Nörofibromatozis'in Genetiği (Kalıtımı)
NF otozomal dominant bir hastalıktır. Otozomal demek, NF geninin otozom adı verilen 22 çift kromozomdan bir çiftinde bulunması demektir (NF1 geni 17 numaralı kromozomda, NF2 geni 22 numaralı kromozomda bulunmaktadır). Bu kromozomlar (17 ve 22) hem erkeklerde hem de kadınlarda bulunduğu için NF her iki cinsiyette de görülür, yani hasta olan anne ya da babadan hastalık kız ya da erkek çocuklarına geçebilir. Dominant (baskın) terimi ise kromozom çiftinde bulunan hastalık ile ilgili genlerden sadece birinde değişiklik (mutasyon) olmasının, kişinin hasta olması için yeterli olduğunu ifade eder: değişikliğin gen çiftinin her bir tekinde olmasına gerek yoktur. Gen çiftlerinden birinin sağlıklı olması hastalığı önlemeye yaramaz. Baskın koşullarda NF gen çiftlerinden birinin hasta olması hastalığın bir sonraki kuşakta görülmesi için yeterlidir. Resesif (çekinik) hastalıklar ise ancak her iki gen çiftinin de değişikliğe uğraması halinde ortaya çıkar.
Nörofibromatozlar hasta anne ya da babadan geçmekte, ya da anne veya babadan gelen sperm ve yumurta hücresinde olan yeni bir değişiklik (mutasyon) sonucunda ortaya çıkmaktadır. NF hastalarının yarısı hastalığı ana ya da babalarından alırken diğer yarısı spontan mutasyonlar sonucunda hasta olurlar, ailede hasta yoktur. NF herhangi bir ailede ortaya çıkabilir. Ailesel ya da spontan mutasyon sonucunda NF hastası olan bir bireyin doğacak herbir çocuğunun yarı yarıya sağlıklı olma olasılığı vardır. Yani bu bireyin çocuğu %50 olasılıkla NF'li, ya da %50 olasılıkla sağlıklı olabilir. Sağlıklı olan çocuk yani hasta geni taşımayan çocuklar hiçbir zaman hastalık belirtisi göstermeyeceklerdir.
NF'in belirtileri aynı aile içinde dahi değişkenlik gösterebilmektedir. Aynı ailedeki farklı bireyler, erkek kardeşler, büyükanne ya da büyükbaba, anne, baba hasta gene sahip oldukları halde, her bir kişide hastalığın şiddeti ve bulguları farklı olabilmektedir. Örneğin, bir NF1'li baba hafif belirtiler göstermekte iken çocukları daha ağır olabilmektedir. Bunun tam tersi şekilde ağır NF hastası anne ya da babanın orta şiddette hasta çocukları olabilmektedir.
