KRANİAL SİNİRLER (Nervi craniales)
Beyinin değişik bölümlerine bağlanan 12 çift sinir, nervi craniales (Kranial sinirler CN) olarak adlandırılır. Bu sinirler.kafatası tabanındaki deliklerden geçerek kafatasının içine girerler veya kafatasından dışarı çıkarlar (Kafatasını terketmeyen CN VIII bir istisnadır.) Adlandırılmaları.fonksiyonel ve morfolojik özellikleri dikkate alınarak, numaralanmaları’ ise beyine bağlanış sırasına göre (önden arkaya doğru) yapılmıştır.
Oniki çift kranial sinirin, tipik kranial sinir niteliğinde olmayan ilk ikisi ön beyine,diğerleri (I11-X1I) ise beyin sapına bağlanır. III-XII.kranial sinirlere ait MOTOR ve DUYSAL çekirdeklerinin de beyin sapında bulunması.bu beyin bölümünün klinik önemini bir kat daha arttırmıştır.
Motor (efferent) lif taşıyan kranial sinirlerin,bu liflerinin orijini beyin sapındaki motor çekirdekler (Nuclei originis) ‘lerdeki nöroniardır. Bu çekirdekler, serebral korteks ve duyu organlarından gelen bilgilere bağlı olarak uyarılır. Nuclei originis’lerdeki nöronların aksonları motor karakterli kranial sinirleri oluştururlar. Motor (efferent) liflerin üç fonksiyonu vardır: l.İslelet kaslarını innerue ederler (GSE) 2.0tonomik ganglionlardaki nöronlarla sinaps yaparlar (GVE). Ganglionlardaki nöronların aksonları da bu bilgileri kalp, düz kaslar ve bezlere ulaştırırlar. 3.Yutak kavsi mezenşiminden orijin alan yutak, gırtlak ve mimik kaslara (SVE) giderler.
Duysal (afferent) lif taşıyan kranial sinirlerin bu liflerinin orijini.beyin sapı dışındaki duysal ganglionlarda (örneğin; ganglion trigeminalş, ganglion superius vb.) yer alan nöroniardır. Bu ganglionlardaki nöronların periferik uzantıları, kranial sinirler yolu ile çevreye, merkezi uzantıları ise ilgili kranial sinirlerin kökleri içinde, beyin sapındaki DUYSAL ÇEKİRDEKLERE (Nuclei terminates) ulaşır. Duysal lifler GSA, GVA, SSA ve SVA duyulan taşırlar.
Kranial sinirler, aşağıda belirtildiği şekilde romen rakamları ile numaralanırlar.
1.Nervi olfactorii (Koku sinirleri.Olfaktor sinirler)
2.Nervus opticus (Görme siniri,Optik sinir)
III. N.oculomotorius (Göz hareketleri siniri. Okulomotor sinir)
1.N.trochlearis (Trohlear sinir)
2.N. trigeminus (Üçüz sinir. Trigeminal sinir)
3.N.abducens (Gözün uzaklaştırıcı siniri,Abdusens sinir)
VII. N.facialis (Yüz siniri.Fasial sinir)
VIII. N.vestibulocochlearis (Denge ve işitme siniri. Vestibulokohlear sinir)
1.N.glossopharyngeus (Dil-yutak siniri,Glossofaringeal sinir)
2.N.vagus (Serseri sinir,Vagal sinir)
3.N.accessorius (Eklenti sinir,Aksesuvar sinir)
XII. N.hypoglossus (Dil altı siniri,Hipoglossal sinir)
1.Nn.olfactorii (Koku sinirleri): SVA bir duyu olan koku uyanlarını taşıyan .tümüyle duysal bir kranial sinirdir. Koku sinirlerinin orijini, burun boşluğundaki koku mukozasında yer alan bipolar nöronlar (Olfaktorik reseptör hücreleri) ‘dır. Birer kemoreseptör olarak fonksiyon gören bu nöronların merkezi uzantıları, her burun boşluğunda 18-20 adet koku siniri oluştururlar.Bu sinirler.etmoid kemiğin lamina cribrosae’sindeki deliklerden geçerek bulbus olfactorius’a ulaşır. Bulbus olfactorius’taki nöronların aksonları, tractus olfactorius şeklinde primer olfaktor kortekse ulaşırlar.
2.N.opticus (Görme siniri): SSA bir duyu olan görme uyarılarını taşıyan, tümüyle duysal bir kranial sinirdir. Herbir optik sinir orijinini gözün retina tabakasındaki multipolar nöro’nlardan alan yaklaşık 1 milyon aksondan oluşur. Retinadaki multipoler nöronlar,rod ve koniler (Jotosensitif hücreler), internöronlar ve bipolar nöronların oluşturduğu fonksiyonel halka ile karşılıklı ilişki halindedir.
