OTONOM SİNİR SİSTEMİ
Otonom sinir sistemi (Visseral veya vegetatif sinir sistemi) .vücudumuzdaki istek dışı çalışan iç organların çalışmalarını düzenleyen bir sistemdir. Birbiri ile antagonist çalışan, sempatik ve parasempatik olmak üzere iki temel bölümden oluşan bu sistem sayesinde, beslenme, solunum, boşaltım, kan dolaşımı. üreme ve adaptasyonel fonksiyonlar değişen çevre koşullarına rağmen düzenli bir şekilde gerçekleşirken .vücut iç ortamının belli sınırlardaki sabitliği (Homeostasis) de korunur. Otonom sinir sistemi bu fonksiyonlarını.her organ için düzenlenmiş bir çalışma düzeninden ziyade, iç organların ortak yapı planında yer alan, düz kaslar. kalp kası ve bezler (Glandulae) üzerindeki zıt etkileri ile gerçekleştirir. Somatik sistemdeki olaylar bilincimiz dahilinde meydana geldiği halde. visseral sistemdeki olaylar bilincimiz dışında oluşur.
Visseral efferent (motor) sistem olarak ta adlandırılan otonom sistem’in iki bölümü vardır:
1.Merkezi bölüm : Otonom sistemin çalışmalarını düzenleyen ve kontrol eden merkezlerden oluşur. MSS’nin her bölümünde yer alan bu merkezler. somatik sistemden tümüyle bağımsız değildir. Merkezlerin bir bölümü, periferik bölüm için çıkış yeri olarak fonksiyon görür.
2.Periferik bölüm: Periferik sinir sistemi içinde değerlendirilen,sempatik ve parasempatik olarak iki altbölümden oluşur. Merkezi çıkış yerlerine göre sempatik sistem torakolumbal sistem. parasempatik sistem kraniosakral sistem olarak ta adlandırılır.
Otonom sinir sisteminin effektör komponenti (Visseromotor bölüm) .somatik motor sistemden (Somatomotor bölüm) iki özelliği ile ayrıcalık gösterir:
1.Visseral efferent sistemin I.nöronlannın hücre gövdeleri de somatomotor I.nöronlar gibi MSS’de bulunmasına karşın, bu nöronların aksonları MSS’den çıktıktan sonra somatomotor sistemin aksine (İnnerve edilecek kas ve organa değil) otonom bir gangliona girerler.
2.Visseral efferent sistemin II.nöronları MSS’nin dışında, vücut bölümlerinde veya innerve edilecek organın yakınında bulunurlar. Bu nöronlar,- otonom ganglion olarak şekillenmişlerdir. Otonom gangliondaki nöronların aksonları düz kas ve bez gibi hedef organa ulaşırlar.
3.nöron preganglioner nöron .aksonuna neurofibra pregangüonica,
4.nöron postganglioner nöron.aksonuna neurofibra postganglionica denir.
Otonom sisteme ait tüm preganglioner liflerdeki impulsların geçişi.sinaptik bir transmitter olan asetilkolin (Ach) aracılığı ile sağlandığı halde,postganglioner liflerdeki impulslann geçişi sempatik ve parasempatik sistem de farklı transmitterlerle sağlanır. Uyarı iletimi, sempatik sistemde noradrenalin. parasempatik sistem de asetilkolin ile gerçekleştirilir. Bu nedenle sempatik sistemden adrenerjik sistem “.parasempatik sistemden “kolinerjik sistem ‘ olarak ta söz edilir.
Sempatik sistemin etkilerini yaratan-arttıran ilaçlara-maddelere sempatomimetik. sempatik etkileri yok eden-azaltan ilaçlara da sempatolitik, parasempatik sistemin etkilerini yaratan-arttıran maddelere parasempatomimetik (kolinerjik).parasempatik etkileri yok eden-azaltan maddelere de parasempatolitik (antikolinerjik) droglar-ilaçlar denir.
Otonom sistemin sempatik bölümü (Pars sympathetica).vücudun aktif döneminde dominant rolded’ır. EtkiIeri enerji harcanmasına (Ergotrop. katabolik) neden olur. Otonom sinir sisteminin parasempatik bölümü (Pars parasympathetica) ise vücudun dinlenme döneminde dominant roldedir. Etkileri enerji depolamaya (Trofotrop. anabolik) yöneliktir. Kısaca belirtmek gerekirse. sempatik sistem stres ve acil durumlarda güç artışına,parasempatik sistem ise metabolizmaya. regenerasyon ve vücut rezervlerinin yapımına hizmet eder.
Limbik ve endokrin sistemler ile sıkı ilişki halinde olan otonom sistem. psişik dünyamızdan etkilendiği gibi psikosomatik olayların da doğmasında önemli rol oynamaktadır. Otonom sistemin sempatik ve parasempatik bölümleri. organizma içinde karşılıklı dengeli bir titreşim içinde bulunurlar ve uyaranlara göre hangisinin gerilim durumunda değişme olursa .diğeri de otonom olarak buna uyan bir şekilde tonusunu değiştirerek dengeyi başka bir düzeyde yeniden sağlamaya çalışır.
Otonom sinir sisteminin iki bölümünü ayrı ayrı ele alacağız.
•PARS SYMPATHETICA (Sempatik bölüm, Sempatik sistem):
Otonom sinir sisteminin periferik sempatik bölümü, omuriliğin torakal ve lumbal (T 1-12 L 1-2) bölümlerindeki çıkış merkezleri olan nuc.interme- diolateralis (întermediolateral çekirdek)’lerden orijin aldığı için TORAKO- LUMBAL SİSTEM olarak ta adlandırılır.
Preganglioner nöron (I.nöron) niteliğindeki nuc.intermediolateralis nöronlarının aksonları radix anterior yolu ile spinal sinire katıiır. Bu aksonlar daha sonra ramus albus’u oluşturarak spinal sinirden sempatik zincir e ulaşırlar. Sempatik zincire ulaşan preganglioner liflerin sonlanışı üç ayrı şekilde gerçekleşir:
l.Bazı lifler çıktıkları düzeydeki sempatik zincir ganglionu (II.nöron, postganglioner nöronlar burada bulunur.)’na girerek buradaki II.nöronlarla sinaps yaparlar. II. nöronların aksonları.oluşturdukları ramus griseus yolu ile tekrar spinal sinire katılırlar.
2.Sempatik zincire ulaşan bazı preganglioner lifler, kendi düzeyindeki’ sempatik ganglion nöronları ile sinaps yapmadan zincirde yukarıya veya aşağıya doğru seyrederek farklı düzeylerdeki sempatik ganglion nöronları (II.nöron) ile sinaps yaparlar.
3.Sempatik zincire ulaşan bazı preganglioner lifler, hiçbir düzeydeki sempatik zincir ganglionlarmda (Paravertebral ganglion) sinaps yapmadan preganglioner özelliklerini koruyarak sempatik zinciri terkederler ve iç organların innervasyonu ile ilgili ganglion coeliacum, ganglion aorticorenale gibi “kollateral ganglionlar'(Prevertebral ganglion)’daki nöronlarla sinaps yaparlar. Preganglioner özelliklerini koruyarak sempatik zincirden ayrılan bu liflerin oluşturduğu sinirlere nervus splanchnicus denir.
Sempatik zincir (Truncus sympatheticus dexter/sinister),sempatik sinir sisteminin, periferik bölümünün temel yapısı olup. omurganın iki yanında, kafa tabanından coccyx’e kadar uzanır.Sağ-sol iki zincir aşağıda coccyk’in hizasında birbirlerine yaklaşarak ganglion impar’da birleşirler. Herbir sempatik zincir,22-23 sempatik ganglion ile bunları birbirine bşğlayan interganglioner lif demetlerinden (Rami interganglionares) oluşmuştur. Paravertebral ganglionlar olarak ta adlandırılan sempatik zincir ganglionlarının, topografik bölümlerdeki sayıları şöyledir: Boyun 3,göğüs 10-11,lumbal 4-5,sakral 4.
Sempatik bölüm içinde, paravertebral ganglionlardan başka, splanknik sinirlerin sinaps yaptığı, otonom pleksuslar içinde yer alan prevertebral ganglionlar da vardır.
. PARS PARASYMPATHETIC A
(Parasempatik bölüm. Parasempatik sinir sistemi) :
Otonom sinir sisteminin periferik parasempatik bölümü, beyin sapı ve sakral med.spinalis’teki çıkış merkezlerinde bulunan nöronlardan (I.nöron, preganglioner nöron) orijin aldığı için KRANİO-SAKRAL SİSTEM olarak ta adlandırılır. Parasempatik sistemin kranial alt bölümü, baş-boyun. göğüs ve birçok abdominal organın, sakral alt bölümü ise alt abdominal ve pelvik organların parasempatik innervasyonunu sağlar. Gövde duvarları ve ekstremitelerin parasempatik innervasyonu yoktur.
Beyin sapında kranial alt bölüme ait 5 çıkış merkezi vardır.Bu merkezlerdeki nöronların (I.nöron.preganglioner nöron) aksonları, III.,VII.,IX. ve X.kranial sinirlerle beraber kafatasını terkederler. Bunlardan. nuc.oculomotorius accessorius (Edinger-Westphal çekirdeği) nöronlarının aksonlan n.oculomotorius (CN III),nuc.salivarius superior ve nuc.lacrimalis nöronlarının aksonlan n.facialis (CN VII).nuc.salivarius inferior nöronlannın aksonlan n.glossopharyngeus (CN IX) ve nuc.dorsalis nervi vagi nöronlarının aksonları n.vagus içinde seyrederler.
Sakral alt bölüme ait çıkış merkezleri. med.spinalis’in S 2-3-4 segmentlerindeki nuclei parasympathetic) sacrales (Onuf çekirdekleri) ‘lerdedir. Bu çekirdeklerdeki nöronların aksonlan (Preganglioner lifler), önce S 2-3-4’ten kaynak alan spinal sinirlerin ön kökleri içinde.daha sonra nn.splanchnici pelvini (Nervi erigentes) olarak şekillenerek bağımsız seyrederler.
N.oculomotorius içinde seyreden preganglioner parasempatik lifler.ganglion ciliare’deki nöronlarla sinaps yaparlar. Buradan çıkan postganglioner lifler ise m.sphincter pupillae (Pupilla’yı daraltır) ve m.ciliaris (Lens’in kalınlığını değiştirirce ulaşır.
N.facialis içinde seyreden preganglioner parasempatik lifler, ganglion pterygopalatinum (<-Nuc.lacrimalis lifleri) ve ganglion submandibulare (<-Nuc.saiivarius superior lifleri)’ye ulaşır. Bu ganglionlardaki nöronlann aksonlarının oluşturduğu postganglioner lifler gl.lacrimalis ve gl.submandibularis et gl.sublingualis’i innerve ederler.
N.glossopharyngeus içinde seyreden preganglioner parasempatik lifler.ganglion oticum’a ulaşırlar. Ganglion oticum’dan çıkan postganglioner lifler ise gl.parotis’i innerve ederler.
N.vagus içinde seyreden preganglioner parasempatik lifler innerve edilecek organların yakmlannda veya duvar yapılarında bulunan ganglia terminalia ‘lara ulaşır.Terminal ganglionlardan çıkan postganglioner lifler kalp,akciğerler,kan damarları,böbrekler,özofagus,mide,ince barsaklar ve kalın barsaklann ilk yansının parasempatik innervasyonunu sağlarlar.
Sakral alt bölümden kaynak alan n.erigentes’ler (Preganglioner liflerden oluşmuştur)’de vagal lifler gibi terminal ganglionlardaki nöronlarla sinaps yapar.Terminal ganglionlardan çıkan postganglioner lifler kalın barsakların alt yansını. uterus (Kadında) ve diğer genital organlar. idrar kesesi sifinkterleri. üretra ve sifinkter ani intemus’u innerve ederler.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?