Yaprak ve Yaprağın Kısımları
Yaprak gövdenin yanal organlarından biridir . Vegetasyon noktasının altında , tunica dokusunun papilleşmesi ile çıkıntılar oluşur .
Bunlar yaprağın ilk taslaklarıdır . Vegetasyon noktasından aşağılara doğru inildikçe bu çıkıntılar yaprakları oluşturur . Yapraklar gövde ve dalların belli bölgelerinde düğüm ( nodyum ) yerlerinden çıkarlar .
Yapraklar sınırlı büyüme gösterdiğinden kısa sürgün olarak kabul edilir . Fotosentez gibi hayati olayları gerçekleştirdiği için geniş bir yüzeye sahiptir . Yapraklar gövde eksenine dik olarak yassılaşırlar ve bilateral simetriktirler . Yaprağın iç kısmı ( dorsali ) , dışına (ventrali ) göre fazla farklı olmadığı için yaprakta dorsaventralite vardır .
YAPRAĞIN KISIMLARI : Bir bitkinin gelişmiş yaprağı öncelikle damarlı bir yapı olan “oya = lamina” ‘dan ve ayanın altında uzanan bir “sap = petiol” ‘dan oluşur . Bu sap kalınlaşır , genişler ve “yaprak kını = vagina” ‘ yı teşkil eder . Yaprak kınının üst tarafının sağ ve solunda yer alıp gelişiminin erken safhalarında beliren ve yan yapraklara karşılık gelen organcıklara “stipül” denir
Yaprağın farklı kısımları ve gelişmesi A = aya , P = petiol , S = stipül , V = Vagina , II . Yaprak ve kısımlarının gelişmesi 1 , 2 , 3 , puldan yaprak haline geçiş , 4 , 5 , 6 , ve 7 safha tam yaprak şeklinin meydana gelmesi ve farklı yaprak kısımlarının teşekkülü . A = aya , S = stipül , P = petiol
Öyleyse yaprağı genel olarak dört kısıma ayırabiliriz .
Yaprak ayası ( Lamina )
Yaprak Sapı ( Petiolus )
Kulakçıklar ( Stipüller )
Kın ( Vagina )
Bazı bitkilerde bu kısımlardan bazıları eksik olabilir .
Örnek: Baklagillerde sap kısmı eksikken kın kısmı iyi gelişmiştir . Tütünde ise kın ve sap bulunmaz .
1 Yaprak Ayası : Yaprak ayası damarlı bir yapıya sahiptir . Fotosentez ve terlemenin büyük bir kısmı burada olur . Yapraklar ayanın parçalı ve düz olmasına göre gruplara ayrılır;
Ayanın şekline göre basit yapraklar: a:iğnemsi , b=şeritsi , c=dilsi , d=oval , e=yuvarlak , f=kalpsi , g=üçgensi , h=oksu basit yapraklar
Ayanın şekline göre basit yapraklar: a:iğnemsi , b=şeritsi , c=dilsi , d=oval , e=yuvarlak , f=kalpsi , g=üçgensi , h=oksu basit yapraklar
Kenar şekline göre basit yapraklar: a=düz , b=testereli , c=dişli , d=basit loplu , e=elsi loplu
Bileşik Yapraklar: Bu yapraklarda aya parçalara bölünmüştür . Bunları da aşağıdaki gibi ayırabiliriz;
1-Tüysü “Pinnat” Yapraklar : Yaprak ayası orta damara dik eksenler boyunca parçalanır . Tüysü Yapraklarda en uçtaki yaprakçık tek ise tüysü ( imperipinnat ) iki ise çift tüysü ( peripinnat ) adı verilir .
2- Elsi “Palmat” Yapraklar : Parçalanma orta damara paralel eksenler boyunca da olur . Bu durum sonucunda üç lop meydana gelmişse “üç loplu yaprak” ( trifoliat ) , çok lop meydana gelmişse “elsi = palmat” yaprak oluşur .
Bileşik yapraklar: a:trifoliat , b=palmat , c=katmerli pinnat , d=pinnat yaprak
Yaprak Kısımlarının Gelişimi : Yaprak taslağı ilk safhalarda bir kabartı halinden boğumlanarak alt ( hipofil ) ve üst ( epifil ) kısımlarını oluşturur . Sonraki safhalarda ise hipofilden yaprak kını ve kulakçıklar ( stipüller ) oluşur . Epifil ise yaprak ayasını oluşturacak şekilde genişler . Sonrasında epifilin üst bölgelerinde petiolün oluşmasıyla normal bir yaprak meydana gelir .