Herbir optik sinir, orbita içinde posteromedial bir yönelti ile ilerledikten sonra. canalis opticus yolu ile kafatası boşluğuna girer. Burada karşı eşi ile birleşen iki n.opticus. chiasma opticum’u (Optik çapraz, Gr.chi= X) oluştururlar. Optik kiazmadâ. retinanın medial yarımından gelen lifler çaprazlaşarak, lateral yarımdan kaynak alan lifler ise çaprazlaşmadan kesintisiz bir şekilde ilerlerler. Kiazmadan sonra, optik sinir lifleri tractus öpticus’lan oluşturarak corpus geniculatum laterale ye (Çok az bir bölümü de colliculus superior ve pretektal çekirdeklere ulaşır) ulaşırlar. Corpus geniculatum laterale’deki nöronlarla sinaps yapan trac. opticus lifleri burada nöron değiştirirler. Corpus geniculatum laterale’deki nöronların aksonları radiatio optica olarak adlandırılan kalın bir demet şeklinde, oksipital lob korteksinde Brodman’ın 17.alanındaki (Temel görme merkezi) nöronlarda sonlanır.
Çok az bir trac. opticus lifi de mesencephalon’daki colliculus superior ve pretektal çekirdeklere gider. Bu liflerin taşıdığı bilgiler, III.IV ve VI.kranial sinir çekirdeklerine ulaşarak biliçsiz vizüel reflekslerde (Göz hareketleri ve pupiller yanıtlar ortaya çıkar) etkili olurlar.
III. N.Oculomotorius (Göz hareketleri siniri): GSE ve GVE lifler taşıyan motor bir sinirdir. M. obliquus superior ve m. rectus lateralis dışındaki ekstra-okuler göz kasları ile m.sphincter pupillae ve m.ciliaris’in sirküler lifleri n.oculomotorius tarafından innerve edilir.
N.oculomotorius içindeki GSE (Somatomotor) liflerin kaynağı, mesencephalon’daki nuc.oculomotorius. GVE (Visseromotor parasempatik) liflerin kaynağı ise nuc. ocufomotorius’un yakınında konumlanmış nuc. oculomotorius accessorius (Edinger-Westphal çekirdeği) ‘taki nöronlardır. Sinir, fossa interpedincularis’ten beyin sapını terkederek fissura orbitalis superior yolu ile orbita’ya ulaşır. Burada r.superior ve r.inferior olarak iki dala ayrılır.
1.N.trochlearis (Trohlear sinir) :GSE liflerden oluşan motor bir sinirdir. Ekstraokuler göz kaslarından sadece m.obliquus superior’u innerve eder. N.trochlearis intraserebral çapraz yapması, beyin sapının dorsal yüzünden çıkması ve en ince kranial sinir olması gibi özellikleri ile diğer kranial sinirlerden ayrılır.
N.trochlearis’i oluşturacak olan liflerin kaynağı, mesencephalon’daki nuc.trochlcaris ’te bulunan nöronlardır. Sinir. fissura orbitalis superior’dan Zinn halkası dışında olarak geçip orbitaya girer.
1.N.trigeminus (Üçüz sinir) :Kranial sinirlerin en büyüğü (En uzun değil) olan n.trigeminus, radix sensoria ve radix motoria olarak adlandırılan iki kök,4 merkezi çekirdek bir duysal ganglion ile üç büyük periferik dala (N.ophtalmicus, n.maxillaris ve n.mandibularis) sahiptir. Başın esas duysal siniri olan n.trigeminus, ağrı, ısı ve dokunma duyularını beyin sapına ulâştırır. Motor çekirdekten (Nuc.masticatorius) orijin alan lifleri çiğneme kaslarını innerve eder. N.trigeminus’un motor bölümü SVE, duysal bölümü ise GSA karakterdedir.
N.trigeminus’un periferik dallan içinde seyreden duysalliflerin kaynağı ganglion trigeminale (Gng.semilunare,Gasser ganglionu)’deki nöronlardır.Bu gangliondaki nöronların merkezi uzantıları, n.trigeminus’un duysal çekirdekterine ulaşır.
1.N.ophtalmicus (Oftalmik sinir): N.trigeminus’un, tümüyle duysal liflerden oluşmuş en küçük dalıdır. Fissura orbitalis superior yolu ile orbita’ya giren oftalmik sinir. n.lacrimalis. n.frontalis ve n.nasoiacrimalis olarak üç dala ayrılır. Oftalmik sinir, gözyaşı bezi, konjunktiva, göz kapaklan, alın derisi ve burun mukozasından GSA duyular taşır.
