MERKEZ SİNİR SİSTEMİ
Sinir sistemi. fonksiyonel ve morfolojik yönden bir bütün olmasına karşın. öğretim kolaylığı açısından topografik yerleşim ilkeleri çerçevesinde. merkez ve periferik sinir sistemi olarak iki büyük altsisteme ayrılarak incelenir. Sinir sisteminin kafatası içinde kalan beyin (Encephalon) bölümü ile omurga kanalı içinde kalan omurilik (Medulla spinalis) bölümü beraberce MERKEZ SİNİR SİSTEMİ (Systema nervosum centrale-MSS.CNS) olarak adlandırılır. Beyin ve omuriliği ayrı ayrı inceliyeceğiz.
1.BEYİN (Encephalon) :
Merkez sinir sisteminin kafatası içinde kalan bölümü olan beyin (Gr.Encephalon. en=içinde. kephale=baş). 6-12 milyar sinir hücresi taşıyan, yaklaşık 1400 gr ağırlığında bir organımızdır. Beyin, cerebrum, diencephalon, truncus cerebri ve cerebellum olmak üzere 4 altbölüme ayrılarak incelenir.
Cerebrum. iki beyin yarımküresi (Hemispherium) nden ibarettir. Fonksiyonel olarak bir bütünlük gösteren cerebrum. morfolojik olarak longitudinal seyirli derin bir yarık (Fissura longitudinalis cerebri) ile iki yarıma (Sağ ve sol hemisfer) ayrılır. Sağ ve sol hemisfer. bu yarığın derinliklerinde yer alan corpus callosum vb. kommisural demetlerle birbirlerine bağlanır. Herbir hemisfer içinde,- kadavrada ve canlıda içleri beyin-omurilik sıvısı ile dolu birer boşluk (Ventriculus lateralis) bulunur. Boşluğu çevreleyen beyin dokusu. nöronların gövdeleri, uzantıları. nöroglia ve kan damarlarından oluşmuş bir duvar şeklindedir. Duvarın dış bölümü esas olarak nöronların hücre gövdeleri tarafından yapılmış olup cortex cerebralis olarak adlandırılır. Duvarın ventrikül boşluğu tarafında kalan bölümü ise sinir lifleri tarafından yapılmıştır. Nöronların hücre gövdelerinin oluşturduğu doku gri renkte görüldüğünden substantia grisea (örneğin cortex cerebralis) .sinir lifleri tarafından yapılan doku beyaz görüldüğü için substantia alba (örneğin. hemisferlerin iç dokusu) terimi kullanılır. Bazı substantia alba bölgelerinde bulunan sinir hücre gövdesi topluluklarına çekirdek-nucleus (örneğin, nuc.caudatus.nuc.lentiformis) adı verilir.
Hemisferlerin dış yüzleri ve lober yapıları :
Herbir hemisfer, üç yüzlü ve üç kenarlıdır. Kafatasının iç yüzünün konkavitesine uyan, konveks şekilli dış yüze fades superolateralis (Fades conuexa), dik duran ve birbirlerinden fissura longitudinalis cerebri+falx cerebri ile ayrılmış düz iç yüze facies medialis. kafatası tabanı ve tentorium cerebelli üzerine oturan alt yüze ise facies inferior (Facies basalis) denir. Bu üç yüzün birleştikleri yerlerde üst.alt dış ve alt iç olarak üç kenar ortaya çıkar.
Hemisferlerin yüzleri. intrauterin yaşamın 5.ayına kadar düzgün olduğu halde bundan sonraki gelişim süreci esnasında kafatası ve beyinin farklı gelişim hızları nedeni ile oluk ve şişkinlikler (Sulcus,gyrus) ortaya çıkar. Oluk ve şişkinlikler sayesinde kafatasının boyutu aşırı derecede artmadan, hemisfer yüzeyinin genişlemesi mümkün olmuştur.
Herbir hemisferdeki oldukça derin olan bazı oyuklar (Sulcus centralis, sulcus lateralis, sulcus parietoccipitalis) fonksiyon ve yapı farklılıkları gösteren, lobus olarak adlandırılan bölgeleri sınırlarlar.
Sulcus lateralis (Sylvii) :Hemisferin alt yüzünün ön bölümünden başlayıp. arkaya ve yukarıya doğru bir seyirle facies convexa’ya ulaşan.burada da aynı yönelti ile uzanan bir oluktur. Sulcus lateralis’in derinliğinde. konveks yüzden görülemeyen insula (Adacık) adı verilen bir kortikal bölüm bulunur. Sulcus lateralis. frontal ve temporal loblar ile bir kısım parietal ve temporal lob bölümünü birbirinden ayırır.
