Organik Evrimin Ana Ilkeleri
Organik evrim konusunda ana ilkelerin açiga çikarilmasi ve ögretilmesi toplumlarin düsünce sistemlerinde büyük yansimalara neden oldugu ve olacagi için, sadece doganin temel yasalarini açiklamaya dönük olan böyle bir bilimsel alan, ne yazik ki, belirli çevrelerde tehlikeli bidir gelisim olarak degerlendirilmektedir. Çünkü evrim kavrami, zaman süreci içerisinde bir degismeyi açiklar; sonsuzluk ve degismemezlik evrimin ilkelerine aykiridir.
Dolaysiyla evrim kavrami. dogmatik düsünceye, yani herseyin oldugu gibi benimsenmesine izin vermeyen bir bilim dalidir. Bu ise, belirli kosullara ve düsüncelere, oldugu gibi, yüz yillardir, düsünmeden uymus toplumlari; keza bunun yanisira toplumlarin bu uyumundan çikarlari için yeterince yararlanan çevreleri rahatsiz etmektedir. Evrim kavraminin kendisi de sabit degildir, zaman süreci içerisinde yeni bilimsel çalismalarin isigi altinda degismek zorundadir.Çünkü kendini zaman süreci içerisinde degistiremeyen, yeni bilgilerin ve gelisimlerin etkisi altinda yenileyemeyen her sey ve her kavram yok olmak zorundadir. Bu yasa, tüm canlilar ve kavramlar için geçerli görünmektedir.
Evrim kavrami özünde üç alt kavrami içine alir:
1. Anorganik evrim: Cansizlarin degisimini inceler; özellikle evrenin olusumundan, canlilarin temel maddelerini olusturan cansiz maddelerin olusumuna kadar ortaya çikan olaylari kapsar.
2. Organik evrim: Canlilarin degisimini inceler.
3. Sosyal evrim: Toplumlarin degisimini inceler.
Biyioloji bilimi, özellikle organik evrimi tapsar.
Organik evrim bugün de devam etmektedir.; hatta bugün tarihin birçok devrelerinden daha hizli olmaktadir. Son binkaç yüzbin senede yüzlerce yeni bitki ve hayvan türü meydana gelirken, yüzlercesi de yeni tür olusumlari için ayrilmaya baslamistir.Fakat bu ayrilma ve türlesme o kadar yavas yürümektedir ki, gözlemek yalniz tarihpsel belgelerin bir araya getirilmeleriyle ve karsilastirilmalariyla mümkün olacaktir.
Biyilojik evrimin olustuguna iliskin kanitlayici tipik örnek,15. yüzyilin baslarinda Madeira yakininda, Porta Santo denen küçük bir adaya birakilan tavsanlarda gözlenmistir. Tavsanlar, Avrupa’danh getiriymisti. Adada dger bir tavsan türü ve getirilen tavsanlarin düsmanlari olmadigi için getirilen tavsanlar anormal derecede çogaldilar ve sonuçta 400 yil sonra,Avrupa’daki anaçlarindan tamamen farkli yapilar kazandilar.
Öyle ki, büyüklükleri, Avrupadakilerin yarisi kadar oldu; renklenmeleri tamamen degisti ve daha gececi hayvanlar oldular.En önemlisi, atalariyla biraraya geldiklerinde, artik çiftlesip yeni bir döl meydana getiremiyorlardi. Yani yeni bir tür özelligi kazanmistilar.
Canlilar arasinda benzerliklerin ve farkliliklarin nasil ortaya çiktigi, bilimsel olarak ilk defa, Charles Darwin’in gözlemleriyle gün isigina çiktigi ve açiklandigi için, evrim kavrami ile Darwin’in ismi ve kisiligi özdeslestirilerek “Darwinizm” denir.
Evrim Konusundaki Düsüncelerin Gelisimi
Canillarin birbirinden belirli derecelerde farkliliklar gösterdigine ve aralarinda belirli derecelerde akrabaliklar olduguna iliskin gözlemler, düsünce tarihi kadar eski olmalidir. Yavrulari atalarindan, kardeslerin birbirinden belirli ölçülerde farkli oldugu çok eskiden gözlenmisti. Bitkilerin ve hayvanlarin benzerlik derecelerine göre, türden baslayarak belirli gruhlar olusturdulari saptanmisti. Fakat kalitim konusunda bilgiler yeterli olmadigi ve özellikle bir türün binlerce yillik gelisimi düsünür bir birey tarafindan izlenemedigi için, çesitlenme ve akrabalik baglari tam olarak açiklanamamistir. Bazi bireylerin yasam savasinda üstün niütelikler tasidigi, dolaysiyla ‘dogal seçme’ eskiden de bilinçsiz olarak gözlenmisti. Fakat evrim konusundaki bilimsel düsüncelerin tarihi, diger bilim dallarina göre çok yenidir.
