İNSANLARDA HIDATIDOSIS'IN BULAŞMA YOLLARI:
I. Enfekte dışkının gıda ya da sularlar alınması (çiğ yenen sebze, meyve vs.)
II. Enfekte toprak veya kumlarla oynayan çocukların ellerinin enfekte köpek dışkısıyla bulaşması ve ellerin yıkanmadan ağza götürülmesi
III. Köpeklerin sevilmesi sırasında köpek türlerinde bulunan yumurtaların ele bulaşması
IV. Enfekte köpek dışkısının toz haline gelerek, içindeki yumurtaların rüzgarla yiyeceklere bulaşması ya da insanların ağız veya burunlarından girmesi
V. Bazen sineklerin enfekte dışkılara konarak oradaki yumurtaları vücutlarıyla yiyeceklere taşımaları
Canlı köpekte parazitin varlığını ortaya koymak için; Aracoline hydrochloride 1-2 mg/kg verilir. Dışkıda parazitler (gebe halka) büyüteçle aranır.
İnsanda;
karaciğerde.......sarılık, sindirim bozukluğu (ishal, iştah azalması)
akciğerde..........kronik bronchopneumoni
kalpte................kalp yetmezliği
beyinde.............encephalitis
kemikte.............iskelet bozukluğu, topallık, spontan kemik kırılması görülürken, vurma, çarpma, düşme nedeniyle kistlerin patlaması sonucu sekonder kist oluşumu, hafif allerjik reaksiyonlar ya da anaflaktik şok şekillenebilir.
Tür: Echinococcus multilocularis (alveolaris)
Son konak: Tilki, kurt, köpek, kedi
Ara konak: Tarla fareleri ve diğer kemiriciler
Yerleşim: Olgunları ince barsaklarda, larvaları ara konakların çeşitli organ ve dokularında®
Ø Karnabahar görünümünde
Ø Kesit yapıldığında süngerimsi
Ø Çok bölümlü, bölümler arası bağlantılı
Ø İçindeki sıvı jelatinimsi
Ø Yayılışı konakçı reaksiyonuna bağlı
Prepatent süre: 6-8 hafta
Morfoloji: 1-2 x 3-7 mm (daha da küçük olabilir). 3-5 halkalı. Son halkanın büyüklüğü vücudun geri kalanından kısa. GA anteriorda. Ovarium üzüm salkımı biçiminde. Yumurtaları Taenia yumurtası özelliğinde.
Ø İdeal son konak tilki ve ideal ara konak tarla faresidir.
Biyoloji: Genellikle sylvatic (yabani) gelişim gösterir. İnsanlar tilkilerin dışkısı nedeniyle enfekte olabilir.
Yayılışı: Türkiye'de olgunu tilkilerde bildirilmiştir. Larvası da insanlarda görülmüştür. Sığır ve mandalarda görülüp görülmediği hakkında bir bilgi yoktur.
ECHINOCOCCUS İLE MÜCADELE:
- Enfekte köpekler sağaltılmalı (5,5 haftada bir)
- Sahipsiz köpekler imha edilmeli
- Mezbaha artıkları yok edilmeli (köpeklerin yemesi önlenmeli)
- Kaçak kesimler önlenmeli
- Kurban bayramında kesimler usulune uygun yapılmalı (artıklar gömülmeli)
- Hastalık tanıtılmalı (halkın kültürü ve ekonomik durumu ile ilgili olarak radyolarda, Tvde, okullarda, köylerde...)
Tür: Dipyllidium caninum
Son konak: Karnivorlar.
Ara konak: Bit ve pireler
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 20-50 cm. Halkalar salatalık ya da kavun çekirdeği görünümünde. Rostellumda 3-4 sıra halinde çengel vardır. Çengeller gül dikeni biçimindedir. Halkalarda 2 tane genital organ takımı olduğundan mikroskopta bakıldığında petek görünümünedir. Dışarıya atılan halkalar kontraksiyon halinde olduklarından büzüşürler ve boncuk gibi görünürler. Yumurtalar (2-20 adet) kokon içindedir.