Sulcus centralis (Rolandi): Üst kenarın orta noktasına yakın olarak başlayıp. konveks yüzde oblik olarak aşağıya ve öne doğru seyreden bir oluktur. Sulcus centralis, frontal ve parietal lobları birbirinden ayırır.
Sulcus parieto-occipitalis .-Üst kenara yakın olmak üzere. hemisferin arka ucunun 5 cm kadar ön-dış yüzünden başlayan bu oluk. üst kenarı çaprazladıktan sonra iç yüzde öne-aşağıya doğru seyreder. Sulcus parieto-occipitalis.parietal ve oksipital lobların ayırımında rol oynar.
1.Lobus frontalis : Sulcus centralisin önü ile sulcus lateralis’in üstünde kalan hemisfer bölümü olup. en büyük lob olarak bilinir. Lobus frontalis’in temel fonksiyonu.motor (Praxis) eylemlerle ilgilidir.
2.Lobus parietalis : Önde sulcus centralis. arkada sulcus parieto-occipitalis ile sınırlanmış bir lob olup. temel fonksiyonu duyu algılanımıdır (Gonosis,tanıma).
3.Lobus occipitalis : Sulcus parieto-occipitalis’in arkasında kalan hemisfer bölümü olup.temel fonksiyonu görme işlevidir.
4.Lobus temporalis : Sulcus lateralis’in aşağısında kalan hemisfer bölümü olup.temel fonksiyonu işitme algılanımıdır
Şekil. Hemisferlerdeki temel oyuklar,loblar ve önemli giruslar
1.Lobus limbicus : Hemisferlerin içyan ve alt yüzlerinde görülen. diencephalon’un etrafını sarmış bazı kortikal yapılardan oluşur. Limbik sistem başlığı altında ele alınan bu yapılar. koku, psişik dünya. hafıza ve öğrenme ile igili bazı olayları idare ederler. Singulat ve hippokampal giruslar. hippokampus. bulbus ve traktus olfaktorius limbik lob kapsamına giren bazı oluşumlardır.
Hemisferlerin iç yapısı :
Herbir hemisfer içinde ventriculus lateralis olarak adlandırılan bir boşluk vardır. İçi beyin-omurilik sıvısı ile dolu olan bu boşluk. beyinin diğer bölümlerinde bulunan ventriküler sistemle bağlantı halindedir. Boşluğu çevreleyen beyin dokusu, nöronların gövdeleri. uzantıları, nöroglia ve kan damarlarından oluşmuş kalın bir duvar şeklindedir. Duvarın dış bölümü. özellikle nöronların hücre gövdelerinden yapılı olup cortex cerebralis olarak adlandırılır. Duvarın ventrikül boşluğu tarafında kalan bölümü ise sinir lifleri (Sub.alba şeklinde organize) ve bunlar arasında grup oluşturmuş sinir hücre- gövdeleri (Nucleus şeklinde organize) tarafından yapılıdır.
SEREBRAL KORTEKS (CORTEX CEREBRALİS) : Hemisferlerin. yüzeye yakın 1,3-4,5 mm kalınlıktaki gri doku (Substantia grisea) kitlesi olan cortex cerebralis analiz ve sentezin en yüksek merkezi olup. bircok motor, duyu ve psişik merkezleri içerir. Filogenetik olarak, serebral korteksin eski ve yeni bölümleri vardır. Eski bölümleri için archio- paleocortex. yeni bölümleri için neocortex terimleri kullanılır. Serebral korteksin % 90’ını işgal eden neocortex 6 tabakalı olduğu halde. eski korteks bölümleri 3-5 tabakalıdır. Bu tabakalarda piramidal, stellat, fusiform ve horizontal hücreler yer alır. Bu hücreler kendi aralarında birçok sinaptik bağlantılar kurdukları gibi birçok assosiasyon. kommisural ve projeksiyonlu life de orijin ve veya sonlanış yeri ödevi görür.
Serebral kortekste. birçok fonksiyon için özel merkezler mevcuttur. Bu merkezlerin numaralanma ve gruplanmasında birçok bilim adamı çalışmışsa da. bugün Brodmann tarafından yapılmış 50 merkezlik gruplama (Areas Brodmann) geniş kabül görmektedir.
Her lobdaki özel merkezleri. Brodmann’a göre numaralarını da belirterek ele alacağız.
1.Lobus frontalis -.Motor lob olarak ta adlandırılan frontal lob’da iki grup fonksiyonel merkez vardır. Bir grup merkez. konuşma ile ilgili hareketler de dahil olmak üzere istemli hareketleri idare eder. İkinci grup merkezler ise çeşitli emosyonel ifadeler ile moral ve töresel davranışlarla ilgili olup çok tipik merkezler şeklinde organize olmamışlardır.
