Sivrisinek Habitatları
Sucul evre habitatları
Sivrisineklerin yumurtladıkları, larvaların ve pupaların geliştikleri, erginlerin pupadan çıktıkları küçük ve büyük her çeşit durgun veya akış hızı 40 cm/sn'yi geçmeyen su ortamına üreme odağı, habitat ya da jit denir. Jitler doğal ya da yapay olabilirler. Genel bir eğilim olarak sivrisinekler, bulabildikleri durumlarda gece ile gündüz arasındaki sıcaklık değişimlerinin çok farklı olmadığı, doğal ya da yapay düşmanlarının bulunmadığı ve kolay beslenebilecekleri su birikintilerine yumurtlarlar ve larvalar bu ortamda gelişirler. Ancak, türlere ya da daha doğru bir deyimle tür için sınırlayıcı bazı faktörlere (sıcaklık, tuzluluk, pH vb) göre değişmekle birlikte, zor durumda kaldıklarında genelde her çeşit su odağına yumurta bırakabilirler. Bu durum, sivrisineklerin larva mücadelesinde, mücadeleyi yapanlar tarafından kullanılan önemli bir avantajdır. İyi planlanmış mücadele programlarında, alanın değişik yerlerinde bulunan küçük korumalı su odaklan ya da yapay su birikintileri ortadan kaldırılarak, erginlerin yumurtlaması tuzak su odaklarına doğru yönlendirilir. Böylece larvaların geniş bir alana yayılması önlenerek, küçük lokal habitatlarda mücadele yapılır. Böyle bir sistem, bir yandan doğaya zarar veren kontrol yöntemlerinin en aza indirilmesini sağlarken diğer yandan zaman, iş gücü ve dolayısıyla ekonomik yönden de birçok avantaj sağlar.
Sivrisinek sorunu bulunan herhangi bir bölgede yapılacak mücadele çalışmalarının birinci basamağı sivrisinek sucul evre habitatlarının tespit edilmesi ve haritalandırılmasıdır. Haritalandırma çalışmalarında asla unutulmaması gereken iki temel kural bulunmaktadır:
1. Haritaların mümkün olduğunca ayrıntılı olarak hazırlanması,
2. Sivrisinek larvalarının akla hiç gelmeyecek su odaklarında bile bulunabilecekleridir.
Nitekim, Temmuz 1988 tarihinde Adana Misis yöresinde yürütmekte olduğumuz arazi çalışmaları sırasında, ayran kabının içinde C. pipiens türünün son evre larvalarına rastlanmıştır. Bu durum, aslında normal üreme ve gelişme habitatı olmayan bir odakta bile sivrisineklerin ihtiyaç duyduklarında bulunabileceklerini gösteren iyi bir örnektir.
Her çeşit göl, gölet, bataklık, mera, havuz, doğal çukurlar, taş oyukları, ağaç kovukları, çayır ya da ormanda birikmiş kar, yağmur, sulama suları, yavaş akan akarsuların kıyı kesiminde oluşan ve su bitkileri/yosunlarla kaplı durgun kısımlar, drenaj ya da sulama kanalları, toprak arklar, terk edilmiş kuyular, sarnıçlar, çeltik tarlaları, çeşme yalakları, konutların çevresindeki içinde su biriktirilen her çeşit kap, otomobil lastikleri, foseptikler, bataklık ya da mera içinde ve kıyısındaki hayvan ayak izleri, fabrika atık suları vb yerlerdeki temiz, az tuzlu, tuzlu ve kirli sular jit alanlarıdır (Barkai and Saliternik, 1968; Rıfaat et al., 1970; Boyd, 1981; Merdivenci, 1984; Bagirov et al., 1986; Abul-Hab et al., 1986; Tovornik, 1990; Leger et al., 1990., Alten, 1993; Boşgelmez ve ark., 1994,1995; Alten, 1996; Alptekin ve Kasap, 1997).
Sivrisinekler yumurtlama ve larvalarının gelişme yerlerinin seçiminde türe has davranış gösterirler ve bu davranış larvaların doğada dağılımını tespitte anahtar rol oynar (Bentley and Day, 1989). Bazı türlerin türe özgü yaşama ve gelişme yerleri şöyledir:
A. plumbeus, Ae. echinus, Ae. geniculatus, Ae. pulchritarsis gibi türler yumurtalarını meşe, çınar, ceviz, ıhlamur gibi ağaçların kovuklarında kışın biriken kar ve yağmur sularına bırakarak gelişirler.
Aedes türlerinin birçokları yumurtalarını ormanlık ve çayırlık yerlerde kışın biriken kar ve yağmur suları toplanacak ve ilk yazın bu yumurtalardan erginler gelişinceye kadar kurumayacak olan çukurların kıyılarındaki yeşil bitkilerin yapraklarının arasına ya da bu çukurların kenarlarındaki nemli toprağın içine bırakırlar.
Ae. mariae yumurtalarını deniz kıyısındaki dalgalardan kayalar arasına binken deniz suyuna bırakır. A. sacharovi''de nispeten tuzlu sulara yumurtlayabilir.
An. superpictus yumurtalarını en çok yavaş akan derelerin kıyısındaki taşlar ve çakıllar arasındaki sulara bırakır.
Ae. aegypti'nin evcil tipi yumurtalarını konutlar çevresindeki lağım, kuyu, sarnıç, fıçı, kova ve İçinde yağmur suyu birikebilecek her türlü kaplara bırakabilirler.