Ayada Damarlanma Şekli : Ana gövdeden ayrılan iletim demetleri ayaya gelirler , burada dağılarak damarları oluştururlar . Dört çeşit damarlanma şekli vardır .
a ) Dikotom = Çatalsı Damarlanma : Yan kolların çatal şeklinde ayrılmasıyla oluşur . Böyle damarlanmaya bazı eğreltilerde ve gymnospermoe lerde rastlanır . Adianthum , ginkgo için tipiktir .
b ) Basit damarlanma : Tek bir damar vardır . Bu durum kara yosunu , Lycopodium , Pinus , Cupressus da görülür .
c ) Ağsı Damarlanma : Bir orta damarın etrafında ağ manzarası çizerek oluşur . Yüksek yapılı bitkilerin genelinde görülür . Muzl ar için tipik bir damarlanmadır .
d ) Paralel Damarlanma : Orta damara parelel şekilde oluşan damarlanmadır . Yüksek bitkilerde monokotiller için tipik bir damarlanmadır .
a=kara yosunu yaprağında tek damarlı damarlanma , b=ginkgo yaprağında dikotom damarlanma , c=tipik dikotil yaprakta ağsı damarlanma , d=tipik monokotil yaprakta paralel damarlanma
2 Petiol ( sap ) : Petiol ayayı taşır ve onu gövdeden uzaklaştırır . Sapın genel olarak altı yuvarlakça üstü ise olukumsudur . Tam silindir gibi de olabilir . ( Tropeolum , Nympheae ) Buna karşılık ya ayanın yüzeyine paralel ( citrus ) ya da yanal olarak ( kavak ) yatsılaşabilir .
Bazı hallerde Petiol'un alt kısmı şişer ve şamandra vazifesi görür . Bazı durumlarda da Petiol aya düzleminde yatsılaşır ve ayanın görevini üstlenir . Bu durumda “Fillot” adını alır . Petiol'un ayaya bağlanışına göre yaprakları ayırabiliriz .
A=tipik olan üst tarafı çukurlaşmış petiol , B=yuvarlak petiol C=yana yassılaşmış petiol , D=üstten alta doğru yassılaşmış petiol , E=Accacia da yaprak şeklini alıp asimilasyon yapan petiol
a ) Petiolar Yaprak : Petiol'un ayanın ucuna eklenmiş haline denir .
b ) Peltat Yaprak : Petiol'un ayanın merkezine eklenmiş haline denir . Örnek : Latin çiçeği
c ) Stipular Yaprak : Petiol'un gövdeye bağlandığı naktanın iki yanında az veya çok gelişmiş iki Stipula bulunur . Bunlara Stipular yapraklar denir . Bunlar genelde küçük fakat Viola ve bezelye de olduğu gibi nadiren büyüktürler .
Sesil Yapraklar : Bu tür yapraklarda sap kısmı körelmiştir . Genellikle tek kotiledonlu bitkilerde görülür .
Petiolun Aya ya bağlanışına göre ayırt edilebilen yaprak tipleri :
I - Peltat ,
II - Perfoliat ,
III - Stipülat ,
IV - Sesil yapraklar
3 Yaprak Kını : Sapı gövdeye bağlayan fazla gelişmemiş bir bölgedir . Fakat özellikle Umbelliferae'lerde gelişmiştir . Bu familyada yaprak kını gövdeyi kuşatarak yan tomurcukları da içine alır . Bu halde iken yaprak kını “Okrea” adını alır . Buğdaygillerde de yaprak kını çok gelişmiştir ve genç sürgünleri muhafaza eder . Bu bitkilerde kının ayaya bağlantı noktasının üstüne uzanan zarımsı ve kının devamı olan yapıya “Ligula” denir . Kının bulunmadığı hallerde de buna rastlanır
Okrea ve Ligula : I - Baldırangillereden bir bitkinin yaprak sapında çok gelişerek okrea halini almış vagina ( 0 ) ve II buğdaygillerden kın şeklinde vagina ( V ) ile özel dilcik Ligula = L , A = aya , P = petiol
Başlıca yaprak diziliş tipleri; Dairesel ( Vertisillat ) , Karşılıklı ( Dekussat ) , Almaşlı ( Spiral ) yapraklardır . Yaprak dizilişlerinde bazı önemli olaylar şunlardır;
a ) Birbirini takip eden yapraklar arasındaki açılar daima eşittir .
b ) Dairesel ve karşılıklı dizilişte; üst halkanın yaprakları alttakinin aralarına rastlarlar .
c ) Almaşlı dizilişte; yapraklar spiralleşme esnasına göre düzenlenmiştir .
Botanik
-
Bitkisel Hormonlar Nelerdir?
-
Bitkisel Hormonları Nelerdir? Auxinler - Oksin Bitki Büyüme Hormonlarının Görevleri Nelerdir?
-
Pinus cembra - İsviçre Fıstık Çamı
-
Pinus banksiana - Banks çamı
-
Pinus aristata (Higori çamı)
-
Palinoloji – Polen Bilimi Hakkında Bilgi
-
Kaktüsgiller - Cactaceae Hakkında Bilgi
-
Papatyagiller - Asteraceae Hakkında Bilgi
-
Karanfilgiller - Caryophyllaceae Hakkında Bilgi
-
Periyant Nedir ? Periant (Çiçek Örtü Yaprakları)
-
Bitki Yaprak Tipleri Ve Görevleri - Yaprak Çeşitleri
-
Bitkilerde Gövde Çeşitleri ve Gövdenin Görevleri Nelerdir ?
-
Opuntia ficusindica - "Dikenli İncir"
-
Bitkilerde Bulunan Doğal Renk Maddeleri
-
Bitki Stresi: Abiyotik ve Biyotik Faktörler