2.N.maxillaris (Maksiller sinir) : N.trigeminus’un, tümüyle duysal liflerden oluşan bu dalı for. rotundum’dan geçerek kafatasının dışına çıkar. Maksiller sinir. yanak. üst dudak. üst çene dişleri. burun mukozası. damak ve bir kısım yutak mukozasının genel duyusunu sağlar.
3.N.mandibularis (Mandibular sinir) :GSA lifler yanında, n.trigeminus’un motor çekirdeğinden kaynak alan tüm SVE (Branchiomotor) lifleri de taşıyan n.mandibularis, trigeminal sinirin en kalın dalıdır. For.ovale’den ‘den geçerek kafatasını terkeden sinir, altçene diş ve diş etleri,temporal bölge derisi.alt dudak ve yüzün alt bölüm derisi, dilin 2/3 ön bölümü ve ağız tabanı mukozasının duyusu ile çiğneme kaslarını innerve eder.
4.N.Abducens (Abdusens siniri) :GSE liflerden oluşan motor karakterli bir sinirdir. Ekstraokuler kaslardan m.rectus lateralis’i innerve eder. Sinire orijin teşkil eden nöronlar, pons’un alt bölümünde yer alan nuc.nervi abducentis’te bulunur. Sinir, orta hatta yakın olarak pons-bulbus birleşeğinden (Sulcus bulbopontinus) beyin sapını terkeder. Fissura orbitalis superior’dan orbita’ya giren sinir m.rectus lateralis’e ulaşır.
VII. N.facialis (Yüz siniri) -.Motor (SVE. GVE) ve duysal (SVA. GVA) liflerden oluşan karma bir sinir (N.mixtus) ‘dir. Motor liflerin kaynağı nuc.nervi facialis (SVE çekirdek) ve nuc.salivarius superior. nuc.lacrimalis’lerdeki nöronlardır. SVA. GSA ve GVA gibi duysal lifler ise ekstraserebral bir ganglion olan ganglion geniculideki nöronlardan orijin alırlar. Ganglion geniculi’deki nöronların merkezi uzantıları nuc.solitarius ve nuc.spinalis nervi trigerninalis’e ulaşırlar.
Sulcus bulbopontinus’tan beyin sapını terkeden n.facialis.meatus acusticus internus’un fundusunda canalis facialis’e girer. For.stylomastoideum’dan kafatası dışına çıkan sinir, ışınvari bir dallanma ile gl.parotidea’yı geçerek mimik kaslara ulaşır.(SVE lifler). N.facialis, yolu boyunca m.stapedius. m.digastricus’un venter posierıor’u ve m.stylohyoideus’a da SVE lifler verir. Sinirin GVE lifleri (Parasempatik lifler) n.petrosus major yolu ile ganglion pterygopalatinum’a, chorda tympani…..>n.lingualis yolu ile ganglion submandibulare’ye ulaşır.
1.facialis, dilin 2/3 ön bölümün den tad duyusu taşır. Tad duyusu taşıyacak olan sinir hücrelerinin gövdeleri ganglion geniculi’de bulunur. Bu hücrelerin merkezi uzantıları nuc.solitarius’a. periferik uzantıları ise chorda tympanic n.lingualis hiyerarşisi ile dile ulaşır.
VIII. N.vestibulocochlearis (Denge ve işitme siniri) : Sadece SSA liflerden oluşmuş, duysal bir sinirdir. Kafatasından dışarı çıkmayan tek kranial sinir n.vestibulocochlearis’tir.
N.vestibulocochlearis. biri işitme (N.cochlearis). diğeri denge (N. vestibularis) ile ilgili olan iki ayrı sinirden meydana gelir. Bu sinirler birer periferik ganglion (Ganglion vestibulare et cochleare) ile birer grup merkezi çekirdek (Nuclei vestibulares et cochleares) e sahiptir.
Ganglion vestibularede bulunan nöronların periferik uzantıları, iç kulağın “kinetik labirint” olarak adlandırılan semisirküler kanalların ampuliasındaki crista ampullaris ler ile “statik labirint” olarak adlandırılan utriculus ve sacculus ‘ların macula utriculi et saccu/ilerindeki reseptör olarak fonksiyon gören tüy hücrelerinde sonlanır. Merkezi uzantıları ise nuclei vestibulares’lere ulaşır.
Ganglion cochleare (Ganglion spirale)’deki bipolar nöronların periferik uzantıları,”auditor transducer” niteliğindeki Corti organı’nın tüy hücrelerinde sonlanır. Merkezi uzantıları ise nuclei cochleares lere ulaşır. Buradan başlayan işitme ile ilgili lifler corpus trapezoideum-»emniscus acusticus (Lemniscus lateralis)->colIiculus inferior-»corpus geniculatum mediale->radiatio acustica hiyerarşisi ile gyms temporalis superior’daki içitme korteksi (Area 41,42)’ne gider.
