 17 Nisan tarihli bir makale ile yayınlandı.

Philips: “İnsanlar ahlaksız bir şey yaptığında, insanlar 'Hayır, doğru olamaz' veya 'inanamıyorum' gibi şeyler söyleme eğilimindedir. Biri size şapkanızı şeker çubuğuna çevireceğini söylediğinde beynin bunun imkânsız olduğunu düşünmesi gibi eşit derece de ahlaksız şeyleri imkânsız bulur.” diyor.

Cushman: “Beynin bu şekilde tepki göstermesinin iyi bir nedeni olabilir. Bunun aslında insanların gerçek dünyada ahlaki olarak davranmasına yardımcı olabileceğini düşünüyoruz. Belki beyniniz yanlış davranmak için tasarlanmışsa doğru şeyi yapmak daha kolaydır ... sanki imkansızmış gibi. Çünkü eğer bir şeyin mümkün olduğunu itiraf ettiyseniz, çok cazip hissetmeye başlayabilir.” diyor.

Bir anlamda, sanki her insanın olasılıkları öne sürdüğü iki sesi varmış gibi görünüyor-ahlak kurallarına saygılı daha sezgisel-çok ihtiyatlı fizik kanunlarına bağlı.

Chusman: “Öğrenmekte olduğumuz şeylerin bir kısmı insanlar tarafından neden mümkün veya imkânsız olarak nitelendiriliyor. Dünyayı kusursuzca göstermek için bunu bir bilim adamı ya da filozof gibi yapmıyoruz. Sıradan insanlar dünya hakkında pratik olmak isterler ve pratik olarak söylerler, ahlaka aykırı veya mantıksız şeyler yapmamalısınız. Karar vermede pratik bir yaklaşım, bütün bu şeyleri imkânsız hale getirmek ve sadece zamanınızı harcamanıza değecek şeyler dizisine odaklanmaktır.” diyor.

Cushman ve Phillips, insanların ahlaksız ve imkânsız olaylara nasıl tepki verdiklerini test etmek için çevrimiçi emek piyasası Amazon Mechanical Turk'ü kullanarak bir deney hazırladılar.

Katılımcılara, bir kişinin araba bozulduktan sonra havaalanına gitmek gibi bir problemle karşılaşması üzerine, senaryolar sundular. Onlar, ya ahlaka aykırı olan bir dizi potansiyel çözüm gördüler, örneğin birisinin soyulduğunu görme, ya da şapkanın şeker çubuğuna çevirmek gibi fiziksel olarak imkânsız ve her birinin "olası" bir çözüm olup olmadığını değerlendirmesini istediler.

Phillips, katılımcıların yarısının yalnızca 1.5 saniye içinde çabucak yanıt vermesi gerektiği, diğer yarısına yanıt vermeden önce 1.5 saniye beklemesini söyledi.

Sonuçlar dramatikti. Katılımcılara derin düşünce için daha fazla zaman verildiğinde, ahlaksız eylemlerin dörtte birini imkânsız olarak nitelediler. Ancak katılımcılara daha az zaman verildiğinde, yarısı kadarını imkânsız olarak nitelendirdiler.

Philips: “İnsanlar bunun üzerine yeterince zamanı olursa, bunların hangilerinin mümkün ve imkânsız olduğunu anlamak için iyi yapılandırılmış mantık anlayışlarını kullanacaklardır. Ancak çabucak cevap vermek zorunda kaldıklarında bunu yapacak zamanları olmadığından öncelikle gerçekleşebilecekleri varsayılan bu düşünceye güvenmek zorundalar.” diyor.

Çalışma, bir dizi ilave soruyu gündeme getirdi. Ve neden bazı insanların tekrar tekrar ahlak dışı eylemler yaptığı hakkında yeni bir anlayışa kapı açabilir.

İncelemekten heyecan duyduğumuz şeylerden biri de psikopat eğilimleri olan insanlardır. Çalmak gibi bir şeyi umursamıyorlar mı? Ya da umursuyorlar, ancak sorun şu ki, onların kafasından çekilemiyor ve nihayetinde yıkılıyorlar. Bu, onların bu etkiyi göstermemeleri olabilir.

Çalışma aynı zamanda dine sığınmanın, neden alkol veya uyuşturucu kullanmayı bırakmayı umanlar için başarılı bir strateji olmasının, bir olası nedeni olduğunu da öne sürüyor.

Philips: "Belki de ahlaka aykırı şeyler yaparak, bunu istediğinizi bildiğimizi söylüyorlar, ama yapamayacağın bir şeymiş gibi davranacaksın" diyor.

Cushman: “Ancak takip etmek istediğimiz başka bir soru şudur: Bu korkunç bir kör nokta değil mi? İnsanların ahlaka aykırı şeyler yapmasının imkânsız olduğunu varsayarak dolaşırsanız, anında aptal yerine konulmaz mıydınız?” diye ekliyor.

Gerçek şu ki, Cushman ve Phillips, insanlar aslında çevrelerindeki dünyayı değerlendiren iki sistem arasında geçiş yapıyor olabilirler- biri ahlak ve diğerleri ahlaka aykırı davranışı düşünmemize izin veren başka bir şey tarafından kısıtlanmıştır.

Philips: “Birincisi, kendi hareketlerinizi yönetmek ve kendinize yakın olanların eylemlerini düşünmek için kullanıyorsunuz. Fakat diğer sistem bu şekilde inşa edilmedi…çünkü asla size kötü bir şey olmayacağı olasılığı düşünmemiş olmak kötü bir fikir olacaktır.” diyor.

Çeviren: Barış Uçar Bilime Yön Veren Cevaplar

Kaynaklar:

https://medicalxpress.com/news/2017-04-impossibility-immorality-brain-views-immoral.html 10.07.2017

More information: Jonathan Phillips el al., "Morality constrains the default representation of what is possible," PNAS (2017). www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1619717114

Journal reference: Proceedings of the National Academy of Sciences search and more infowebsite Provided by: Harvard University

---