Evrim Konusunda ilk Düsünceler
Dini Düsünceler: Düsünebilen insanin, dogadaki çesitlenmeyi, canilar arasindaki benzerliklerin ve farkliliklarin derecesini gözledigi an evrim konusunda ilk düsünceler baslamis demektir.
Ilk yaygin düsünceler, Asur ve Babil yazitlarinda; daha sonra bunlardan köken alan Ortadogu kökenli dinlerde görülmüstür. Hemen hepsinde insanin özel olarak yaratildigi ve evrende özel bir yere sahip oldugu vurgulanmis; türlerin degismezligine ve sabitligine inanilmis ve diger canlilar konusunda herhangi bir yoruma yer verilmemistir. Bununla beraber Kuran’da yaratilisin kademeli oldugu vurgulanmistir. Yalniz bir Türk din adami, astronomu ve filozofu olan Hasankale’li Ibrahim Hakki(1703-1780), insanlarin degisik bitkilerden ve hayvanlardan köken aldigini belirtmistir.
17. yüzyila kadar, piskopos Ussher’in ve digerlerinin savundugu ‘türlerin oldugu gibi yaratildigi ve degismeden kaldigi fikri’ yani ‘Genesis’ genis halk kitleleri tarafindan benimsendi ve etkisini günümüze kadar sürdürdü. Ussher’e göre dünya IÖ 4040 yilinda, Ekim ayinin 4'ünde sabah saat 9.00'da yaratilmisti. Bu düsünce Ussher tarafindan Incil’e eklenmistir. Daha sonra yine Hiristiyan din adamlari olan Augustin (IS 354-430) ve Aquinas (IS 1225-1274) tarafindan canlilarin basit olarak tanri tarafindan yaratildigi ve daha sonra degiserek çesitlendigi savunulmustu.
Özellikle bizim toplumumuzda, birçok dini belgeden de anlasilacagi gibi, Adem’in çamurdan yaratildigi, Havva’nin Adem’in kaburga kemiginden olustugu ileri sürülerek, yaratilisin ilk olark inorganik kökenli oldugu ve daha sonra eseylerin ortaya çiktigi savunulmustur.
Yunanlilardaki ve Ortaçagdaki Düsünceler: Yunan filozoflarindan Empedocles, IÖ 500 yillarinda bitkilerin tomurcuklanma ile çesitli hayvan kisimlarini, bu kisimlarin da birlesmesiyle hayvanlarin olustugunu savunmustu. Thales(IÖ 624-548), Ege Denizindeki canlilari çalismis ve denizlerin canliligin anasi oldugunu ileri sürmüstür. Aristo (IÖ 384-322) bitkiler ve hayvanlar konusunda oldukça genis bilgiye sahipti. Onlarin dogruya yakin tanimlarini vermis ve gelismisliklerine göre siniflandirmistir. Canlilarin metabiyolojik olarak degiserek birbirlerinden olustuklarina ve her birinin tanrilarin yeryüzündeki ilahi taslaklari olduklarina inanmistir. Daha sonra, canlilarin kökenini Der Rerum Natura adli siirinde veren Lucretius (IÖ 99-55) u anmadan ortaçaga geçemeyecegiz.
Yeni Çagdaki ve Yakin Çagdaki düsünceler: Rönesans ile canlilar konusundaki bilgilerin, en önemlisi evrim konusundaki düsürnürlerin sayisi artmistir. Hooke (1635-1703), Ray (1627-1705), Buffon ( 1707-1788) ve Erasmus Darwin (1731-1802) bu devrin en önemli evrimcileridir.
Rönesanstan önce de bulunan hayvan kabuklarinin, dislerinin, kemiklerinin ve diger parçalarinin bugünkü canlilarin benzer taraflari ve farklari saptanmistir.Ayrica yüksek daglarin basinda bulunan fosillerin, yasayanlarla olan akrabaliklyari gözlenmistir. Bu gözlemlerin isigi altinda, her konuda çalismis, düsünür ve sanatçi olan Leonardo da Vinci, canlilarin tümünün bir defada yaratildigini ve zamanla bazilarinin ortadan kalktigini savunmustur. Buna karsilik birçok doga ibilimcisi, canlilarin zaman zaman olustuklarini dogal afetlerle tamamen ortadan kalktiklarini ve yeniden baska sekillerde yaratildiklarini ileri sürmüstür. Bu sekilde farkli devirlerde 2arkli canlilarin yasamasi kolaylikla açiklanabiliyordu. Her dogal yikimdan sonra, olusan canlilarin, organizasyon bakimindan biraz daha gelismis olduklarina inaniliyordu. Bu kurama “Tufan Kurami” denir. Bu yikimin yedi defa oldugu varayilmistir.