Biyoloji: Ara konakta cysticercoidler gelişir. Hayvanlar bit ya da pireyi yerse veya insanlar tesadüfi olarak bunları alırsa enfestasyon şekillenir. Bitte gelişme 1 ay sürerken bu süre pirede birkaç ayda tamamlanır. Prepatent süre 2-3 haftadır.
Semptom: Çok sayıda parazit ishal, zayıflama ya da sinirsel bozukluklara (konvulsiypn, epileptik nöbet, kusma) neden olur. Arıca hareketli halkalar,irritasyon sonucu anuste kaşıntıya, kaşınan hayvanın sürtünmesi sonucu da anal bez yangısına neden olabilir.
Tedavi: Hem şeride hem de bit ya da pireye karşı tedavi uygulanmalıdır.
Tür: Dipyllidium nölleri
Son konak: Karnivorlar
Yerleşim: İnce barsaklar
Morfoloji: 4-5 cm. Rostellumda 3-4 sıralı çengel vardır (öndekiler çengel, arkadakiler gül dikeni).Yumurtalar tek başlarına bir kokon içinde bulunurlar.
Biyoloji: J.pasqualei'ye benzer.
Tür: Joyeuxiella pasqualei
Son konak: Kedi ve diğer karnivorlar.
Ara konak: Kaprofaj böcekler. Kertenkele paratenik ara konaktır.
Morfoloji: 20-30cm. Rostellumda 16 sıra çengel vardır (gül dikeni biçiminde). Yumurtalar tek başlarına bir kokon içinde bulunurlar.
Biyoloji: Prepatent süre 83 gündür.
Tür: Joyeuxiella echinorhyncoides
Morfoloji: Rostellumda 25 ya da daha fazla çengel sırası vardır.
AILE MESOCESTOIDAE
Tür: Mesocestoides lineatus
Son konak: Köpek, tilki, nadiren kedi.
Ara konak: I. kaprofaj böcekler (cysticercoid)
II. amphibia, sürüngen, kanatlı, kedi,köpek
Yerleşim: Olgunları ince barsakta, larvaları göğüs/karın boşluğunda
Morfoloji: 0,5-2,5 m x 3 mm. GA halka ortasında.
Biyoloji: Prepatent süre 16-20 gün. Karnivorlar hem son konak hem de II. ara konak olabilirler. Larvalarına tetrathyridium denir. (Tetrathyridiım elongatum, Dithyridium elongatum(Bailieti)).
AILE TAENIIDAE
Tür: Taenia solium (silahlı cestod)
Son konak: Olgunları insanlarda
Larvaları domuzda (Cysticercus cellulosae)
Morfoloji: 2-5m X 8-12mm. Scolex'te 4 tane çekman vardır. Rostellumda 2 sıralı çengeller vardır. Her halkada 40 000 yumurta bulunabilir. Yumurtalar kalın kabukludur, kabukta redial dizilimli çizgiler vardır. 3 çift çengel taşır. Çapı 40m'dur.
Biyoloji: Uzun ömürlü parazitlerdir. Tedavi edilmezlerse 25 yıl kadar yaşayabilirler. Enfekte insan dışkısı ile yumurtalar dışarı atılır. Domuzlar yumurtaları alır. Yumurtalar barsakta açılır, onkosfer serbest kalır. Dolşıma geçip, başta çizgili kaslar (kalp, dil, diyafram, ön ve arka bacak kasları) olmak üzere akciğer, karaciğer, böbrek ve beyinde Cysticercus cellulusae'ler gelişir. İnsanlar sistiserkli domuz etini çiğ/az pişmiş olarak yediklerinde enfekte olurlar. Praptent süre 1.5-2 aydır.
Patojenite: Olgunları insanlarda sancı, kronik hazımsızlık, konstipasyona neden olur. Larvaları domuzda genellikle kilinik belirti göstermes. Dil felci, kasılmalar, burun bölgesinde duyarlılığa nedne olabilir.
Önemi: Cysticercus cellulosae'lar insanlarda gelişebilir.
