Kültürel Evrim, Beyin Plastisitesi ve Genler
Beyin gelişimimiz 21 yaşına kadar devam eder çünkü doğduğumuzda beynimiz tamamen gelişmemiştir. Beynimiz, 21 yaşından sonra ise edindiğimiz yeni deneyimlere uyum sağlamak için değişir.
Beyin hücrelerinin çoğalamadıklarını klasik bilgilerden zaten biliyoruz. Peki nasıl oluyor da beynimiz yeni hücreler oluşturmadan değişebiliyor?
Beyindeki değişimlere nöroplastisite olarak adlandırılan, beynin “plastik” yapısı sebep olmaktadır. Yani beyin hücreleri çoğalmazlar fakat plastisite özelliği sayesinde değişim gösterebilirler.
Beynin ne kadar gelişmiş olduğu ise, hücre sayısının fazlalığıyla değil hücrelerarası bağlantı sayısının fazlalığıyla açıklanır. Plastisite özelliği de beyin hücreleri arasındaki bağlantı sayısını arttırır. Nöroplastisite, ilk kez hipokampusün bellek bilgilerini oluşturma sürecindeki rolü ile ortaya çıkarılmıştı. Son yıllardaki bulgularla birlikte beyin ön bölgesi dahil olmak üzere diğer çoğu beyin bölgelerinde nöroplastisite özelliğinin olduğu bilinmektedir.
Plastisite oluşturma gücü yüksek olan beyinlerde öğrenme ve değişen şartlara uyum çok daha hızlı gerçekleşir. Bu sayede de beyin gelişimi büyük oranda kültürel etkiler ve sosyal öğrenme ile şekillenir.
Peki her şeye az çok müdahil olan genlerimiz beynimizin plastisite özelliğinde ne kadar etkilidir? Bu doğrultuda, Kasım 2015’te Proceedings of the National Academy of Sciences dergisinde yayınlanan çalışmaya bakmak gerekiyor. Liderliğini George Washington Üniversitesi’nden Aida Gómez-Robles’in yaptığı bir grup araştırmacı, genlerimizin beyin büyüklüğüne ve beyin organizasyonuna etkisini ölçmek için insanların ve en yakın akrabalarımız olan şempanzelerin beyinlerini kıyasladılar. Araştırma ekibi bu amaçla; 206 şempanze ve 218 insanın MRI taramalarını topladılar. Şempanzelerin bazıları; anne-çocuk çifleşmesinin ya da üvey-kardeş çiftleşmesinin yavruları iken, insan katılımcılar; çift yumurta, tek yumurta ve ikiz olmayan kardeşlerden oluşuyordu.
Elde edilen bulgular ise plastisitenin, kültür ve genlerle bağlantısını net bir şekilde ortaya koyar nitelikte. Çalışmaya göre;
Hem insanlarda hem de şempanzelerde, beyin büyüklüğü yüksek oranda genler tarafından belirlenir fakat şempanzelere kıyasla bizim beyin anatomimizde genlerimiz daha az etkilidir. Ayrıca; genlerimizin daha az etkin olduğu beyin bölgeleri, yüksek seviyedeki bilişsel becerilerden de sorumludur. Son olarak da, insanlarda genlere daha az dayalı beyin bölgelerinin; dil, dikkat ve hafızadan sorumlu temporal ve yan lobda bulunduğunu belirtmemiz gerekiyor.
Sonuç olarak, kültürel evrimimizin motoru olan beynimize bu süreçte eşlik eden en önemli özelliği plastisitesidir. Gómez-Robles ve arkadaşlarının yaptığı bu çalışmada da şunu net bir şekilde görüyoruz; genlerimiz kültürel evrimimize bir kader tayin etmemektedir, dolayısıyla bireyin yaşadığı kültür ve sosyal çevre kültürel evrimimizin başrol oyuncularıdır.
Referanslar ve İleri Okuma
- D. Kuipers, et al. Molecular correlates of impaired prefrontal plasticity in response to chronic stress Journal of Neurochemistry, 2003, 85, 1312-1323
- Dynamic neuroplasticity and the automation of motivated behavior Learn. Mem. 2006 13: 558-559 Brandon J. Aragona and Regina M. Carelli
- Evolution’s ‘missing link’: a hypothesis upon neural plasticity, prefrontal working memory And the origins of modern cognitionmedical Hypotheses (1997) 48,499-501 John R. Skoyles
- Gómez-Robles, Aida, William D. Hopkins, Steven J. Schapiro, and Chet C. Sherwood. “Relaxed genetic control of cortical organization in human brains compared with chimpanzees.” Proceedings of the National Academy of Sciences (2015): 201512646.
http://www.biyogaraj.com/populerbilim/kulturel-evrim-beyin-plastisitesi-genler.html
Görkem Saylam
Genetik Haberleri
-
Araştırmacılar kediler, yunuslar, kuşlar ve düzinelerce başka hayvanın genom haritasını çıkarıyor
-
Kolombiya'da nadir görülen bir kuş türünde "gynandromorphy" gözlemlendi
-
Kurumaya dayanıklı bitkiler için genom veritabanı yayınlandı
-
En son DNA barkodlama teknolojisiyle İsrail'in tatlı su balık türleri listesinin yeniden gözden geçirilmesi
-
İnsanların Daha Önce Bilinmeyen Bir Dokunma Duyusu Keşfedildi
-
Bilim İnsanları Tüm İnsan Genomunun Dizilimini Çıkardı. Ancak Henüz Bitmedi
-
İlk Defa Tazmanya Kaplanından RNA Elde Edildi
-
Neandertal DNA’nız, Sizi Acıya Karşı Daha Hassas Yapıyor Olabilir
-
Epigenetik ve Epigenetik Mekanizmalar
-
İlk taslaktan 20 yıl sonra insan Y kromozomu tamamen dizilendi.
-
Kim Bu Kimerizm? Tek Bedende İki Kişi
-
Gen terapi, genetik materyalin yeniden düzenlenmesi
-
mRNA Aşıları: Genetik İnovasyonunun Yeni Yüzü ve Sağlıkta Devrimi
-
Genetik Dizilimi Yapılan En Eski Modern İnsanın Yüzünü Görün
-
Neandertal ve Denisovalı Genleri Farelere Aktarıldı