Motor merkezler : Frontal lobun. sulcus centralism hemen önünde kalan kortikal alanı Brodman’ın 4. alanı olup temel motor alan olarak adlandırılır.
Vücut bölümlerinin ters olarak sembolize edildiği bu alanın piramidal hücrelerinden kortikobulber ve kortikospinal lifler başlar.
Dördüncü alanın önünde kalan Brodman’ın 6. alanı. premotor alan olarak bilinir. Çok kompleks motor hareketlerin idare edildiği. ekstrapiramidal sistem içinde ele alınan premotor alan. bazal ganglionlar. talamus ve beyin sapı yapıları ile sıkı ilişki halindedir.
Altıncı alanın üst bölümünün önünde kalan Brodman’ın 8. alanı, frontal göz hareketleri merkezi olup gözün istemli scanning hareketlerini idare eder.
Premotor alanın alt bölümünün önünde Broca’nın konuşma merkezi (Ön konuşma merkezi) bulunur.Bu merkez.konuşma anında kelimelerin oluşumu ile ilgilidir.
Prefrontal korteks :Motor merkezlerin önünde kalan frontal lob korteksi. prefıontal korteks olarak adlandırılır. Prefrontal korteksin. çeşitli emosyonel ifadeler ile moral ve töresel davranışlarla ilgili olduğu kabul edilir. Bunlar dışında. mantıklı düşünme. ileri görüş. olgun yorum ve nezaket vb. davranışların idare yerinin de prefrontal korteks olduğu düşünülmektedir.
1.Lobus parietalis : Parietal lob korteksi.genel duyu ve tad duyusunun değerlendirildiği yerdir.Burada temel duyu.duysal assosiasvon ve tad duyusu merkezleri vardır.
Temel duyu merkezi: Sulcus centralism arkasında yer alan gyrus posteentralis korteksi Brodman’ın 3,1,2 alanları olup temel duyu alanı olarak bilinir. Vücudun karşı tarafındaki bölümlerden gelen deri ve derin duyu impulsları buraya ulaşır. Temel duyu merkezinde vücut bölümleri ters olarak sembolize edilir.
Duysal assosiasyon merkezi : Temel duyu merkezinin üst bölümünün arkasında kalan korteks bölümleri (Brodman’ın 5-7. alanları) duysal assosiasyon merkezi olup farklı duysal modalitelerin integrasyonunu sağlar.
Tad merkezi :Gyrus posteentralis’in en alt bölümü ile buraya yakın küçük bir alan (Brodman’ın 4.alanı) tad merkezi olarak bilinir.
Arka konuşma merkezi (Wernicke alanı) : Parietal lobun. temporal ve oksipital loblardan kesin olarak ayrılamayan bazı alanları (Brodman’ın 39,40.22.alanları) arka konuşma merkezi olarak fonksiyon görür. Bu merkez. yazılan ve konuşulan kelimeleri anlamamızı sağlar.
1.Lobus temporalis Temporal lob korteksi.başta işitme (+denge) olmak üzere belli derecede emosyon ve hafıza fonksiyonları ile görevlidir.
İşitme merkezleri : İşitme merkezleri (Brodman’ın 22,41,42 alanları),- temporal lobun üst girusunun korteksinde yer alan iki merkezdir. Bunlardan 41 ve 42.alanlar temel işitme merkezi. 22. alan sekonder işitme merkezi olarak adlandırılır.(Bazı yazarlar 22.alanı vestibüler korteks olarak kabul ederler.)
Temporal lobun. işitme merkezleri dışında kalan kortikal alanları psişik korteks olarak bilinir. Bu alanların ruhsal dünyamız ve yakın hafıza fonksiyonları ile ilgili olduğu kabul edilir.
Temporal lobların ön bölümlerinin bilateral çıkarılmaları, yakın hafıza (Birkaç dakikadan 1-2 haftaya kadar)’nın bozulmasına neden olduğu halde. uzun süreli hafıza. anlama ve zekayı etkilememektedir.
7.Lobus occipitalis : Oksipital lobda, görme merkezleri ile oksipital göz hareketleri merkezi bulunur. Görme merkezleri. temel görme merkezi (Brodman’ın 17.alanı) ve sekonder görme merkezi (Brodmanın 18.,19.alanları) şeklinde olup sulcus calcarinus’un iki yanı ile oksipital polus korteksinde yer alırlar. Primer görme merkezi objeyi görme. sekonder görme merkezi objeyi tanıma. oksipital göz hareketleri merkezi ise refleks ve objeyi takip esnasındaki hareketlerle ilgilidir.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?