1. Enfekte kişiler hijyen kurallarına uymalıdır.
2. Otoenfeksiyon (ters barsak peristaltiği ile) önemlidir. İnsanlarda derialtı, göz, beyin, kalp ve kaslarda sistiserkler gelişebilir.
Yayılış: Amerika ve Avrupa'da sorun değildir. Geri kalmış ülkelerde önemlidir. Türkiye'de domuz eti yenmediğinden pek sorun değildir.
Tür: Taenia saginata (silahsız cestod)
Son konak: Olgunları insanların barsağında
Larvaları sığırların çizgili kaslarında
Morfoloji: 4-10m 8-15mm. Rostellum ve çengel taşımaz. Halk arasında "abdest bozan şeridi" olarak bilinir. Her halkada 100 000 kadar yumurta bulunur.
Larvaları Cysticercus bovis'tir. Sığırlarda iri bezelye büyüklüğünde, dil, boyun, kalp, diyafram ve m.masseterica'da, omuz ve but kaslarında yerleşir. Enfektif kalma süresi 6-7 aydır.
Biyoloji: Enfeste insan dışkısıyla yumurtalar dışarı saçılır. Sığırlar otlarken yumurtaları alırlar. Sindiirm sisteminde serbest kalan onkosfer dolaşım ile kas ve organlara taşınır. 4 ayda sistiserkler gelişir. İnsanlar sistiserkli çiğ/az pişmiş sığır etini yediklerinde enfekte olurlar.
Patojenite: Olgunları insanlarda açlık hissi, karın ağrısı, diare, seyrek olarka kolit ve apandisit. Larvaları insanlarda genellikle klinik belirti yapmaz. Kaslarda zayıflık, sertlik, salivasyon artışı, iştahsızlık görülebilir. Larvalar insanlarda seyrek olarak gelişebilir.
Teşhis: İnsanlarda olgunları - dışkıda halka - dışkı bakısında yumurta
Sığırda larvalar - ancak kesim sonrası
Koruma:
1. etler iyi pişirilmeli
2. enfekte kişiler sağaltılmalı
3. mezbaha kontrolleri iyice yapılmalı
4. kaçak kesimler önlenmeli
5. kanalizasyon tertibatları tam olmalı
6. sistiserkli etler başka türlü değerlendirilmelidir.
a. 57°C'de sistiserk ölür (iç ısı)
b. -3°C'de 3 gün
c. -8°C'de 4 saat
d. -15°C'de 2 saat
e. -30°C'de 30 dk.
7. pastırma, sucuk, çiğ köfte usulune uygun olarak hazırlanmalıdır.
Yayılışı: T.saginata %1-2 İzmir, %18 Ankara
Cysticercus bovis %1-2 İstanbul, %25-30 Doğu ve Güneydoğu
Tür: Taenia hydatigena
Son konak: Köpek, kedi, tilki gibi karnivorlar.
Ara konak: Rum., maymun (omentum'da, mesenterium'da)
Morfoloji: 5mm X 70 cm boyutlarındadır. Rostellum'da iki sıra çengel vardır. Larvası Cysticercus tenuicollis 7-8cm çaplıdır. Üzüm salkımı gibidir.
Biyoloji: Enfekte köpek dışkısı ile yumurta saçılır. Ara konaklar otlarla yumurtayı alır. Sindirim sisteminde serbest kalan onkosfer dolaşım ile karaciğere gelir. Karaciğer parankiminde 1-1.5 ay boyunca göç geçirir. Karaciğer kapsülünü delip peritona düşer.
Önemi: Olgunları patojen değildir. Karaciğerde göç geçirenler hepatitis cysticercosa'ya neden olurlar. Hastalık akut fasciolosise benzer. Karaciğerin üzeri fibrin membranlarla kaplıdır. Karın boşluğunda kanlı bir sıvı vardır.
Yayılış: Türkiye'de yaygındır.
Tür: Taenia pisiformis
Son konak: Olgunları köpek, kedi , tilki gibi karnivorlar. Larvası (Cysticercus pisiformis) tavşan ve diğer kemirgenlerde.