1.N.glossopharyngeus (Dil-yutak siniri) : Kranial sinirlerin en küçüğü olup.karma (N.mixtus) bir sinirdir. Nuc.ambiquus ve nuc.salivarius inferior olarak iki motor (SVE.GVE) çekirdek ile ganglion superius et inferius olarak iki periferik ganglionu (SVA,GVA,GSA) vardır.
Nuc.ambiquus’tan orijin alan iifleri, m.sfy/opharyngeus’u.nuc.salivarius infe- rior’dan orijin alan (GVE) lifleri ise gl.parotidea’yı innerve eder.
Ganglion superius et inferius’taki nöronlann periferik uzantıları dilin 1/3 arka bölümünden tad ve genel duyu.yutağın üst bölümünden genel duyu.sinus caroticus ve glomus caroticum’dan GVA duyu (Baroreseptör ve kemoreseptör duyuları) alırlar. Bu nöronlann merkezi uzantıları.ortak bir çekirdek olan nuc.solitariusa ulaşır.
1.N.vagus (Serseri sinir): Kranial sinirlerin en uzunu ve en geniş dağılıma (Baş-boyun dışında da dağılıma sahiptir) sahip olanıdır. Beş fonksiyonel bölüme sahip karma bir sinirdir. Nuc.ambiquus ve nuc.dorsalis nervi vagi olarak iki motor (SVE.GVE) çekirdek ile ganglion superius et inferius olarak iki periferik ganglionu vardır. N.vagus. otonom sistemin en kuvvetli parasempatik siniri olma yanında sempatik sistemin de en önemli antagonist siniridir.
N.vagus,8-10 kökle sulcus retroolivaris’ten med.oblongata’ya bağlanır.IX ve I. kranial sinirlerle beraber for.jugulareden geçerek kafatasını terkeder. Baş- boyun göğüs ve karında birçok yapıyı innerve eder.
SVE karakterli bir çekirdek olan nuc.ambiquus’tan orijin alan lifler. yumuşak damak kaslarını (M.tensor veli palatini hariç), m.styiopharyngeus hariç yutak kaslarını ve tüm gırtlak kaslarını innerve eder.(Bu kaslar yutma ve konuşmada rol oynarlar).
GVE karakterli bir çekirdek olan nuc.dorsalis nervi vagi’den orijin alan lifler. gırtlak ile tüm göğüs ve karın (Flex.coli sinistra’ya kadar olan sindirim kanalı) organlarının parasempatik innervasyonunu sağlar.
N.vagus’un duysal lifleri.motor lifler tarafından innerve edilen yapılardan SVA.GVA ve GSA duyular taşır.
1.N.accessorius (Eklenti sinir) : Medulla oblongata ve üst med. spinalis’ten orijin alan motor bir sinirdir. Medulla oblongata’dan orijin alan bölümüne pars vagalis. med. spinalis’ten orijin alan bölümüne pars spinalis denir. Pars vagalis’in çekirdeği nuc.ambiquus. pars spinalis’in çekirdeği nuc.nervi accessorii’dir. İki kaynaktan orijin alan lifler. n.accessorius olarak for.jugulare’den geçerek kafatasını terkeder. Pars vagalis lifleri,sinirden ayrılarak n.vagus’a katılırlar. Pars spinalis lifleri m.sternocleidomastoideus ve m.trapeziusu innerve ederler.
XII. N.hypoglossus (Dilaltı siniri) : GSE (Motor) karakterli bir sinir olup. m.palatoglossus hariç ekstrinsik ve intrinsik tüm dil kaslarını innerve eder. N.hypoglossus’u oluşturan liflerin kaynağı nuc.nervi hypoglossi’deki nöronlardır. Sinir.- canalis hypoglossi’den geçerek kafatasını terkeder ve dil kaslarına ulaşır.
Anatomi
-
Beyin Sapı İşlevi
-
Pupiller Refleks Yolları
-
Amygdala
-
Hipokampus Anatomisi
-
Kanatlı Hayvanlarda Solunum Sistemini Oluşturan Organların Özellikleri
-
Hayvanlarda Solunum Tipleri
-
Hayvanlarda Solunum Mekaniği Nedir?
-
Hayvanlarda Akciğerler (Pulmones)
-
Soluk Borusu (Trake, Trachea)
-
Gırtlak (Larinks, Larynx)
-
Bölgelere Göre Omurların Özellikleri Nelerdir?
-
Omurganın yapısı ve görevleri nelerdir?
-
İskeletin (Kemiklerin) Görevleri Nelerdir ?
-
Kemik gelişimini etkileyen faktörler nelerdir?
-
Kemikleşme (Ossificasyon) Nedir ?