Cuvier, 1812 yilinda, fosiller üzerinde ünlü kitabini yanilayarak fosillerin, kesik, kesik degil, birbirlerinin devami olacak sekilde olduklarini bilimsel olarak açiklamistir.
18. yüzyilin sonu ile 19. yüzyilin baslangicinda, üç Ingiliz jeologun çalismalariyla katstrofizm kurami yerine ‘Uniformizmi’ kurami getirildi. Hutton 1785'te geçmiste de bugünkü gibi jeolojik kuvvetlerin rol oynadigini, yükselmelerin ve alçalmalarin, keza erozyonlalarin belki de daha kuvvetli olurak meydene galdigini ve yüksek daglarda bulunan fosilli tabakalar ile sediman (katman) tayinlerinin yailabilecegini buldu.
John Playfair’in yapiti 1802'de yayinlandi. Üçüncü arastirici, Charles Lyell, bir çok jeolojik soruna çözüm getirmenin yanisira, canlilarin büyük afetlerle degil, çevre kosullarinin uzun sürede etki etmesiyle degistigini savundu. Kitabinin bir yerinde ‘geçmisteki güçler bugünkünden hiç de çok farkli degildi’ diye yazmistir. Bu yaklasim, Nuh Tufani’nin gerçeküstü oldugunu savunuyordu. Lyell’in fikirleri C.Darwin’i büyük ölçüde etkilemistir.
Lamarck’in Düsünceleri
Organik evrimi konusunda ilk kapsamli kuram 1809 yilinda ‘Philosophie Zoologique’ adli yapitiyla, Fransiz zoologu Jean Baptiste Lamarck’a (1774-1829) aittir. Lamarck, zamaninin meslektaslari gibi, tüm canlilarin, gelisimlerini ve islevlerini denetleyen bir canlilik gücüyle donatildigina ve degisen çevre kosullarina karsi bir savasim gücünün olmadigina inaniyordu. Kitabinda, hayvanlari, karmiasikyiklarina göre düzenlemeye çalisirken, yanlisligi daha sonra kesin olarak saptanan bir varsayimi ileri sürdü: “ Eger bir onrgan fazla kullaniliyorsa, o organ gelismesini sürdürerek, daha etkin bir yapi kazanir”. Bu varsayima ‘lamarkizm’ denir.
Ayrica canlinin yasami boyunca kazanmis oldugu herhangi bir özelligin, gelecek döllere geçtigine de inanmisti. Örnegin demircinin oglunun kol kaslari digerlerine göre daha iyi gelisir. Zürafalirin atasi kisa boyunlu olmaliran karsin, yasadiklari ortamin bir zaman sonra kuraklasarak, dibi çiplak ve çayirsiz agaçlarin bulundugu ortama dönüsmesi sonucu, zürafalar agaçlarin yapraklariyla beslenmek zorunda kaylmislar ve böylece boyunlari dölden döle uzamistir. Körfarelerin gözlerini, karincaayisinin dislerini yitirmesini; su kuslarinin perde ayaklari kazanmasini bu sekilrde açiklamistir. Bu üaçiklamalar,kalitimin yasalari ortaya çikarilmadan önce, çok iyi bir açiklama sekli olarak benimsendi. Fakat kalitim konusunda bilgiler gelisince, özellikle Weismann tarafindan somatoplazma ile germplazma arasindaki kuramsal farklar bulununca, evrimsel degismenin, vücut hücrelerinde olmadigi, sadece eseysel hücrelerdeki kalitsal materyalin etkisi ile yürütüldügü anlasildi. Böylece Lamarck’in varsayimi tümüyle geçerliligini yitirdi. Çünkü bir birey gerçekte belirli ölçüde çevre kosullarina uyum yapar; fakat ölümüyle birlikte bu özellikler de yitirilir. Halbuki her döl uyumunu, dogdugu zaman tasidigi kalitim materyalinin izin verdigi ölçüler içerisinde yapabilir ve ancak bu özellikleri gelecek döllere verebilir. Buffon ve Erasmus Darwin de buna benzer fikirler ileri sürmüsler, fakat inandirici olamamislardir.