Yerleşim: Kistler omentum, mesenterium ve diğer seröz zarlar üzerinde yerleşir. Bezelye büyüklüğünde, salkım biçimindedir.
Tür: Taenia ovis
Son konak: Olgunları köpek ve tilkilerde. Larvası Cysticercus ovis koyun ve keçilerde kalpte (pericardium altında), diyafram ve kaslarda.
Tür: Taenia krabbei
Son konak: Köpek
Ara konak: Ren geyiği-_Cysticercus tarandi
Yerleşim: İnce barsak
Tür: Hydatigera taeniaformis
Son konak: Kedi
Ara konak: Kemirici-_Strobilocercus fasciolaris
Yerleşim: Kedi-ince barsak, kemirgen-karaciğer
Tür: Multiceps multiceps
Son konak: Köpek ve diğer karnivorlar
Ara konak: Rum., sus, nadiren insanlar_Coenurus cerebralis
Yerleşim: Köpek-ince barsak, ara konak-MSS
Klinik: Durgunlık, yemden kesilme, kilo kaybı, başı dayama arzusu, körlük, irtibatsızlık, kendi etrafında dönme
Teşhis: 1)klinik belirti
2)çoban usulu
3)oftalmoskopla kontrol (fundus'ta optik dejenerasyon)
Looping ill, listeriyoz, cerebrospinal nematodiasisle karıştırılabilir.
Tür: Multiceps gaigeri
Son konak: Köpek
Ara konak: Rum_Coenurus gaigeri
Yerleşim: Köpek-ince barsak, rum.-MSS
Tür: Multiceps serialis
Son konak: Köpek, tilki
Ara konak: Tavşan-_Coenurus serialis
Yerleşim: son konak-ince barsak, ara konak-subkutan ve intramusküler bağdoku
Ayrım: M.gaigeri'den daha küçüktür. 4-5mm çaplıdır. Scolex'ler merkezi bir noktadan sıralar halinde çıkar. Ana kistten iç ve dış ikincil kistler gelişebilir.
Yayılış: Olgunları köpeklerde bildirilmiştir (%2). Larvaları koyunların budunda, keçilerin de deri altında görülmüştür.
Teşhis: Halkaları ve yumurtaları görülür. Sindirim ve sinir sisteminde bozukluklar görülür.
Sağaltım: İlaçlar ara konaklarda etkili değildir. Carnivora tedavi edilmelidir.
Carnivora'da şerit enfestasyonları:
Taenia, Dipyllidium, Mesocestoides, Hydatigena, Joyeuxiella, Diphyllobothrium
İlaçlar: Niclosamide (Şeridif, Tenyavet, Mansonil, Yomeson_hayvan ilaç kullanılmadan önce 12 saat kadar aç bırakılmalıdır. Etkisi, parazitlerde felç yapmasıdır ama kullanımdan önce konstipasyon olmamalıdır)
Praziquantel (Droncit_1 aydan küçük köpeklerde kullanılmaz)
Fenbendazol (Panacur)
Nebendazol (Telmin)
Parazitoloji
-
Parazitizm tipleri nelerdir ?
-
Parazitlerin vücuda giriş yolları nelerdir?
-
Parazitlerin bulaşma yolları nelerdir ?
-
Parazitliğin (parasitismus’un) çeşitleri
-
TATARCIK MÜCADELESİ
-
Tatarcıkların Biyoekolojisi Üzerine Bilgiler
-
Tatarcıkların Genel Entomolojik Özellikleri
-
Türkiye'de Bulunan Tatarcık Türleri
-
Leishmania ve sağlık açısında önemi
-
TATARCIKLAR ÜZERİNE GENEL BİLGİLER
-
Parazit Vektör Ekolojisi ve İlişkili Faktörler
-
Türkiye'de sıtmanın durumu
-
Avrupa'da sıtmanın durumu
-
Sıtmanın biyolojisi ve epidemiyolojisi
-
Sivrisineklerin Sağlık Açısından Önemi