NF genetiği hakkında interaktif eğitim kaynakları:
NNFF, Utah Üniversitesi'nde bulunan Genetik Bilimler Öğrenim Merkezi (GSLC) ile işbirliği içinde öğretici bir internet sitesi oluşmuştur. Bu programda NF1 genetik prensipleri ve hastalığın özellikleri öğretilmektedir. Bu sistemin amacı genetiği eğlenceli ve ilgi çekici olarak lise altı ve lise düzeyindeki öğrencilere öğretmektir. Bu programda ayrıca öğretmenler için sınıfta kullanım için uygun ders planı ve kılavuz olma özelliği de bulunmaktadır. (gslc.genetics.utah.edu/units/disorders/nf1/)
Otozomal Dominant Kalıtımın Yüzde 50-50 Olasılığı
Bir çocuğa NF'in hasta ebeveynlerden geçişi neden her zaman 50-50 olasılık ile olur? Yumurta ve sperm hücrelerinin olgunlaşması sırasındaki olaylar bunu açıklayabilir. Bu hücreler genetik mirası bir nesilden diğerine aktarırlar. Yumurta ve sperm hücreleri olgunlaşmadan önce aynı diğer vücut hücreleri gibi genetik maddenin tamamını, yani 23 çift kromozom taşırlar. Bu hücreler olgunluğa erişirken mayoz bölünme olarak adlandırılan özel bir işlemden geçerler ve sonuçta orijinal genetik maddenin yalnızca yarısını içeren yumurta ve sperm hücreleri oluşur. Yani yumurta ve sperm hücrelerinde 23 tek kromozom bulunur
Nörofibromatozisler (NF), sinir sisteminin çeşitli kısımlarında veya vücudun herhangi bir yerinde tümör gelişmesine zemin hazırlayabilen ve bunun yanı sıra kemik ve cilt gibi dokuları da etkileyebilen kalıtsal hastalıklardır. Ayrıca gelişimsel bozukluklara yol açabilirler: örneğin, NF1'li bireyler arasında öğrenme güçlükleri toplumun diğer bireylerine kıyasla daha sık görülür. NF için kullanılan çeşitli terimler mevcuttur;
NF1 1882'de tıp literatüründe ilk defa Friedrich von Recklinghausen tarafından tanımlanmış ve yıllarca bu isimle anılmıştır.
Fakomatozlar olarak anılan bir grup hastalık içinde yer alır. "Phakos" Yunancada doğumsal leke anlamına gelmektedir, NF1'de de deride doğumda da görülebilen sütlü kahve renkli lekeler bulunur.
NF deri ve sinir sistemini birlikte etkileyen hastalıklar arasında en yaygın görülendir.
Nörofibromatozis Tipleri
Nörofibromatozis, tip 1 ve tip 2 olmak üzere iki sınıfa ayrılmaktadır. Nörofibromatozis tip 1 (NF1) von Recklinghausen ya da periferal nörofibromatozis olarak bilinmekte ve 4000 kişide 1 oranında görülmektedir. Belirtileri arasında ciltte çok sayıda cafe-au-lait (CLS) olarak adlandırılan sütlü kahve renkli lekeler, nörofibrom adı verilen urlar ve omurilikte eğilme (skolyoz) bulunur. Bunların yanı sıra beyinde, kafa sinirlerinde ya da omurilikte tümörler gelişebilmektedir. Hastaların yaklaşık %50'sinde öğrenme ile ilgili zihinsel problemler görülmektedir.
Nörofibromatozis tip 2 (NF2): Bilateral akustik nörinom veya vestibuler şvannom olarak da bilinen bu hastalık nadir görülmekte, 40.000 doğumda bir kişide ortaya çıkmaktadır. Kafa sinirlerinde ve omurilikten çıkan sinirlerde de tümörler gelişebilir. İşitme sinirindeki tümörler nedeniyle işitme kaybı 10'lu ya da 20'li yaşların başlarında hastalığın ilk belirtisi olarak ortaya çıkmaktadır.
Genetik
-
İnsanlarda Kaç Kromozom Vardır?
-
Sık görülen mikrodelesyon sendromları nelerdir?
-
Bilim insanları kromozomları nasıl inceler?
-
Arkea'da Kromozomlar ve DNA Replikasyonu
-
DNA Onarım Mekanizmaları Nelerdir?
-
DNA hasarına neden olan etkenler nelerdir?
-
XYY Süper Erkek Sendromu - JACOB’S, Sendromu
-
Bitki doku kültürü çalışmaları ile haploid bitkiler elde edilebilir
-
Gram pozitif bakterilerden genomik DNA izolasyon protokolü
-
E. coli bakterisinden genomik DNA izolasyon protokolü
-
DNA’nın Keşfi
-
İnsan Genom Projesi Nedir ? Amaçları Nelerdir ?
-
Genomik mikrodizilimlerle ikilenme teşhisi yöntemi
-
Gen duplikasyonu ve amplifikasyonu nedir?
-
DNA ile RNA Arasndaki Farklar ve Benzerlikler Nelerdir