Charles Darwin ve Alfred Wallace’in Görüsleri
Charles Darwin (1809-1882), evrim bilimine iki önemli katkida bulundu. Birincisi, organik evrim düsüncesini destekleyen zengin bir kanitlar dizisini toplayarak ve derleyerek bilim dünyasina sundu. Ikincisi, evrim mekanizmasinin esasini olusturan ‘Dogal Seçilim’ ya da diger bir deyimle ‘Dogal Seçim’ kuraminin ilkelerini ortaya çikardi.Evrim Kurami, bilimsel anlamda 19. yy kuramidir; ama bu kuram 20. yy’da büyük bir kuram niteligini aldi. Bu nedenle Darwin’ i biraz daha yakindan tanimaliyiz:
Darwin, 1809'da Ingitere’de dogdu. Babas, onun hekim olmasini istiyordu; 16 yasinda Edinburg Üniversitesi’ne gönderdi. Darwin, ilk olarak basladigi hekimlik egitimini ve daha sonra basladigi hukuk egitimini sikici bularak her ikisini de birakti. Sonunda Cambridge Üniversitesi’ne bagli Christ Kolejinde teoloji (= dinibilimler) ögrenimi yapti. Fakat Edinburg’daki arkadaslarinin çogu jeoloji ve zooloji ile ilgileniyordu. Cambridge’de kirkanatlilari toplayan bir grupla iliski kurdu. Bu bilim çevresi içerisinde botanikçi John Henslow’ u tanidi ve onun önerileri ile dünya çevresinde bes sene sürecek bir geziye katilmaya karar verdi. Beagle, 1831 yilinda Devonport limanindan denize açildi.
Lyell’in kitabini gezisi sirasinda okudu ve dünya yüzünün devamli degistigini savunan düsüncesinden çok etkilendi. Gemidekiler harita yaparken, Darwin de sürekli bitki, hayvan, fosil topluyor; jeoljik katmanlari inceliyor; sayisiz gözlem yapiyor ve dikkatlice notlar aliyordu. Gemi, ilk olarak Güney Amerika’nin dogu sahilleri boyunca güneye inip, daha sonra bati kiyilarindan kuzeye dogru yol aldi. Bu arada Arjantin’in Pampas’larinda soyu tükenmis birçok hayvanin fosilini buldu ve yine jelojik aktmanlardaki fosillerin
degisimine özellikle dikkat etti. Bu gözlemleriyle, her türün özel yaratildigina iliskin düsüncelere olan inancini yitirmeye basladi. Yine insan da dahil, çesitli bitki ve hayvan türlerinin degisik ortamylara yaptiklari uyumlari, bu arada yasadigi bir deprem olayi ile yeryüzünün nasil degisebilecegini gözledi.
Beagle, 1835 yilinda, Güney Amerika kitasinin bati kiyisina yaklasik 1000 km kadar uzak olar Galapagos adalarina ulasti. Bu adalarda yaptigi gözlemlerde, büyük bir olasilikla ayni kökenden gelmis birçok canlinin cografik yalitim nedeniyle, birbirlerinden nasil farklilastiklarini ve her canlinin bulundugu ortamdaki kosullara nasil uyum yaptigini bizzat gözledi. Örnegin ispinoz kuslarinin, dev kaplumbagalarin, dev kertenkelelerin, adalara ve her adanin degisik kosullari tasiyan bölgeliren göre çesitlenmelerini, yapisal uyumlarini, varyasyonlarini ve sonuç olarak uyumsal açilimlarini gördü. Buradaki bitkilerin ve hayvanlarin hemen hepsi, Amerika kitasinin güney sahillerindeki bitki e hayvan türlerine benzerlik gösteriyor; ama onlardan özellikle uzakligi oraninda farklilasmalar gösteriyordu.
Daha sonra arastirmalarina Pasifik Adalarindan, Yeni Zelanda’da, Avusturalya’da ve Güney Afrika Kiyilarinda devam etti. Tüm bu arastirma süreci içerisinde evrimsel uyumu destekleyecek kanitlari titizlikle topladi.1836 yilinda Ingiltere’ye ulasti.
Darwin, ileri sürecegi fikrin yanki uyandiracagini, dolaysiyla yeterince kanit toplamasi gerekecegini biliyordu. Kanitlar evrimsel dallanmayi göstermekle birlikte, bunun nasil oldugunu açiklamaya yetmiyordu.
Ingiltere’ye varisindan itibaren 20 yil boyunca biyolojinin çesitli kollarindaki gelismeleri de dikkatlice inceleyerek, gözlemlerini ve notlarini biraraya getirip dogal seçilim konusundaki düsüncesini ana hatlariyla hazirladi. 1857 yilinda düsüncelerini kabataslak arkadaslarinin görüsüne sundu. Bu sirada kendisi gibi, Malthus’un bilimse serisini okuyarak ve yine sekiz yil Malaya’da ve Dogu Hindistan’da dört yil Amazon ormanlarinda bitkiler ve hayvanlar üzerinde gözlemler yaparak, bitkilerin ve hayvanlarin dallanmalarindaki ve yayilislarindaki özelikleri görmüs ve dogal seçilim ilkesine ulasmis, bir doga bilimcisi olan Alfred Russel Wallace’in hazirlamis oldugu bilimsel kitabin taslagini aldi. Wallace, Darwin’e yazdigi mektupta eger çalismasini ilginç bulursa, onu, Linnean Society kurumuna sunmasini diliyordu. Çalismasinin adi “ Orjinal Tipten Belirsiz Olarak Ayrilan Varyetelerin Egilimi ” idi. Darwin’in yillarini vererek buldugu sonuç, yani canlilarin yavas yavas degismesine iliskin görüs, Wallace’in çalismalarinda yer almaktaydi. Durum, Darwin için üzücüydü. Fakat arkadaslarinin büyük baskisiyla, kendi çalismasini, Wallace’inkiyle birlikte basilmak üzere 1 Temmuz 1858'de Linnean Society’ye teslim etti Basilmadan duyulan bu düsünceler 24 Kasim 1859'da “Dogal Seçilim ya da Yasam Savasinda Basarili Irklarin Korunmasiyla Türlerin Kökeni” kisaltilmis adiyla Türlerin Kökeni yayinlandi. Ilk gün kitaplarin hepsi satildi. Herkes, organik evrim konusunda yeni düsünceler getiren bu kitabi okumak istiyordu.
Özünde organik evrimin benimsenmesi için zemin hazirladi. Çünkü jeolojide, paleontolojide, embriyolojide, karsilastirmali anatomide birçok asama yapilmis ve birden yaratilmanin olanaksizligi ortaya konmustu. Darwin, uysal bir adam oldugundan, bir tepki yaratmamak için, eserinin son kismini tanrisal bir yaratilis fikrini benimsedigini yazarak bitirmisti. Buna ragmen, basta din adamlari ve bazi bilim adamlari dini inançlara karsi geliniyor diye bu çalismaya karsi büyük bir tepki baslattilar. Hatta eseriyle Darwin’e çok büyük yardimlarda bulunan Lyell ve gezisi sirasinda geminin kaptanligini yapan Fitzroy , bu karsi akimin öncüleri oldular. Bu arada Huxley, çok etkin bir sekilde Darwin’e destek oldu.
Darwin, çalismalarina devam etti, birinci eserinde deginmedigi insanin evrimiyle ilgili düsüncelerini Insanin Olusumu ve Eseye Bagli Seçilim adli eseriyle yayimladi. Bu eserde insanin daha önceki inançlarda benimsenen özel yaratilisi ve yeri reddeliyor, diger memelilerin yapisal ve fizyolojik özelliklerine sahip oldugu ve iyne diger çcanlilar gibi ayni evrimsel yasalara baglioldugu savunuluyordu. Ayrica eseyseyl seçmenin, türlerin olusumundaki önemi belirtiliyordu.
Darwin’in “Insanin Olusumu ” adli eseri, baslangiçta birçok tepkiye neden olduysa da, zamanla, biyolojideki yeni gelismeler ve bulgular, özellikle kalitim konusundaki bilgilerin birdikmesi, Darwin’in görüsünün ana hatlariyla dogru oldugunu kanitlamistir.
Evrim
-
Evrim nedir? Evrim süreci nasıl işler?
-
Atların Evriminde Parmaklar ve Toynak...
-
Mikro evrim nedir
-
Yumuşakçaların evrimi
-
Bitki Evrimi 5/5: Çayır İmparatorluğu
-
Bitki Evrimi 4/5: Çiçeklerin ve Tohumların Öyküsü
-
Evrim düşüncesinin tarihi
-
Bitki Evrimi 3/5: Kömür Çağı
-
Bitki Evrimi 2/5: Ormanların Doğuşu
-
Bitki Evrimi 1/5: Karaya İlk Çıkanlar
-
Mutasyon, Evrimsel Sürecin Hammaddesidir!
-
Evogram Nedir ?
-
Yeni Genetik Kombinasyonların Oluşumu ve Evrimin Türleri Değiştirme Mekanizması
-
Evrim'i Tetikleyen Mekanizmalar Nelerdir?
-
Darwin ve Doğal Seleksiyon