Culex türleri üreme ve gelişme yeri olarak oldukça kozmopolittirler. Temizden kirliye her türlü su ortamında rahatça ürer ve gelişirler.
Mücadele yapılacak bölgede, mücadele yapanlar açısından, sivrisinek habitatlarında belirli kalıplar üzerinde durmamanın büyük yararları vardır. Çünkü, herhangi bir türün habitat seçimi coğrafi bölgeler arasında, iklimsel şartlara ya da suyun fiziksel ve kimyasal durumuna göre değişiklik gösterebilir. Örneğin, en yaygın türlerden biri olan C, pipiens Muğla-Sarıgerme bölgesinde meralarda bulunmazken, Antalya-Belek bölgesinde meralık alanların dominant sivrisineği olarak karşımıza çıkabilmektedir (Alten, 1996).
Ergin habitatları
Ergin sivrisineğin habitatı genel anlamda, en uygun dinlenme ve üreme yeri ile kan emebileceği konakçının bulunduğu yer olarak tanımlanabilir. Ancak, sıcaklık, nem, gün ışığından korunma, rüzgâr ve predatörlerin durumu habitat seçiminde en önemli faktörlerdendir.
Her sivrisinek türü bulunduğu habitat içinde fizyolojik durumuna uygun ve yaşam gereksinimlerini en iyi biçimde giderebilmek için hareket eder.
Ergin sivrisinekleri, yazın larva habitatlarındaki sazların aralarında, hatta, suların kıyılarına konup kalkarken, bölgede bulunan boş bina, mesken ve ahırlarda bulmak olasıdır. Özellikle ekzofilik türler, daha çok ağaç kovukları, mağaralar, bitki toplulukları, pamuk tarlaları, orman içleri gibi yerlerde yaşar ve gün boyunca insan ve hayvanlardan kan emerler. A. sacharovi 'nin de içinde bulunduğu endofilik türler, ahır, ev, depo gibi korunaklı yerleri seçerler.
Anopheles cinsine bağlı Türkiye türlerinden, A. maculipennis, A. sacharovi ve A. superpictus endofilik (ev içi), A. hyrcanus yarı endofilik ve A. claviger ve A. marteri ekzofilik (yabanıl) tir (Kasap, 1979).
Erginlerin yaz aylarındaki habitatları genel olarak kendilerini güneşten koruyan ve nemli olan bölgelerdir. Fakat kışı geçirebilmek için iyi bir habitat seçimi yapmak zorunlulukları vardır.
Kışlama habitatı türe ve türün yaşadığı coğrafi bölgeye göre değişiklik gösterir. C. pipiens Amerika'da kömür yataklarının oluşturduğu karanlık mağaralarda (Buffington, 1972), C. morsitans , C. litorea, Cu. annulata ve A. plumbeus İngiltere'de oturulmayan evlerin karanlık odalarında (Service, 1969) kışı geçirir. Postiglione et al. (1973), Türkiye'de A. maculipennis, A. subaipinus ve A. sacharovi 'nin köprü altları, mağara, taş kovukları ile arı kovanlarında gizlendiklerini, kışlamak için ahırları seçtiklerini belirtmişlerdir.
Sivrisinekler eski tip, toprak damlı, alçak ahırları genellikle tercih ederler. Eğer çevrede başka bir ahır yoksa kiremit veya betonarme çatılı modern bir ahır da fazla yüksek olmamak ve duvarlarında az da olsa örümcek ağı bulundurmak şartı ile iyi bir kışlama ortamı olur. Çoğunlukla duvarları örümcek ağlı, çatısı sazlı olan ahırlar, duvarları temiz ve çatısı diğer tipten olan ahırlara tercih edilmektedir. Yeni badanalanmış ve ilaçlanmış olan ahırlarda sivrisineklere hiç rastlanmaz.
Mücadele programlarını modern modeller ile bir temele oturtmuş olan ülkeler, kışlama alanlarının rehabilitasyonuna da önem vermektedirler. Bu amaçla sivrisinek sorununun yoğun olduğu kırsal alanlara modern ahır tipleri prototipi hazırlamakta ve uygulamaktadırlar. Türkiye için bunlardan en uygun olanı çinko çatılı betonarme ahırlardır (Şekil 36, 37). Bu tip ahırlar genel olarak sivrisinek ağlarından arınmışlardır; ayrıca, toz tutmazlar ve yazları diğerlerine göre daha sıcak, kışları ise biraz daha serin olduklarından dolayı uygun barınma yerleri oluşturmazlar. Mücadele yapılacak 400 haneli bir köyde, ahırların bu şekilde rehabilite edilmesi, bölgede mücadelede kullanılan insektisite ayrılan maliyetin % 70'ine eşittir.
Parazitoloji
-
Parazitizm tipleri nelerdir ?
-
Parazitlerin vücuda giriş yolları nelerdir?
-
Parazitlerin bulaşma yolları nelerdir ?
-
Parazitliğin (parasitismus’un) çeşitleri
-
TATARCIK MÜCADELESİ
-
Tatarcıkların Biyoekolojisi Üzerine Bilgiler
-
Tatarcıkların Genel Entomolojik Özellikleri
-
Türkiye'de Bulunan Tatarcık Türleri
-
Leishmania ve sağlık açısında önemi
-
TATARCIKLAR ÜZERİNE GENEL BİLGİLER
-
Parazit Vektör Ekolojisi ve İlişkili Faktörler
-
Türkiye'de sıtmanın durumu
-
Avrupa'da sıtmanın durumu
-
Sıtmanın biyolojisi ve epidemiyolojisi
-
Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi