Parmak izi desenleri kalıtsal mıdır ? Paramak İzinin Özellikleri
Parmak İzimiz Niçin Var?, İkizlerin Parmak İzleri Farklı mı?, Parmak İzindeki Desenler, Parmak İzinin Alınması, Parmak İzinden Faydalanma, DNA Parmak İzi, Parmak İzlerinin Genetiği: Kantitatif Genetik
Parmak İzimiz Niçin Var?
Derimizin altındaki ter bezleri, ter ve su tabanlı yağları da içeren bir salgı salgılayarak derimizi nemli ve sağlıklı tutar.
Parmaklarımızı ve avcumuzun içini kaplayan bu çıkıntıların üzerindeki bu salgı, dokunduğumuz her yüzeye bulaşır ve bulaştığı yüzeyde parmağımızdaki çıkıntıların deseninin bir kopyasını bırakarak parmak izi sahibinin orada olduğunu kanıtlar. Şu an yapılan çalışmalarla parmak izi sahibinin sigara bağımlıs olup olmadığı, sık kahve içip içmediği ve kullandığı bir takım ilaçlar bile belirlenebiliyor.
İkizlerin Parmak İzleri Farklı mı?
İlk önce hatırlatmakta fayda var: 10 parmağımızdaki izlerin hepsi de birbirinden farklı. Doğduğumuz andan öldüğümüz ana kadar parmak izlerimiz aynı kalıyor. Yüzeysel yaralanmalarda deri kendini aynı parmak izini oluşturacak şekilde onarıyor. Aynı yumurta ikizleri aynı genetik materyali taşıdıkları halde parmak izleri birbirinden farklı. Aslında bu bir manada parmak izinin kimliklendirme konusunda DNA’dan daha belirleyici olduğunu gösteriyor. Parmak izlerinin eşsiz olduğu 1880’lerden beri biliniyor. O zamandan bu yana milyonlarca parmak izi arşivlendi. Fakat hâlâ birbirinin eşi iki parmakizine rastlanmadı. Parmak izleri anne karnındaki şartlarla belirleniyor. Parmakların büyüme hızının, anne karnındaki amniyotik sıvının hareketinin ve benzeri etkilerin parmak izlerinin şekillenmesinde etkili olduğu düşünülüyor.
Parmak İzindeki Desenler
Parmak izleri kullanılarak kimliklendirme yapılması daktiloskopi olarak adlandırılıyor. Bugün bankamatik makinelerinde, otomobillerde ve birçok alanda kimliğin belirlenmesi ve doğrulanması için kullanılıyor. Parmak izlerimizi oluşturan girintiler
ve çıkıntılar desenler oluşturur. Bu desenler döngü, sarmal ve yay olarak sınıflandırılıyor. Yukarıdaki resimde örnekleri bulunan desenler ve özellik noktaları kullanılarak kimliklendirme ve karşılaştırma yapılıyor. Kimliklendirme yapılırken doğru kriterler koymak önemli, çünkü mürekkep kullanılarak art arda alınan iki parmak izi bile tamamıyla aynı olmuyor. Bu yüzden araştırmacılar sadece bu desenlerin şekline değil iz sayısına ve büyüklüğüne da bakarak belirleme yapıyor. Ayrıca çıplak gözle fark etmenin nerdeyse imkânsız olduğu özellik noktaları (minutiae) kullanılarak parmak izleri birbirinden
ayrılıp sıralanabiliyor.
Bugün dijital tarayıcılar sadece birkaç saniye içinde parmak izinin görüntüsünü alabiliyor. Bu görüntü dijital bir desen haline çevrilip özellik noktaları işaretleniyor. İşaretlenen bu noktalar daha sonra arşivlenmiş parmak izleriyle karşılaştırılıyor. ABD’de yaklaşık 50 milyon insanın parmak izleri dijital olarak arşivlenmiş durumdadır.
Parmak izi, parmakların son eklemi ve uç kısmındaki kıvrımların meydana getirdiği iz olarak tanımlanmaktadır. Parmak izi, ilmek, kemer ve helezonu andıran biçimlerde üç şekilde bulunmaktadır. Herkesin, bu belirtilen biçimlerin kategorilerinden birine mensup olduğu belirtilmektedir..
Bu biçimler, 30 tane ufak ayrıntıyla birbirinden ayrılır ve hiç kimsenin parmak izi bu ufak ayrıntılar sebebiyle benzerlik göstermez. Bu farklılıkların sayısı ve parmak üzerindeki yerleri kişilere göre değişiklik gösterir. Bu özellik insan doğmadan önce genetik olarak oluşmaktadır ve ölene dek değişmez. Parmak izi, deri altı papillerindeki bir tabakada oluşmuştur ve belli biçim, büyüklük ve parmak üzerinde bulunduğu yer itibariyle, çok karmaşıktır. Bu da bizlere, tek yumurta ikizi olan iki bireyin bile parmak izlerinin aynı olamayacağını göstermektedir. Kriminologların çalışmaları sonucunda, parmak izinin çok benzer olması ihtimali milyarda bir olabilmekte ve en yüksek benzeme vakasında da en fazla 12 ortak noktaya rastlanabilmektedir.Parmak izi çalışmalarının tarihi uzun bir geçmişe dayanmaktadır. İlk çalışmaları Nehemiah Grew (1684), Marcello Malpighi (1686) ve J. E. Purkinje (1823) gibi anatomistler yapmış, bu izlerin insan hayatı için önemli ayrıntılar gizlediğini düşünmüşler fakat bu izlerden faydalanma metodlarını belirtmemişlerdir. Modern anlamda parmak izi tespiti ve faydalanma konusunda ilk adım 1880’de atılmıştır. İngiliz bilim adamı Henry Faulds ve Wiliam James Herschel, Nature adlı bir bilim dergisinde parmak izi hakkında makale yazmışlar, çalışmalarla parmak izinin nasıl gözlemlenebileceği üzerinde durmuşlar, hatta şu anda bizlerin kullandığı parmak izi alma metodunu bulmuşlardır.Günümüzde mürekkeple düz bir zemine resminin aktarılması durumunu bu metod sayesinde kullanabilmekteyiz. Bu nedenle bugün kullanılan bu metoda Henry Metodu denilmektedir. Daha sonra, parmak bu konu üzerinde çalışan Galton, parmak izinin ebeveynden kalıtımsal olarak geçmediğini açıkladı. Dolayısıyla her insanın parmak izinin birbirinden farklı olduğunu kaydetmiş oldu. Böylelikle, şu an kabul etmiş olduğumuz parmak izi tektir, özneldir ve eşsizdir kavramı da oluşturulmuştur.
Parmak izi alınması çok kolay bir işlemle olmamakla birlikte, özen ve ihtisas gerektiren bir işlemdir. Çünkü, parmak izi bir zemine aktarılırken, parmak üzerindeki yabancı maddeler, yağ ile birlikte zemine geçmektedir. Bu maddelerden arındırılıp, görünür hale getirmek için çeşitli kimyasallar kullanılmaktadır. Tam anlamıyla resim aktarılamasa da, küçük bir kısmı bile parmak izinin özelliğini ve kişiye aitliğini belirlemeye yetmektedir.
Parmak izi çalışmalarının gelişmesi ve kişileri belirlemede yarattığı eşsiz yöntem ile birçok alanda fayda oluşturmuştur. Özellikle, günümüzde suçluların bulunması konusunda daha iyi bir yöntem bulunmadığını söylemek güç olmayacaktır. Kazalar sonucu ölen vatandaşların kimliğinin belirlenmesinde kullanılması da çok büyük bir avantaj sağlamaktadır. Tanınmayacak şekilde ölüm yaşayan kişilerde bile kimlik tespitinin yapılabilmesi bu konuda çok önemli bir gelişme olarak bilinmektedir. Çünkü, bilimsel araştırmalar göstermiştir ki, parmak izi kimlik tespitinde kesin delildir. Ayrıca imza atamayan ve okuma yazma bilmeyen kişiler için de imza niteliği taşımaktadır ve tüm resmi işlerde bu metod kullanılarak, kişinin parmak izinin eşsizliği nedeniyle imza olarak kullanılmaktadır.
1985 yılında İngiltere’de Leicester Üniversitesi Genetik Bölümü öğretim üyesi Alec Jeffreys, kalıtım maddesinin incelenerek bir kişiye has DNA karakterinin tespit edilebileceğini öne sürdü. DNA veya diğer adıyla genetik parmak izi, kişi tespitinde daha güvenilir bir metod olduğunu ortaya koymuştur. Günümüzde suçluları, suç mahalinde bıraktığı parmak izinin incelenmesiyle bulunmaktadır. Neredeyse %100 e yakın bir doğruluk payı oluşturduğundan en güvenilir metoddur. Genetik parmak izi deliliyle ilk mahkumiyet kararı, 1987 Ekiminde Bristol Mahkemesi’nde alınıştır. Ayrıca parmak izi babalık tespitinde ve bulaşıcı hastalıkların teşhisinde kullanılan bir metod olma özelliği taşır. Bu kadar önemli işlevlerle kullanılan parmak izi, kişinin ölümünden 10 yıl sonrasına kadar emniyette bulundurulmaya devam etmektedir. Genel olarak, 80 yıl boyunca parmak izimi emniyette bulunmakta ve herhangi bir durumda doğrudan teşhislerde kullanılmaktadır. Kayıt tarihinden 80 yıl sonra, sistemden silinmektedir. Buna benzer olarak izlerinden tanınmalarının DNA ve gözdeki iris tabakasının biçimi de parmak izi kadar etkili bir yöntem olarak kullanıldığını belirtmekte fayda vardır.
Hayatımızın kilit noktası ve kimliğimiz küçük bir parmak ucunda bulunmaktadır. Bu eşsiz durumun keşfiyle birçok alanda yaşanılan faydaların, gün geçtikçe daha da ilerleyeceği unutulmamalıdır.
Parmak İzinin Alınması
Herhangi bir madde veya eşya üzerinde yer etmiş olan parmak izinin örneğini almak, ihtisası gerektiren bir iştir. Parmak izi ter, yağlı maddeler veya parmaktaki başka maddeler yardımı ile eşya üzerine çıkmış olduğundan bunların gözle görülmeleri oldukça güçtür. Bu izleri görünür hale getirmek için pudra ve muhtelif kimyevi maddeler kullanılır. Bir yerde bulunan iz bu şekilde tespit edildikten sonra bunun fotoğrafı çekilir veya pudralanmış izler saydam bir banda alınır. Elde edilen parmak izleri parçalar halinde olsa bile işe yaramaktadır. Hatta 5-6 mm²’lik bir iz parçası dahi parmak izinin tespiti için yeterli olmaktadır.
Parmak izi yanında avuç izleri ve hatta ayak ve ayak parmağı izleri de tespit edebilmektedir. Parmak izi yanında bunlardan da faydalanılmaktadır.
Parmak İzinden Faydalanma
Parmak izi, bugün suçlunun tespitinde oldukça önem kazanmıştır. Kesin delil teşkil etmektedir. Bilhassa silah, tabanca vs. kullanılarak işlenen suçlarda parmak izi çok önem kazanmıştır.
Parmak izini ilk bulanlar İngilizler olmakla beraber, bunu en modern hale getiren ABD olmuştur. Washington'da Federal Bureau of Investigation (FBI, Federal Araştırma Bürosu) kuruldu. FBI 49.000.000'dan fazla insanın parmak izini tespit edecek hacme ulaşmıştır. Her gün, FBI'nın 13.000 ajansından 20.000'den fazla parmak izi gelmektedir. 100'e yakın yabancı ülke FBI teşkilatında parmak izi tespiti yaptırmaktadır. İsteyen vatandaşlar da bu teşkilata müracaat ederek kendi parmak izini tespit ettirmektedir.
FBI teşkilatı sayesinde, bilhassa kitle halindeki ölüm, vakalarında ölülerin hüviyetinin tesbiti de mümkün olabilmektedir. Hatta aylarca gömülü olan ölülerin hüviyetlerinin tespiti bile bu teşkilat sayesinde mümkün olabilmektedir.
Parmak izleri benzemezlik, değiştirilmezlik ve tasnif edilebilirlik yönleri olması itibariyle tercih edilmektedir. AFIS (Automatic Fingerprint Identification System) sayesinde bilgisayar ortamında taranan izler adli görevlileri daha hızlı sonuca götürmektedir.
İlmi araştırmalar parmak izinin kimlik tespitinde kesin delil olduğunu göstermiştir. İnsanların parmak izleri birbirlerinin kesinlikle aynısı olmadığından, parmak izi suçlunun tespitinde çok önemli bir delil olmaktadır. Kişinin parmak kıvrımları yaşlanması ile değişmez ve kaybolmaz. Kolay ve ucuz bir metot olduğu için parmak izi bugün hüviyet tespitinde oldukça sık kullanılmaktadır.
Parmak izi, ayrıca imza atamayan kişilerin ve bilhassa kadın ve yaşlıların faydalandıkları bir usuldür. Hukuken aynen imza gibi geçerli olmaktadır. Parmak izinin imza olarak kullanılmasında mürekkepten istifade edilmektedir.
DNA Parmak İzi
İnsan hayatı üzerinde son derece hassas kararlar vermek zorunda kalan mahkemeler, büyük ölçüde kriminal laboratuarlarıyla adli tıbbın raporlarına başvurmaktadırlar.
1985 yılında İngiltere'de Leicester Üniversitesi Genetik Bölümü öğretim üyelerinden Alec Jeffreys, kalıtım maddesinin incelenerek bir kişiye has DNA karakterinin tespit edilebileceğini öne sürdü. DNA parmak izi (DNA fingerprint) veya genetik parmak izi olarak tarif edilebilecek bu özellikler, rekombinat DNA teknikleriyle el parmak izinden daha güvenli olarak kişiyi belirlemede kullanılabilmektedir.
Bir canlıya ait bütün DNA parmak izleri birbirinin eşididir. İki kişinin tesadüfen aynı genetik parmak izine sahip olabilme ihtimali, istatistiki olarak milyarda bir ile ifade edilebilecek kadar düşük bir derecededir.
Sadece bir damla kan, idrar, tükürük, sperma, vaginal sıvı, menstruasyon kanı, süt, biyolojik bir doku parçası, bir adet kıl veya saç teli kişinin genetik kimliğini belirlemek için yeterlidir. Bir suç mahallinde bulunan böyle küçük bir vücut kalıntısından DNA izole edilmekte ve az elde edilen DNA'nın PCR metotlarıyla çoğaltılıp ASO teknolojisiyle polimorfik genotipi tespit edilebilmektedir.
Nükleik veya moleküler sondalama denen yeni teknikle; saç teli, bir damla kan, sperma veya biyolojik bir doku parçasının proteininden hareket edilerek, genetik koddan faydalanmak suretiyle, bu proteinin üretimini sağlamış olan gen dizisini bulmak mümkündür.
Günümüzde suç failini, bıraktığı genetik parmak izinin incelenmesiyle ortaya çıkarmak mümkün olmaktadır. DNA parmak iziyle % 99'un üzerinde bir başarıya ulaşılabilmektedir. Halen Amerika'da FBI laboratuarlarında ve İngiltere, Almanya, Hindistan'da genetik sondalama çalışmalarının sonuçları mahkemelerde delil olarak kabul edilmektedir. Aynı usul İngiltere'de babalığın tespitinde de kullanılmaktadır. Genetik parmak izi deliline dayanarak alınan ilk mahkûmiyet kararı, 1987 Ekiminde Bristol Mahkemesine aittir.
Genetik parmak izi usulüyle, bir çocuğun babası belirlenebildiği gibi, kalıtımla ilgili veya bulaşıcı hastalıklar da teşhis edilebilmektedir.
Parmak İzlerinin Genetiği: Kantitatif Genetik
Aslında bu özellikler temelde mendel kalıtımı özelliklerinden farklılık göstermez. Farklılık sadece birkaç veya çok gen lokusunun bir gen lokusunun yerine özelliklere tek tek katkıda bulunmasıdır. Çevrede nadiren basit mendel kalıtımı gibi bir katkıda bulunabilir. Bu özellikler kantitatif özellikler olarak adlandırılır çünkü bunlar genellikle santimetre kilogram ve diğer ölçülerle sürekli ölçülebilir.bunlar uzunluk,ağırlık,kütle, yoğunluk olarak ifade edilebilir. Bu nedenle biz kişileri basitçe kısa veya uzun olarak sınıflandırmayız. Fakat bunun yerine yüksekliği santimetre inç gibi özel yükseklik terimleriyle ifade edebiliriz. Biz bireylerin hangi uzunluk ölçülerinde değiştiğini kesinlikle söyleye biliriz.boy uzunluğu buna örnek olarak verilebilir boy uzunluğu %80 oranında kalıtılabilirken vücut ağırlığı genellikle daha az kalıtılır: %20-30 civarında.
Sürekli çeşitliliğin Mendel kurallarına uyup uymadığı 1900’lü yılları başında önemli tartışmalara neden olmuştur. Mendelin kalıtımla ilgili açıklamalarının yanında Wiliam Bateson ve Gudny Yule gözlenen özellikler için çok sayıda faktör yada genin buna neden olduğunu ileri sürmüşlerdir.bu öneri çoklu-gen (poligen) yada çoklu-faktör hipotezi olarak aktarılmıştır ve birçok gen yada faktörün,kümülatif yada kantitatif olarak katkıda bulunduğunu belirtmektedir.
Bir nüfusda belirli bir poligenik özellik analiz ettiğimiz zaman iki şey ortaya çıkar. Özellikler beklenildiği mendel prensipleriyle aynı kategoriye düşmez ve sürekli bir çeşitlilik gösterir. Özellikler sadece istatistiksel yöntemle analiz edilebilir: Aritmetik ortalama, standart sapma, varyans ve standart hata
Polygenik kalıtım birbirini takip eden varsayımlara dayanır;
1. Her genin iki alleli vardır. Katkıda bulunan ve katkıda bulunmayan.
2. Baskınlık bulunmaz
3. Linkaj ve epistas bulunmaz
4. Katkıda bulunan her allelin etkisi, toplamsaldır.
5. Çevre nadiren basit mendel kalıtımı gibi bir katkıda bulunabilir.
Poligen hipotezi aşağıda ki gibi somut maddeler haline getirilmiştir.
Eklemeli alleller ve sürekli çeşitliliğin temeli
1. Sürekli çeşitlilik gösteren karakterler,ölçme ,tartma ,sayma vb şekilde kantitatif olarak saptanabilir.
2. Genom boyunca yer alan iki yada daha fazla gen çifti kalıtımın fenotip üzerindeki etkisine eklemeli yolla katkıda bulunabilir.birçok gen bu işlemde yer aldığı için bu tip kalıtıma genellikle poligenik (çoklu-genli) kalıtım denir.
3. Her bir gen lokusunda, hem fenotip miktarını ayarlayan eklemeli alleller hem de miktar olarak fenotipe katkıda bulunmayan eklemeli olmayan alleller bulunabilir .
4. Her bir eklemeli allelin fenotip üzerinde toplam etkis, diğer gen bölgelerindeki diğer tüm eklemeli allellerin toplam etkilerine hemen hemen eşittir.
5. Tek bir karakteri kontrol eden genlerin hepsi birlikte önemli oranda fenotipik çeşitliliğin medyana gelmesinden sorumludur.
6. Poligenik özelliklerin analizi ,organizma populasyonunda çok sayıda oğul dölün çalışılmasını gerektirir.
İnsanda parmakizi örnekleri ,kulak formu deri rengi, göz rengi ve boy uzunluğu gibi insandaki birçok özellik poligenik olarak kalıtılır.
Her parmak için çizgi sayıları bir kişi için toplam çizgi sayısını oluşturmak için toplanır. Toplam çizgi sayısının 7 genetik lokus tarafından kontrol edildiği sanılmakta her aktif allel çizgi sayısını 20 artırır ve aabbccdd genotipine sahip olan erkekler ortalama 60 bayanlar ise ortalama 30 çizgi sayısın sahiptir.
Ayrıca bir bireydeki kromozom sayısına göre de çeşitlilik göstermekte. Parmak izleri bir kere oluştuktan sonra değişmemekle birlikte çift yumurta ikizlerinde bile farklılık gösterebilmekte buda parmak izlerinin kalıtımında çevreninde etkisinin olduğunu göstermektedir.
Kaynaklar:
http://tr.wikipedia.org/wiki/Parmak_izi
http://www.artelektronik.com/parmak-izi-nedir.html
http://everywheretaksim.net/tr/t24-temden-parmak-izi-operasyonu/
http://www.uzuncahayat.com/2013/05/her-insann-parmak-izi-farkl-mdr.html
http://www.ulusalkanal.com.tr/yurt/antalyada-su-urunleri-enstitusu-calisanlarindan-parmak-izi-aliyor-h8304.html
http://www.bobiler.org/sey.asp?n=parmakizi
BİYOLOJİ ÖDEV YARDIM
-
Mercanlar ve Mercan resifleri hakkında bilgi
-
Kulak Nedir? Kulağın Yapısı ve Görevleri Nelerdir?
-
Göz nedir ? Gözün görevleri nelerdir ? Canlılarda göz ve görme organı
-
Boğaz nedir ? Boğazın kısımları nelerdir ?
-
Omurga, columna vertebralis nedir ? Görevleri nelerdir ?
-
Doğal gübreler nelerdir
-
Kimyasal (yapay) gübreler nelerdir
-
Kortizol Nedir
-
Semantik Nedir ?
-
Karasal Ve Sucul Biyomların Özellikleri Nelerdir ?
-
Kaç çeşit biyom vardır
-
Bitki Ve Hayvanların Yeryüzündeki Dağılımını Etkileyen Faktörler Nelerdir?
-
Bitkisel dokular hakkında bilgi
-
Ekosistemde besin zinciri ve besin ağının önemi nedir ?
-
Genetik Algoritmalar